CUMHURİYET DÖNEMİNDE HAKKARİ’DE EĞİTİM

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 20, 2787 - 2799, 01.07.2020

Mustafa Şahin

https://doi.org/10.33431/belgi.673672

Öz

Bu araştırmanın amacı, Hakkari’de eğitimin geçirdiği aşamaları tarihi süreç içinde incelemektir. Bu çerçevede Hakkari’de okulöncesi eğitimde, temel eğitimde, ortaöğretimde, mesleki-teknik eğitimde ve yükseköğretimde Cumhuriyet tarihimiz boyunca alınan mesafe ve gelinen nokta ele alınmıştır. Bu çalışmada, betimsel araştırma türlerinden tarihi yöntem kullanılmıştır. Hakkari ile ilgili nüfus ve eğitim verileri TÜİK istatistiklerinden ve milli eğitim istatistiklerinden elde edilmiştir. Verilerde 1923 temel ölçüt olmuştur ve günümüze kadar geçen süreç belirli yılların verileriyle desteklenmiştir. 

Milli eğitim istatistiklerine göre, Hakkari’de uzun yıllar maarif teşkilatının adeta adı vardır. Hakkari vilayeti ilkokulla 1925’de, ortaokulla 1945’de, lise ile 1957’de tanışmıştır. 1965’de yatılı bölge okulları açılıncaya kadar köylerin dağınık yerleşimi öğrencilerin özellikle uzun kış aylarında zorlu araziyi kat ederek okula gitmelerini engellemiş, zorlu arazi yapısı, ulaşımın gerçekleşemeyişi, öğretmen ve okul eksiklikleri eğitimi zora sokmuştur. Okulların sayıca yetersizliği, deneyimli öğretmen eksikliği, yörenin sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel dokusu gereği halkın da eğitime yeterli ilgisinin olmayışı da Hakkari’deki eğitimin önündeki temel engeller olmuştur. Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında görülen bu durum 1957’de ilk lisenin açılması, 1965’ten sonra da ilçelerde ortaöğretim kurumlarının açılmasıyla nispeten ortadan kalkmaya başlamış, bununla birlikte eğitim adına atılan bir çok adım Hakkari’de çok yavaş ilerlemiştir. 1990’lı yıllarda bölgenin terörün yoğun etkisi altında kalması yakın dönem eğitim sorunlarının kuşkusuz en temel etkenidir. 

Hakkari nüfusu günümüze kadar devamlı olarak artış göstermiştir. 1923-2019 evresinde Türkiye nüfusu %501 artmışken Hakkari nüfusu %1045 artmıştır. Nüfus artışının Türkiye ortalamasının üzerinde arttığı Hakkari’nin eğitiminde ciddi artışlar olmuştur: Okulöncesi kurumlarda geçen süreçte öğrenci sayısı %14.973, öğretmen sayısı ise %10.000 oranında artış göstermiştir. İlkokullardaki artış oranı öğrencilerde %39.373, öğretmenlerde %55.600; ortaokullardaki artış oranı öğrencilerde %110.192, öğretmenlerde %31.350; liselerdeki artış oranı öğrencilerde %13.574, öğretmenlerde %12.233 ve mesleki-teknik okullardaki artış oranı öğrencilerde %2.259, öğretmenlerde %1.364 olmuştur. Bir başka ifadeyle okulöncesi kurumlarda öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 40’dan 59.9’a; ortaokullarda 6’dan 21’e; genel liselerde 29’dan 32.2’ye; mesleki-teknik okullarda 13.6’dan 22.2’ye yükselmiştir. Bununla birlikte ilkokullarda 27.5’den 19.5’e düşmüştür. Eldeki verilere göre, geçen süreçte Hakkari’de eğitimin tüm kademelerinde hem öğretmen hem de öğrenci sayılarında çok büyük artışlar gerçekleşmiştir. Bazı eğitim basamaklarında öğretmen ve öğrenci artış oranları bakımından denge söz konusu olurken bazı eğitim basamaklarında ise ciddi orantısızlıklar meydana gelmiştir. Okulöncesi kurumlarda, ortaokullarda, liselerde ve mesleki-teknik okullarda görevlendirilen öğretmen sayısı, öğrenci sayısındaki artışın gerisinde kalmıştır. Bu durum özellikle okulöncesi kurumlarında ve ortaokullarda çok bariz bir şekilde görülmektedir. Bununla birlikte ilkokullarda öğretmen sayısı artışının oransal olarak öğrencilerden daha fazla olması sevindirici bir durum olarak gözlenmiştir. Buna göre Hakkari’de okulöncesi kurumlarda, ortaokullarda, liselerde ve mesleki-teknik okullarda öğretmen sayısının artırılmasının eğitimin niteliğinin artırılması hususunda ciddi katkı sağlayacağı düşünülmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Dönemi, Eğitim, Hakkari, Türk Eğitim Tarihi.

Kaynakça

• Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (1933). Maarif 1923-1932 İstatistikleri, İstanbul: Devlet Matbaası.
• Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (1942). Maarif İstatistiği 1939-1940, Ankara: Ulusal Matbaa.
• Battal, Özgür (2010). Hakkari İlinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Yapısı (1950-2000), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Boğaziçi Üniversitesi (2018). “Cumhuriyetin Kuruluşundan Günümüze Türkiye’de Eğitim İstatistikleri Veri ve Bilgi Bankası, SBA 9941”. http://egitimistatistikleri.com (Erişim Tarihi: 23.11.2018).
• DİE (1970). Milli Eğitim İstatistikleri Ortaöğretim 1965-1967, Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
• Hakkari İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2019). “Hakkari İlinde Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri”, http://www.Hakkarikulturturizm.gov.tr/TR-160245/Hakkari-ilinde-nufusun-sosyal-ve-ekonomik--nitelikleri.html (Erişim Tarihi: 17.01.2019).
• Hakkari MEM (2015). Hakkari Milli Eğitim Müdürlüğü 2015-2019 Stratejik Planı, Milli Eğitim Müdürlüğü, Hakkari.
• Hakkari MEM (2019). 2023 Eğitim Vizyonu Hakkari İl Çalıştayı, Milli Eğitim Müdürlüğü, Hakkari.
• Hakkari Üniversitesi (2019). “2019 Yılı Performans Programı”, https://www.Hakkari.edu.tr/Document/Rapor/ 281201910417655.pdf (Erişim Tarihi: 14.01.2019).
• Hakkari Üniversitesi (2019). “Stratejik Plan 2013-2017”, https://www.Hakkari.edu.tr/Sayfa/57/stratejik-plan (Erişim Tarihi: 11.02.2019).
• http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist (Erişim Tarihi: 12.11.2018).
• https://www.Hakkari.edu.tr/Sayfa/55/tarihce (Erişim Tarihi: 09.01.2019)
• İlyas, Ahmet (2018). “Cumhuriyetin Yitik Modernleşme Mirasına Bir Örnek: Hakkari Halkevi ve Çalışmaları”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVIII/37, (Güz), ss. 589-603.
• Kaplan, Yaşar (2015). “Hakkari Tarihi”, Hakkari İl Yıllığı 2015, Hakkari Valiliği Yayını, Hakkari, file:///C:/Users/user/ Desktop/HAKKAR%C4%B0%20TAR%C4%B0H%C4%B0%20(1).pdf (Erişim Tarihi: 03.01.2019).
• Kaya, Adnan Menderes (2007). Sosyal ve Kültürel Yönleriyle Hakkari, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
• MEB (1974). Mesleki ve Teknik Öğretim (1974-1975), Ankara: Etüd ve Programlama Daire Başkanlığı Yayınları.
• MEB (2018). Milli Eğitim İstatistikleri 2017-2018, https://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_09/06123056_ meb_istatistikleri_orgun_egitim_2017_2018.pdf (Erişim Tarihi: 15.01.2019).
• Özgen, Özden (2018). “Cumhuriyet Döneminde Hakkari’de Eğitim (1923-1960)”, ASSAM, sayı.10, ss. 64-87.
• Şimşek, Selahattin (1960). Hakkari Dedikleri, Ankara: Varlık Yayınevi.
• Tekin, Ferhat (2012). Sosyolojik Açıdan Sınır: Hakkari Örneği, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya.