TÜRK BASIN TARİHİ İÇİNDE MUHALİF BİR GAZETE: DEMOKRAT İZMİR

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 20, 2475 - 2509, 01.07.2020

Aslı Solak Şener Fevzi Çakmak

https://doi.org/10.33431/belgi.717275

Cited By: 3

Öz

Basın izlediği yayın politikası ile Türk siyasi hayatının algılanmasında ve yorumlanmasında önemli rol oynamıştır. Tek parti döneminde tek sesli bir basının varlığı söz konusu iken siyasi partilerin çeşitliliği ile basın yeniden şekilleneceği bir dönem girmiştir. Çok partili hayata geçişle birlikte canlılık kazanan siyasi hayata yayın politikası ile renklilik katan basın, kamuoyu oluşturma aracı olarak değer kazanmıştır. İzmir yerelinde muhalefetin yeniden şekillendiği 12 Nisan 1946 yılında İzmir gazetesi kuruldu. 25 Aralık 1946 tarihi itibariyle Demokrat İzmir gazetesi ismiyle yayın hayatına devam eden gazete, muhalefetin sesi olarak varlık göstermiştir. Demokrasi rejiminin işlerlik kazanması için tek parti rejimine karşı çıkan bu muhalif tavrın bedelleri olmuştur. İzmir yerelinde yükselen Demokrat İzmir gazetesinin muhalif söylemleri DP’ye karşı kamuoyu oluşturmada etkin bir rol oynarken izlediği yayın politikası ile CHP iktidarının yakın takibine girmiştir.
Demokrat İzmir gazetesi kurulduğu ilk günden itibaren, kurucuları, yayın kadrosu ve izlediği yayın siyaseti ile 1955 yılının sonuna kadar Demokrat Parti’nin yarı resmi yayın organı gibi faaliyet göstermiştir. Gazete ve iktidar arasındaki ilk kırılma 1950 yılında ortaya çıkmıştır. İlerleyen süreçte DP İzmir yerel yönetimi ile arasında yaşanan gerginliğe DP’nin muhalefet tanımaz tavrı, antidemokratik kanunları, partinin tüzük ve programından uzaklaşması gibi nedenler eklendi. Demokrasi mücadelesinde rejimin işlerliği için destek verdiği DP’nin antidemokratik faaliyetleri neticesinde Demokrat İzmir gazetesi artık iktidara karşı çıkış olarak muhalefet bayrağını yeniden eline aldı.
1955 yılının sonlarından itibaren DP iktidarına muhalif tavrı ile başkaldıran Demokrat İzmir gazetesinin Türk siyasi hayatına yansıması, izlediği yayın politikasıyla kamuoyu oluşturma çabası içerik analizi ile ortaya konmuştur. Muhalif bir basın olarak dönemin siyasal, sosyal ve ekonomik sorunları muhalif bir basının gözünden ele alınmıştır. Gazetenin muhalefete geçmesi ile iktidar tarafından uygulanan baskılar dönemin basın tarihini anlamamız noktasında ışık tutmaktadır. Demokrat İzmir gazetesi basına getirilen yayın yasaklarını bir şekilde delerek yayınlamıştır. Yayın yasağına uymadığı gerekçesi ile hakkında davalar açılmış, zaman zaman sayfaları toplatılmıştır. İktidarın baskı gücünü elinde tuttuğu bu dönemde gazeteye yönelik baskı uygulamaları bunlarla da sınırlı kalmayıp, resmi ilanları kesilmiş, kâğıt sıkıntısı yaşamış, matbaası yakılmıştır. Sivri dili nedeniyle kapatılmasına karar verilmiş, basın mensupları hapse atılmıştır. Bu yönüyle gazete hem CHP hem de DP iktidarı tarafından kapatılan nadir basın organlarından biri olmuştur. Kısacası Demokrat İzmir gazetesi muhalif bir basının başına neler gelebileceğine yönelik örnek teşkil etmektedir. Deyim yerindeyse Demokrat Partilerce tam bir baş belası olan Demokrat İzmir gazetesi izlediği yasak tanımaz yayın politikası ile o dönemde İzmir’de en çok okunan gazetelerden biri haline gelmiştir. Ayrıca İzmir’de dönemin geri iadesi en az gazetesi olmuştur.
Demokrat Parti iktidarının antidemokratik uygulamaları 27 Mayıs 1960 yılında askeri müdahale ile sonuçlandı. Demokrat Parti iktidarından en çok çeken gazetelerden biri olarak Demokrat İzmir 27 Mayıs’ı kurtuluş olarak görmüştür. 27 Mayıs hareketinin İzmir’deki savunucusu olan Demokrat İzmir gazetesi müdahale ile birlikte DP iktidarına karşı vermiş olduğu mücadelede başarılı olmuş oldu. DP lehine konuşmanın yasak olduğu 1960’lı yıllarda Demokrat Parti’yi neredeyse her gün sert bir dille eleştirerek müdahaleyi haklı göstermek ve halka mal etmek için çaba göstermiştir. Yasasıda davalarından biri olan Demokrat İzmir Gazetesi Davası’nın devam ettiği günlerde Demokrat Partililerin idamı edilmesi için kamuoyu oluşturma gücünü kullanmıştır. Duruşmaların yapıldığı dönemde izlediği sert yayın siyaseti ile adeta DP’den intikam almıştır. Yassıada davalarının bir an önce karara bağlanıp siyasi mahkûmların idam edilmesi gerektiğini savunur. Nitekim davaların uzun sürmesi ile müdahalenin halk nazarında meşruluğunu kaybedeceği fikrindedir. Yassıada duruşmalarının sona erip idam kararlarının alınmasına ise “bir varmış, bir yokmuş” deyimi ile yorumlamıştı.

Anahtar Kelimeler

İzmir, Basın, Demokrat İzmir, Demokrat Parti, İktidar-Muhalefet İlişkileri

Kaynakça

• I. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) BCA, Fon Kodu.010.09, Yer No.211.655.2. BCA, Fon Kodu.010.09, Yer No. 211.653.1. BCA, Fon Kodu: 010.9., Yer No. 208.644.2.87. BCA, Fon Kodu. 010.9., Yer No. 208.644.2.2. BCA, Fon Kodu. 010.9., Yer No. 210.650.1.130. BCA, Fon Kodu.010.09. Yer No: 209.645.1. BCA, Fon Kodu. 010.09. Yer No. 211.655.2. BCA, Fon Kodu.030.01.00.00. Yer No.65.403.1.1 BCA, Fon Kodu.490.1.0.0. Yer No.1368.534.1 BCA, Fon Kodu. 10.09. Yer No. 210.650.1.134 BCA, Fon Kodu:490-0-001Yer No: 664-224-1.
• II- Resmi Yayınlar Resmi Gazete TBMM Tutanak Dergisi
• III- Süreli Yayınlar İzmir Demokrat İzmir Anadolu Yeni Asır Cumhuriyet Vatan Akşam
• IV- Araştırma- İnceleme Eserler
• A- Kitaplar Ağaoğlu, Samet (1993), Siyasi Günlük Demokrat Parti’nin Kuruluşu, (Yay. Haz. Cemil KOÇAK), 2. Baskı, İstanbul, İletişim Yay. Akşin, Sina(2011), Türkiye Tarihi 4, Çağdaş Türkiye 1908-1980, İstanbul Cem Yayınevi. Arcayürek, Cüneyt(1985), Yeni İktidar Yeni Dönem 1951-1954, 2.Basım, İstanbul, Bilgi Yayınevi. Arıkan, Zeki (2011), İzmir Basınından Seçmeler 1872-1922, C 1, İzmir, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yay. Asker, Ayşe(2013,) Askeri Darbeye Doğru, Demokrat Parti’nin Tahkikat Komisyonu Girişimi, Ankara, İmge Yayınevi. Bakşık, Şeref (2009), CHP ile Bir Ömür, İstanbul, Kurtiş Matbaacılık. Başgil, Ali Fuat (2006), 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, İstanbul, Kubbealtı Neşriyat. Bayar, Celal (1997), Ben de Yazdım-Milli Mücadeleye Giriş, C 5, İstanbul, Sabah Kitapları. Bila, Hikmet (1999), CHP 1919-1999, İstanbul, Doğan Yay. Cumhuriyet Ansiklopedisi C.II. (2005), İstanbul, Yapı Kredi Yay. Çakmak, Fevzi (2017), İzmir’in Siyasi Hayatında Seçimler (1908-1945), Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2017. Demir, Şerif (2010), Türk Siyasi Tarihinde Adnan Menderes, İstanbul, Paraf Yay. Demirci, Aytaç vd.(2018), Bir Mücadele Gazetası! Demokrat İzmir, 1. Baskı, İstanbul, Yapı Kredi Yay. Erer, Tekin(1963), On Yılın Mücadelesi, İstanbul, Ticaret Postası Matbaası. Goloğlu, Mahmut (2013), Demokrasiye Geçiş 1946-1950, I. Basım, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yay. Gökman, Muzaffer (1973), 50 Yılın Tutanağı(1923-1973), Hürriyet Yay. İnönü, İsmet (2001), Defterler (1919-1973), C.1, (Haz. Ahmet Demiral),1. Baskı, İstanbul, Yapı Kredi Yay. Kabacalı, Alpay(1999), Türk Basınında Demokrasi, 2.Baskı, Ankara, Kültür Bakanlığı Yay. Kabasakal, Mehmet (1991), Türkiye’de Siyasi Parti Örgütlenmesi 1908-1960, İstanbul, Tekin Yay. Karaosmanoğlu, Yakup Kadri(2002), Politikada 45 Yıl, Ankara, İletişim Yay. Karpat, Kemal (2012), Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul, Timaş Yay. Koçak, Cemil (2012), Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları İktidar ve Demokratlar (1945-1950), C.II, İstanbul, İletişim Yay. Lewis, Bernard (2015), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara, Arkadaş Yay. Naskali, Emine Gürsoy (2012), Yassıada Zabıtları-VII Demokrat İzmir Gazetesi Davası, İstanbul, Kitabevi Yay. Nutku, Emrullah (1979), Demokrat Parti Neden Çöktü ve Politikada Yitirdiğim Yıllar 1946-1958, İstanbul, Fakülteler Matbaası. Şeyhanlıoğlu, Hüseyin (2011), Türk Siyasal Muhafazakârlığının Kurumsallaşması ve Demokrat Parti, Ankara, Kadim Yay. Teziç, Erdoğan(1976), 100 Soruda Siyasi Partiler, (Partilerin Hukuki Rejimi ve Türkiye’de Partiler), 1 Baskı, İstanbul, Gerçek Yayınevi. Toker, Metin, (1990), Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları(1944-1973):Tek Partiden Çok Partiye 1944-1950, Ankara, Bilgi Yayınevi. Tökin, Füruzan Hüsrev (1965), Türk Tarihinde Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi 1896-1965, İstanbul, Elif Yay. Tunaya, Tarık Zafer (1962), İslamcılık Cereyanı, İstanbul, Baha Matbaası. Turan, Şerafettin (2000) , İsmet İnönü, Yaşamı Dönemi ve Kişiliği, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları. Us, Asım (1966) 1930-1950 Atatürk, İnönü, İkinci Dünya Savaşı ve Demokrasi Rejimine Giriş Devri ve Hatıraları, İstanbul, Doğruluk Matbaacılık. Yazıcı, Serap(1997), Türkiye’de Askeri Müdahalelerin Anayasal Etkileri, Ankara, Yetkin Yay.
• B- Makale Ağaoğlu, Samet (18 Mayıs 1948), “Üçüncü Parti”, Demokrat İzmir. _____________ (12 Şubat 1950), “Seçimlere Gidiyoruz”, Demokrat İzmir. Angın (19 Mayıs 1959),“Gülüyoruz”, Demokrat İzmir. Belge, Burhan (25 Temmuz 1946), “ Bugünkü Toplantının Manası ve Sebepleri”, İzmir. ___________ (13 Nisan 1946), “CHP’ye Muhalefet Lazım”, İzmir. ___________ (5 Ağustos 1946), “5 Ağustos 1946”, İzmir. ___________ (12 Ağustos 1946), “ CHP’nin Hodgamlığı”, İzmir. ___________ (17 Mayıs 1950), “Kansız İnkılap ve Muhalefet”, Demokrat İzmir. Çakmak, Fevzi (2013), “Demokrat Parti İktidarında İzmir (1950-1960)”, İzmir Kent Ansiklopedisi Tarih Cildi, C 2,İzmir, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yay. ___________ (2013), “Çok Partili Hayata Geçiş Süreci ve İzmir (1946-1950)”, İzmir Kent Ansiklopedisi Tarih Cildi, C 2,İzmir, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yay. ___________ (2014), “Cumhuriyet Halk Partisi’nin ‘Ege Vazife Gezisi’ ve 1959 Yılı Uşak-İzmir Olayları”, Turkish Studies, Volume 9/10, ss. 1239-1258. ___________ (2015), “Halkevlerinin Kapatılması ve Cumhuriyet Halk Partisi Mallarına El Konulması”, History Studies, Volume 7/3 Eylül. ___________ (2018), “Ekrem Hayri Üstündağ”, İzmir Kent Ansiklopedisi Biyografi Cildi, C 2, İzmir, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yay. Danış (19 Ocak 1958),“Bir Bilmece”, Demokrat İzmir. Danış, Naci Sadullah (13 Ocak 1961), “İbret Alınacak Sahneler”, Demokrat İzmir. ________________(31 Mayıs 1960), “Mayıs Sülükleri”, Demokrat İzmir. Demokrat İzmir 17 Nisan 1954), “Bu Sükûnetin Manası”. _____________ (27 Aralık 1957), “Hakikatler Tedbirlerle Susturulamaz”. _____________ ( 29 Aralık 1957), “Ekseriyet”. _____________ (28 Nisan-9 Mayıs 1958), “Niçin Muhalifiz” _____________ ( 27 Mayıs 1958), “Baskı”. _____________ ( 1 Mayıs 1959), “Sayın İnönü-Manisa”. _____________ (29 Mayıs 1960), Meffun-u Hürriyet, “Nasıl Tutuldular”. _____________ ( 11 Haziran 1960) ,“Bu Hesabın Altından Ancak Sehpalar Altında Kalkabilecekler”. _____________ (2 Mayıs 1961), “Bir Barbarlığın Yıldönümü.” _____________ (2 Mayıs 1961), “Meş’um Gün”. . Ertem, Barış (2013), “Atatürk’ü Koruman Kanunu’nun Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Tartışılması”, Turkısh Studies, V8/5, İlkbahar. Fenik, Faruk (26 Temmuz 1946), “Siz Bizi Temsil Edemezsiniz”, İzmir. Han’ın Yerine (1 Kasım 1957), “Kütük Partisi”, Demokrat İzmir. Hanhan, Ziya “Gitti Gülsüm Geldi Gülsüm!”, Demokrat İzmir, 4 Haziran 1956. ____________ (7 Haziran 1956), “Kaos”, Demokrat İzmir. ___________ (18 Haziran 1956 ), “İnsaf be Paşam”, Demokrat İzmir. ___________ (5 Nisan 1958 ), “Dağ Sporu”, Demokrat İzmir. ___________ (24 Aralık 1958), “Gazete Takvimi” Demokrat İzmir. ___________ (30 Mayıs 1960), “Selam Sana Türk Ordusu”, Demokrat İzmir. İlhan, Attila(13 Nisan 1956 ),“Saat Diktatörlüğe Beş Var”, Demokrat İzmir. Kapani, Osman (9 Şubat 1950), “Köylü Vatandaşın Reyi Demokrat Parti’dedir”, Demokrat İzmir. Kubat, Hürrem (17 Mayıs 1950), “Kansız İnkılap ve Muhalefet”, Demokrat İzmir. ____________ (27 Temmuz 1950), “Çok Yerinde Bir Karar,” Demokrat İzmir. ____________ (7 Mart 1951), “Türk İnkılabına Düşmanlık Edenler”, Demokrat İzmir. ____________ (6 Haziran 1952 ), “Kırk Haramiliğe Paydos!”, Demokrat İzmir. ____________ ( 18 Aralık 1952), “İrticadan Her Fenalık Beklenebilir”, Demokrat İzmir. ____________ (18 Mart 1954 ),“Hedef Memlekete Hizmet Olmalıdır”, Demokrat İzmir. ____________ (18 Nisan 1954 ),“Siyasi Edebiyat”, Demokrat İzmir. ____________ (4 Mayıs 1954 ),“Seçim Geleneği Artık Kurulmuştur”, Demokrat İzmir. ____________ (6 Mayıs 1954), “Büyük Seçimden Sonra”, Demokrat İzmir. Nadi, Doğan (26 Temmuz 1946), “Bu On Binlerce Halkın Tek Mümessili Yok”, İzmir. Perin, Mithat (26 Temmuz 1946), “Halkın Haklı Heyecanı”, İzmir. Tanış (23 Eylül 1957 ),“İşi Allah’a Kaldı”, Demokrat İzmir. Tunçay, Mete(1997), “Siyasi Tarih (1950-1960)” Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908-1980, (Edt. Sina Akşin), İstanbul, Cem Yay.
• Sözlü Tarih Kaynakları Erol Akıncılar ile Yapılan Söyleşi, (Söyleşi Tarihi:22.12.2016) Tayfur Göçmenoğlu ile Yapılan Söyleşi, (Söyleşi Tarihi 27.12.2016) Levent Bimen ile Yapılan Söyleşi, (Söyleşi Tarihi:27.12.2016) Erel Şarman ile Yapılan Söyleşi, (Söyleşi Tarihi 18.01.2017) Kaya Çelikkanat ile Yapılan Söyleşi, (Söyleşi Tarihi 27.12.2016). Yusuf Rıza Düvenci ile Yapılan Söyleşi, (Söyleşi Tarihi18. 01. 2017).