TÜRKİYE’DE BATICILIK-BAĞIMSIZLIKÇILIK KARŞITLIĞININ 1960-1980 DÖNEMİNDE YENİDEN ÜRETİLMESİ

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 20, 2657 - 2683, 01.07.2020

Levent Yılmaz

https://doi.org/10.33431/belgi.746635

Öz

Modernleşme, Batılı toplumların kendi iktisadî ve sosyolojik koşulları çerçevesinde biçimlenmiş uygarlık şekline tekabül eder. Bu uygarlığın temelinde dünyanın akıl yolu ile kavranması, ulus-devletler şeklinde bir siyasal düzen, sanayiye dayalı bir üretim ilişkileri biçimi, seküler bir gündelik hayat pratiği yatar. Bu uygarlık biçimi giderek kendi dışındaki coğrafyaları etkisi altına almaya başlamış ve tüm dünyaya yayılmıştır. Osmanlı-Türk toplumu da bu etkiye ilk maruz kalan coğrafyalardandır. Türkiye’deki modernleşmenin tarihin XVII. Yüzyıla kadar götürmek mümkündür. Askerî alanda başlayan modernizasyon hareketleri XIX. Yüzyılda giderek diğer alanlara da yayılmıştır. Bu toplumsal dönüşüm, Osmanlı-Türk toplumunda çeşitli tepkilere de neden olmuştur. Tüm bu gelişmeler düşünsel düzeyde de karşılı bulmuş, modernleşme Türk düşünce hayatında önemli bir tema haline gelmiştir. Siyasal alandaki çeşitli aktörler de modernleşme tartışmalarına göre çeşitli tavırlar almıştır.
Türk siyasal yaşamında ideolojik düzeyde iki ana düşüncenin belirleyici olduğu söylenebilir. Bunlardan ilki, pratikte modernleşme anlamına gelen ancak modernleşmenin nasıl olacağına dair tartışmalarda -olumsuz çağrışımlara da imkân veren- Batılılaşma olgusudur. İkincisi ise, Batı’nın iktisadî, siyasal ve kültürel etkisini reddetme refleksinden kaynaklanan Bağımsızlıkçılıktır. Batıcılık ve Bağımsızlık ikiliği aslında birbiri ile iç içe geçmiştir. Bir anlamda, bu iki vektör, hem siyasal ideolojilerin şekillenmesini sağlamaktadır hem de aynı zamanda birbirlerinin karşıtlarının içine sızmaktadır.
Cumhuriyet Devrimi, bu ikiliği yeni bir boyuta taşımıştır. Cumhuriyetle birlikte, bağımsız ulus-devlet kurulmuş, bir anlamda Batıcılık ile Bağımsızlıkçılık aynı potada erimiştir. Ancak bu durum çok uzun sürmemiş, tek-parti döneminde dahi çeşitli fikirler veya siyasal tavırlar içinde bu iki vektörün çatışması söz konusu olmuştur. Çok partili yaşama geçile birlikte, bu ikilik daha çok su yüzüne çıkmıştır. Ancak çalışmanın bir diğer tezi de, günümüz siyasal yaşamını belirleyen ideolojik pozisyonların 1960-80 döneminde oluştuğudur. Her ne kadar, çok partili yaşama geçeli 15 yıl olsa da, bu her düşünceye açık bir siyasal ortam doğurmamıştır. Böyle bir ortam 1960 sonrası oluşmuştur. Hemen her siyasal akım örgütlenmiş ve çeşitli düzeylerde görünür olmuştur. Dönemi tarif etmek için kullanılan sağ-sol çatışması, aslında yüzeydeki bir saflaşmayı gösterir. Oysa ideolojik derinliklere inildiğinde, birbirinden ayrıymış gibi duran siyasal pozisyonların Batıcılık-Bağımsızlıkçılık açısından değerlendirilmesi yapıldığında, aralarındaki mesafenin kısaldığı görülebilir. Tersine birbirine yakın duran ideolojik pozisyonların, Batıcılık-Bağımsızlıkçılık açısından değerlendirilmesi yapıldığında, aralarındaki mesafenin zannedilenden fazla olduğu fark edilecektir.
Bunu açıklamak için seçilen dönemin, çalışmada iddia edilen tezlerin yeniden üretilmesinde, öncesi ve sonrasına göre bir farklılık taşıması gerekmektedir. 1960-1980 arası dönem hem Osmanlı-Türk modernleşmesinin ve Cumhuriyet Devriminin mirasını dönüştürmüştür hem de 1980 sonrasının siyasal tartışmalarına zemin oluşturmuştur. Çalışmada bu dönemin seçilmesinin nedeni budur. Bu iki anlayış aslında doğrudan herhangi bir siyasal akıma tekabül etmez. Bir anlamda, Osmanlı-Türk modernleşmesinin düşünsel düzeydeki en önemli mirası olarak, çeşitli siyasal akımlara belli ölçülerde sirayet etmiştir. Türk siyasal yaşamında, çeşitli siyasal akımları ve bu akımlarla ilişkilendirilebilecek görüşlerin tümünü birden kesen ve aynı zamanda kendi aralarında çatışan iki vektör vardır. Bunlar, ideolojideki ağırlıklarına göre siyasal düşünceyi diğerinin aleyhine bükerler.
Saf Batıcılık olarak görülen düşünceler dahi Avrupa’yı çeşitli açılardan sorgularken, Bağımsızlıkçılık düşüncesini içe kapanmaya kadar götürebilen siyasal hareketler özünde Batı’nın aydınlanma düşüncesini taşır. Bu düşüncelere rengini veren unsur, hangisinin diğerinin aleyhine mevzi kazandığıdır. Bağımsızlıkçılığa yapılan vurgu, Batı’yı ve Batıcılığı hedef tahtasına koymakta, Batıcılığa yapıla vurgu ise geleneksel olanı dışlamaktadır. Bir anlamda bu iki vektör, söylemsel düzeyde birbirlerini yok etmeye çalışmaktadır. Ancak paradoksal olarak birbirlerinden de beslenmektedirler. 

Anahtar Kelimeler

Batıcılık, Bağımsızlıkçılık, Türk siyasal hayatı, 1960-180 dönemi

Kaynakça

• “Devrimler ve Demokrasi Meselemiz” (1956), Forum, N.59.
• “Forum Davası” (1954), Forum, No.1.
• Afetinan (1989), İzmir İktisat Kongresi 17 Şubat - 4 Mart 1923, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ağaoğulları, Mehmet Ali (1998), “Aşırı Milliyetçi Sağ”, Geçiş Sürecinde Türkiye, (Der. I. C. Schick ve E. A. Tonak), İstanbul: Belge Yayınları.
• Ahmad, Feroz (1999), Modern Türkiye’nin Oluşumu, (Çev. Y. Alogan), İstanbul: Kaynak Yayınları. Akdevilioğlu, Atay ve Kürkçüoğlu, Ömer (2002), “Orta Doğu’yla İlişkiler”, Türk Dış Politikası Cilt 1, (Der. Baskın Oran), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Armaoğlu, Fahir (tarihsiz), 20. yüzyıl Siyasî Tarihi Cilt: 1-2, İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Ataç, Nurullah (1954), Ararken, İstanbul.
• Atatürk, Mustafa Kemal (2003), “Fransız Muhabiri Pernot’ya Demeç, 29.10.1923”, İletişim Toplum Kültür, S.4.
• Atatürk, Kemal (1989), Nutuk, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Aybars, Ergün (2006), Atatürkçülük ve Modernleşme, İzmir: Zeus Kitabevi.
• Başgil, Ali Fuat (1966), Demokrasi Yolunda, İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Başgil, Ali Fuat Din ve Laiklik, İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Berkes, Niyazi (2002), Türkiye'de Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bora, Tanıl (1998), Türk Sağının Üç Hâli, İstanbul: Birikim Yayınları.
• Çağlar, Bakır (1984), “Vakur Versa’ın Batıda Egemenlik Kavramanın Gelişimi Konulu Tebliğ Üzerine Yorum”, I. Millî Egemenlik Sempozyumu, Ankara: TBMM Yayınları.
• Çiğdem, Ahmet (2001), Taşra Epiği ‘Türk’ İdeolojileri ve İslâmcılık, İstanbul: Belge Yayınları.
• Demirel, Tanel (2004), Adalet Partisi İdeoloji ve Politika, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ecevit, Bülent (1966), Ortanın Solu, Ankara: Kim Yayınları.
• Ecevit, Bülent (1973), Bu Düzen Değişmelidir, İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Ecevit, Bülent (tarihsiz), Türkiye 1965-1975 CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit’in 1976 Bütçesi Üzerinde Millet Meclisinde Yaptığı Konuşma, Ankara: Ajans Türk Matbaası.
• Emre Kongar (1998), 21. Yüzyılda Türkiye, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Erözen, Ozan (1997), Ulus-Devlet, Ankara: Dost Kitabevi.
• Fırat, Melek, “Yunanistan’la İlişkiler”, Türk Dış Politikası Cilt 1, (Der. Baskın Oran), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gökalp, Ziya (2006), Türkçülüğün Esasları, İstanbul: Elips Kitapları.
• Göle, Nilüfer (2004), Mühendisler ve İdeoloji, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Günay, Ertuğrul (2007), “Özgür İnsan Dergisi”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Cilt: 8, (Der. M. Gültekingil), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Habermas, Jürgen (1990), “Modernlik: Tamamlanmam Bir Proje”, (Çev. G. Naliş), Postmodernizm, (Der. N. Zeka), İstanbul: Kıyı Yayıncılık.
• Huntington, Samuel P. ve Dominguez, Jorge I. (1985), Siyasi Gelişme, (Çev. E. Özbudun), Ankara: Siyasi İlimler Derneği Yayınları.
• Jeanniere, Abel (1993), “Modernite Nedir?”, (Çev. N. Küçük), Modernite Versus Postmodernite, (Der. M. Küçük), Ankara: Vadi Yayınları.
• Kalaycıoğlu, Ersin ve Sarıbay, Ali Yaşar (2000), “Tanzimat: Modernleşme Arayışı ve Politik Değişme”, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Kamrava, Mehran (1999), Politics & Society in the Developing World, Floransa: Routledge.
• Kansu, Ceyhun Atuf (1955), “Atatürk ve Demokrasi”, Varlık, N.400.
• Kansu, Ceyhun Atuf (1954), “Avrupa Uygarlığı ve Gelenekler”, Varlık, N.410.
• Karpat, Kemal H. (1996), Türk Demokrasi Tarihi Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller, İstanbul: AFA Yayınları.
• Kılıçbay, Mehmet Ali (2000), Doğu’nun Devleti Batı’nın Cumhuriyeti, Ankara: İmge Yayınları.
• Komsuoğlu, Ayşegül (2008), Siyasal Yaşamda Bir Lider Süleyman Demirel, İstanbul: Bengi Yayınları.
• Köker, Levent (2000), Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Şerif (2000), “Tanzimattan Sonra Arışı Batılılaşma”, Türkiye’de Politik Değişi ve Modernleşme, (Der. E. Kalaycıoğlu, A. Y. Sarıbay), İstanbul: Alfa Yayınları.
• Milletvekili Genel Seçimleri 1923–2011 (2012), Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
• Moore, Barrigton (2003), Diktatörlüğün ve Demokrasinin Toplumsal Kökenleri, (Çev. İ. Tekeli-A. Şenel), Ankara: İmge Kitabevi.
• Nabi, Yaşar (1951)“Geriliğe Karşı”, Varlık, N.367.
• Ortaylı İlber (2019), “Tanzimat Adamı ve Tanzimat Toplumu”, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (Der. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Özdemir, Hikmet (2005), “Siyasal Tarih (1960-1980)”, Çağdaş Türkiye Cilt: 4, (Yay. Yön. S. Akşin), İstanbul: Cem Yayınevi.
• Özek, Çetin (1960), “Devrimlerde Batıya Yöneliş”, Hürriyet.
• Özek, Özek (1960), “Devrim İçin Laiklik”, Hürriyet.
• Özersay, Kudret (2002), “Montreux Boğazlar Sözleşmesi”, Türk Dış Politikası Cilt 1, (Der. Baskın Oran), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sadoğlu, Hüseyin (2003), Türkiye'de Ulusçuluk ve Dil Politikaları, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Sadoğlu, Hüseyin (2005), “Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Cilt: 7, (Der. Murat Yılmaz), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sarıbay, Ali Yaşar (1998), Siyasal Sosyoloji, İstanbul: Der Yayınları.
• Sarıca, Murat (1996), Siyasî Düşünce Tarihi, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Schroeder, Ralph (1996), Max Weber ve Kültür Sosyolojisi, (Çev. M. Küçük), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Sevil, Muharrem (1999), Türkiye’de Modernleşme ve Modernleştiriciler, Ankara: Vadi Yayınları.
• Sezgin, Ömür (1984), Türk Kurtuluş Savaşı ve Siyasal Rejim Sorunu, Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
• Tanyol, Cahit (1953), “Batı-Doğu Dramı”, Varlık, N.396.
• Toprak, Binnaz (1998), “Dinci Sağ”, Geçiş Sürecinde Türkiye, (Der. I. C. Schick ve E. A. Tonak), İstanbul: Belge Yayınları.
• Torun, Elvan (2004), “Yücel Dergisi ve Dergi Etrafında Gelişen Edebi Faaliyetler”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Touraine, Alain (2002), Modernliğin Eleştirisi, (Çev. H. Tufan), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Toynbee, Arnold J. (1971), Türkiye Bir Devletin Yeniden Doğuşu, (Çev: K. Yargcı), İstanbul: Milliyet Yayınları. Tunaya, Tarık Zafer (2004), Türk Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Wallerstein, Immanuel (1994), “Hangi Modernliğin Sonu”, (Çev. M. Özel), Kayıtlar Dergisi, S. 41-42, Mart-Nisan.
• Weber, Max (1996), Sosyoloji Yazıları, (Çev. T. Parla), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yalçın, Aydın (1955),“Türkiye’de Demokrasi”, Forum, N.35.
• Yalman, Ahmet Emin (1958), Berraklığa Doğru, İstanbul: Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti Neşriyatı.
• Yalman, Ahmet Emin (1997), Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul: Pera Turizm Yayınları.
• “Biz Ne İstiyoruz?”(1956), Forum, N.60.
• “Kurtuluş Yolları” (1956), Forum, N.44.
• “Tek Yol Hürriyettir”(1956), Forum, N.57.
• Beri, Hamit Emrah (2005), “Kemalist-Liberal Sentez Çabası: Forum Dergisi”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Cilt: 7, (Der. M. Yılmaz), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Belge, Murat (2006), “Mavi Anadolu Tezi ve Halikarnas Balıkçısı”, Birikim, S.210.
• Eyuboğlu, Sabahattin (1993), Pir Sultan Abdal, İstanbul: Cem Yayınları.
• Günyol, Vedat (1982), Daldan Dala, İstanbul: Adam Yayınları.
• Eyuboğlu, Sabahattin (1994), Mavi ve Kara, İstanbul: Çağdaş Yayınları.
• Atılgan, Gökhan (2007), “Anti-Emperyalizm ve Bağımsızlıkçılık (1920-1971)”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Cilt: 8, (Der. M. Gültekingil), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aybar, Mehmet Ali (1968), Bağımsızlık, Demokrasi, Sosyalizm, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Zileli, Gün (2002), Havariler (1972 - 1983), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sencer, Muzaffer (1999), Osmanlı Toplum Yapısı, İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Belli, Mihri (1970), Yazılar, İstanbul: Gerçek Yayınları.
• Avcıoğlu, Doğan (1980), Anglosaksonlar Açısından Türkiye’de Parlamentoculuk, İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Kıvılcımlı, Hikmet (2007), Kuvayimilliyeciliğimiz ve II. Kuvayimilliyeciliğimiz, İstanbul: Sosyal İnsan Yayınları.
• Çakır, Ruşen (2002), Ayet ve Slogan Türkiye’de İslami Oluşumlar, İstanbul: Metis Yayınları.