SÜLEYMANİYELİ BİNBAŞI MEHMET EMİN BEYİN KALEMİNDEN GOLTZ PAŞANIN ALTINCI ORDU KOMUTANLIĞI VE İRAN OPERASYONLARI

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 19, 1948 - 1961, 01.01.2020

Figen Atabey

https://doi.org/10.33431/belgi.657255

Öz

Bu çalışma, Almanya’nın doğuya yönelik politikası kapsamında Goltz Paşanın Altıncı Ordu Komutanlığına ilişkin Süleymaniyeli Kurmay Binbaşı Mehmet Emin Beyin tespitlerini içermektedir. Binbaşı Mehmet Emin Bey Irak Cephesinde Altıncı Ordu Komutanlığında görev yaptığı dönemdeki izlenimlerine binaen hazırlamış olduğu Kutü’l-Amâre Hücum ve Muhasarası adlı eserinin bir bölümünü tamamen Alman Mareşal Colmar von der Goltz’un Altıncı Ordu Komutanlığına atanması, Kut cephesini ziyareti (12-16 Aralık 1915) ve İran’daki Osmanlı-Alman operasyonlarına ayırmıştır. Irak cephesinin takviyesi maksadıyla 1915 yılının Ekim ayında teşkil edilen Altıncı Ordu Komutanlığı görevine Alman Mareşal Colmar von der Goltz getirilmişti. Mareşal Goltz, Irak cephesi sorumluluğunun yanı sıra Almanya’nın İran ve Afganistan’daki askerî operasyonlarının koordinasyonu görevini de üstlenmişti. Binbaşı Mehmet Emin Bey, bahse konu eserinde Goltz Paşanın Irak ve İran üzerine izlediği politikalarına ilişkin tespitlerini eleştirel bir dilde ortaya koymaktadır. Mehmet Emin Bey, İran seferine fazlasıyla karşıydı. Eserinde İran cephesini açmak için ortada hiçbir askerî gereklilik olmadığını vurgulamaktadır. Mehmet Emin Bey, İran cephesinin açılmasından Goltz Paşayı sorumlu tutmakta ve bu cephenin açılmasını bütün Irak’ın kaybı ile özetlemektedir. Çalışmada, Mehmet Emin Bey’in Kût’ül-Amâre Hücum ve Muhasarası adlı eserinin yanı sıra konu ilgili arşiv belgeleri, hatırat ve temel eserlere yer verilerek, net bir bakış açısı oluşturulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Harbi, Irak Cephesi, Binbaşı Mehmet Emin Bey, Kutü’l-Amâre Hücum ve Muhasarası, Alman Mareşal Goltz Paşa, Osmanlı Altıncı Ordu Komutanlığı, İran Operasyonları

Kaynakça

• Alkan, Necmettin (2016), “Alman Askerî Kaynaklarına Göre Kutü’l-Amâre”, Kûtü’l-Amâre Zaferi, I. Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi Uluslararası Sempozyumu (28-29 Nisan 2016 Mardin) Bildiri Kitabı, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, s.499-521. Atabey, Figen (2016), “Kûtü’l Amâre Kuşatmasına Giden Yolda Osmanlı’nın Selman-ı Pak Zaferi”, Kûtü’l-Amâre Zaferi, I. Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi Uluslararası Sempozyumu (28-29 Nisan 2016 Mardin) Bildiri Kitabı, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, s.203-229. Avcı, Orhan (2004), Irak’ta Türk Ordusu (1914-1918), Ankara: Vadi Yayınları. Binbaşı Mehmed Emin, Kutü’l-Amâre Hücum ve Muhasarası, TNA CAB 44/35. Binbaşı Mehmet Emin (2016), Attack and the Siege of Kut-al-Amara by Muhammed Amin Bey (Translation: G.O.de R.Chaner) Summary: F. E. G Talbot,”, TNA CAB 44/35. Binbaşı Mehmet Emin (2016), Kutü’l-Amâre Hücum ve Muhasarası-Bir Osmanlı Subayının Hatırası, (Ed. Muzaffer Albayrak, yay. haz. Sezai Dumlupınar), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını. Binbaşı Mehmet Emin (1922), Bağdat ve Son Hadise-i Ziya’ı, İstanbul: Matbaa-i Askeriye. Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi: Irak-İran Cephesi 1914–1918, (2002), c. III, kıs. II, Ankara: Genelkurmay Basımevi. Çolak, Mustafa (2014), Alman İmparatorluğunun Doğu Siyaseti Çerçevesinde Kafkasya Politikası (1914-1918), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını. Demirtaş, Bahattin - Alpaslan Mustafa (2016), “Askerî Raporlar ve Hatıratlara Göre Irak Cephesi”, Kûtü’l Amâre Zaferi, I. Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi Uluslararası Sempozyumu (28-29 Nisan 2016- Mardin) Bildiri Kitabı, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, s.79-95. Genelkurmay ATASE Arşivi, BDH, 3603-3-28-0. Genelkurmay ATASE Arşivi, BDH, 3604-7-11. Goltz Paşanın Hatırası ve Hal Tercümesi (1953), 168 sayılı Ordu Dergisi Eki, İstanbul: K.K.K. Askeri Basımevi. Karabekir, Kâzım (2001), Türkiye’de ve Türk Ordusunda Almanlar (yay.haz: Orhan Hülagu-Ömer Hakan Özalp), İstanbul: Emre Yayınları. Karabekir, Kâzım (2011), Birinci Dünya Savaşı Anıları (yay. haz: Ziver Öktem), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Kış Salih (2017), “Birinci Dünya Savaşı’nda Müşir Von Der Goltz Paşa’nın Ordu Komutanlıkları ve Ölümü”, History Studies, Vol. 3, s.121-139. Kurat, Akdes Nimet (1966), Birinci Dünya Savaşı Sırasında Türkiye’de Bulunan Alman Generallerinin Raporları, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. Pehlivanlı, Hamit (2016), “Kâzım Karabekir Irak Cephesi’nde”, I. Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi Uluslararası Sempozyumu (28-29 Nisan 2016 Mardin) Bildiri Kitabı, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, s.239-261. Metin, Barış (2012), Birinci Dünya Savaşında İran Coğrafyasında Etnik, Dini ve Siyasi Nüfuz Mücadeleleri, Ankara: Berikan Yayınevi. Özden Kemal (2016); “Hans Von Kiesling’in Gözünden Birinci Dünya Savaşı Sırasında Kutü’l-Amâre ve İran Operasyonları”, I. Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi Uluslararası Sempozyumu (28-29 Nisan 2016 Mardin) Bildiri Kitabı, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, s. 337-363. Sabis, Ali İhsan (1991), Harp Hatıralarım (Birinci Cihan Harbi), c. III, İstanbul: Nehir Yayınları. Sarısaman, Sadık (1994), Golç Paşa ve XIII. Kolordu Harekâtı Döneminde Osmanlı-İran İlişkileri (Ekim 1915-Nisan 1917), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Taş, Necati (2014), Nurettin Paşa, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını. Yılmaz, Faruk (2012), Colmar Von Der Goltz, Yirminci Yüzyıl Başlarında Osmanlı-Alman İlişkileri “Golç Paşa’nın Hatıratı”, İstanbul: İz Yayıncılık. Wallach, L.Jehuda (1985), Bir Askeri Yardımın Anatomisi, Türkiye’de Prusya-Alman Askeri Heyetleri (1835-1919), (Çev. Fahri Çeliker), Ankara: Genelkurmay Basımevi.