Öz
Milli Mücadele’nin başarı ile sonuçlandırılması sonrasında Mustafa Kemal Paşa’yı bekleyen yeni mücadele sahaları vardı. Bunlardan birisi, Cumhuriyet rejimine geçilmesi ve yeni rejimin halk tarafından benimsenmesinin sağlanmasıdır. Başlangıçta bu görevi Türk Ocakları yürütmüş, fakat 1930 yılına gelindiğinde bu sahada yeni bir kuruma ihtiyaç duyulmuştur. 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nın olumsuz etkileri, Serbest Cumhuriyet Fırkası denmesinin başarısızlıkla sonuçlanması ve toplumsal huzursuzluklar yeni kurumun gerekliliğini göstermiştir. Bu bağlamda yeni yönetim biçiminin değerlerinin toplum tarafından özümsenmesi için Halkevleri açılmıştır. Halkevleri, ilk olarak 19 Şubat 1932’den itibaren 14 il merkezinde faaliyete girmiştir. Daha sonra başka iller ve ilçelerde de Halkevi şubeleri açılmıştır. Bunun yanında ilerleyen yıllar içinde Halkodaları vasıtası ile köylere kadar örgütlenmeye gidilmiştir. 19 Şubat 1932’de ilk Halkevleri açıldığı zaman Fethiyeli aydınlar ve ileri gelenler de Fethiye ilçesinde de Halkevi’nin teşkilatlanmasını arzu etmişlerdir. Ancak Fethiye ilçesinde uygun bir binanın bulunamaması gibi nedenlerle Halkevi hemen faaliyete geçmemiştir. Fethiye Halkevi, 1935’ten itibaren 3 katlı bir binada halkın hizmetine girmiştir.
Halkevlerinin ülke çapındaki şube sayısı yıllar içinde muazzam seviyelere ulaşmıştır. Bu bağlamda 1950’de şube sayısı 478’e ulaşırken, Halkodalarının sayısı da 4322’ye ulaşmıştır. Yurdun dört bir köşesine ulaşan kurum; Dil, Tarih ve Edebiyat, Güzel Sanatlar, Temsil, Spor, İçtimai Yardım, Halk Dershaneleri ve Kurslar, Kütüphane ve Neşriyat, Köycüler, Müze ve Sergi Şubeleri vasıtasıyla halka hizmet götürmüştür. Fethiye Halkevi de bu hizmetin bir parçası olarak sistemde yer almıştır.
Fethiye Halkevi bünyesinde yukarıdaki bütün şubelerin açılması mümkün olmamıştır. Kurumun Fethiye yerel teşkilatlanması Güzel Sanatlar, Temsil, Spor, Sosyal Yardım ve Köycülük olmak üzere beş ayrı şubeden oluşmuştur. Bu kısıtlı yapılanmaya rağmen, Fethiye Halkevi görevlileri CHP Parti İdare Heyeti ve mülki teşkilat ile iyi ilişkiler kurarak verimli hizmet yürütmüşlerdir. 4 Mayıs 1940’a gelindiğinde 5 şube ile çalışmalarına devam eden Fethiye Halkevi, yeni şubelerin faaliyete geçmesi için bina, bütçe ve elemana ihtiyaç duymuştur. İkinci Dünya Savaşı’nın ortaya çıkardığı ekonomik çalkantıların etkisindeki bu yıllarda böyle bir kaynağın bulunması mümkün olmamıştır. Fethiye Halkevi, 16 Kasım 1940 tarihine gelindiğinde hâlihazırda 5 şube vasıtası ile halka hizmet etmeye devam etmiştir. 1941 yılı sürecinde de Fethiye Halkevi kısıtlı sayıdaki organı, yani 5 şubesi ile muntazam bir şekilde çalışmıştır.
Fethiye Halkevi’nin en ön plana çıkan özelliklerinden birisi, yörede kabul gören ve sevilen bir teşkilata sahip olmasıdır. Bu bağlamda 11 Kasım 1941 tarihli bir raporda Fethiye Halkevi personelinin bölgede sevilen kişilerden oluştuğu, Halkevi idarecileri ile Kaymakamlık ve öğretmenler arasında iyi bir işbirliğinin olduğu aktarılmaktaydı. Fethiye Halkevi iyi bir örgütlenmeye sahip olmakla beraber, yapılan toplantılar için binasının yetersiz olması dolayısıyla sıkıntı da çekmiştir. Özel ve resmi günlerde yapılan törenlerde Halkevi salonunun yetersiz kalmıştır. 1943 yılına gelindiğinde Fethiye Halkevi Temsil, Spor, Sosyal Yardım, Kütüphane, Yayın ve Köycülük Şubeleri faaliyetlerine özveri ile devam etmiştir.
Fethiye Halkevinin üye sayısı ise; 1941’de 257, 1942’de 259 ve 1943’de de 279’a çıkmıştır. Üye sayısındaki artışa rağmen, Halkevinin binasının çalışmalar için müsait olmamasından dolayı çalımalar başka binalarda yürütülmek zorunda kalınmıştır. 1944 yılında Fethiye Halkevi çalışmaları verimli bir şekilde sürdürülmüş ve Halkevi çalışma kayıtları muntazam bir şekilde tutulmuştur. Fethiye Halkevi, şubeleri vasıtası ile yürüttüğü çalışmalar ile Cumhuriyet rejiminin halka benimsetilmesini sağlamıştır. Diğer yandan da toplumun farklı konularda aydınlatması ve bütünleşmesine de katkı sunmuştur. 1945 yılı sonrasında zaman içinde Fethiye Halkevi’nin çalışmaları sönükleşmiş ve Halkevlerinin kapatılması ile beraber tamamen bitmiştir.
Hâlihazırda Fethiye Halkevi’nin çalışmalarına kısmen değinen çalışmalar bulunmaktadır. Cumhurbaşkanlığı Arşivi’nde yeni belgelerin erişime açılması, Fethiye Halkevi’ne dair daha detaylı resmi bilgiye ulaşılmasını sağlamıştır. Yeni belgelerle hazırlanan bu çalışmanın oluşturulmasında arşiv belgelerinde yer alan raporlardan, kitaplardan ve gazetelerden istifade edilmiştir. Çalışma ile bu alanda yapılmış olan araştırmalara katkı sağlamak hedeflenmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- 1. Arşiv Kaynakları ve Resmi Yayınlar
- Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi(BCA), 490.01.1001.867.1
- BCA,490.01.1001.869.1.
- BCA,490.100.1025.944.6.
- BCA,490.100.1518.178.1-21.
- Resmî Gazete, (11 Ağustos 1951). S. 7882, s. 1781- 1782.
- 2. Kitaplar, Makaleler ve Süreli Yayınlar
- Aker, C. (Nisan 1938). “Maniler”, Muğla, S. 14, s. 16.
- Aker, C. (Haziran 1938). “Maniler”, Muğla, S. 16, s. 13.
- Akyüz, Y. (1985). Türk Eğitim Tarihi, Ankara, AÜ Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayını.
- Anonim. (Mart 1938). “Fethiye Halk Türküleri”, Muğla, S. 13, s. 14.
- Arık, R. O. (1947). Halkevlerinde Müze, Tarih ve Folklor Çalışmaları Kılavuzu, Ankara, CHP Halkevleri Yayımları
- Arıkan, Z. (1999). “Halkevlerinin Kuruşu ve Tarihsel İşlevi”, AÜ Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C. 6, S. 23, s. 261- 281.
- Çeçen, A. (2007). Türkiye Cumhuriyeti Ulus Devleti, Ankara, Fark Yayınları
- Çolak, M. (Ocak 2000). “Muğla Halkevi ve Çalışmaları”, Toplumsal Tarih, S. 70, s. 53- 57.
- Çolak, M. (2001). Muğla’da Eğitim (1923-1950), Muğla, Muğla’ya Hizmet Vakfı.
- CHP Halkevleri Talimatnamesi (1932). Ankara, Hâkimiyeti Milliye Matbaası
- Balaban, H. (8 Mart 2005). “Cumhuriyetle Birlikte Fethiye de Gelişti”, Günlük Gazetesi, s. 5.
- Fidan, T. (2004). Bir Dönemin Toplumsan Anatomisi, İstanbul, Telmessos Yayınları.
- İnan, S. (Mayıs- Kasım 2000).“Denizli’deki Halkevleri ve Faaliyetleri (1932-1951)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 25- 26, s. 135- 157.
- Gün, P. (2018). Sosyal, Siyasal ve Ekonomik Yönüyle Fethiye (1923-1960), Ankara.
- Halkevi Çalışmaları Talimatnamesi, (1940). Ankara, Ankara, Zerbamat Basımevi.
- Kirby, F. (2010). Türkiye’de Köy Enstitüleri, (Çev. Niyazi Berkes), İstanbul, Tarihçi Kitabevi.
- Muğla da Halk, 5 Mart 1947.
- Özalp, F. ve Feridun Alkan. (1 İkinci Teşrin 1936). “Milas Halkevi Spor Kolu Marşı”, Yeni Milas, S. 2, s. 4.
- Özacun, O. (1996). “Halkevlerinin Dramı”, Kebikeç, Yıl. 2, S.3, s. 87-96, Ankara.
- TC, Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, (1947). Milli Eğitim Genel Kitaplar ve Müzeler ile Halkevleri Odaları ve Okuma Odaları Kitaplıkları,1944- 1945, Ankara, Yay. No: 273
- TC. Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (1935). Maarif 1933- 34 Halk Okuma Odaları ve Umumî Kütüphaneler İstatistiği, İstanbul, Devlet Matbaası, Yay. No: 60.
- Türkoğlu, Ö. (1996). “Halkevlerinin Kuruluş Amaçlar, Örgütsel Yapısı ve Bazı Uygulamaları.” Kebikeç, Yıl: 2, S. 3, s. 97-106.
- Uykucu, E. (1983). İlçeleriyle Birlikte Muğla Tarihi: Coğrafyası ve Sosyal Yapısı, İstanbul, Gümüş Basımevi.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Temmuz 2020 |
| Gönderilme Tarihi | 20 Aralık 2019 |
| Kabul Tarihi | 1 Mayıs 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 2 Sayı: 20 |
