ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE TAHAYYÜL EDİLEN ÇOCUKLUĞUN POLİTİK YAPILANDIRILMASINA İLİŞKİN DEĞERLER AKTARIMI

Yıl 2022, Sayı: 23, 169 - 195, 01.01.2022

İbrahim Bozkurt , Nazlı Geylani

https://doi.org/10.33431/belgi.1018769

Cited By: 1

Öz

Eğitim, iktidar ve ideoloji nosyonları arasında oldukça yakın bir ilişki vardır. İktidarlar, toplumu arzu ettikleri değerler doğrultusunda dönüştürmek amacıyla eğitimi bir araç olarak kullanmışlardır. Özellikle ulus devletlerin ortaya çıkması ile eğitime daha çok önem verilmeye başlanmıştır. Bu önem, ulusun inşasında ve kolektif kimlik oluşumunda eğitimin ayrıcalıklı bir yere sahip olmasından kaynaklanmıştır. Zira ulus devletlerin ortaya çıkışı ile toplumlar artık yeni tanımlamalar ve değerlerle karşı karşıya kalmıştır. Bu çerçevede eğitim nosyonu, toplumun ulus devlet olarak inşasının vasıtalarından biri belki de en önemlisi olarak tasavvur edilmiştir. Nitekim çocuk eğitimi, bu çerçevede iktidarlar için temel meselelerden biri haline gelmiştir. İmparatorluktan ulus devlete geçişte cumhuriyet yönetici ve aydınları için de benzer bir durum söz konusu olmuş ve tahayyül edilen çocukluğu inşa edebilmek için girişimlerde bulunulmuştur. Bu doğrultuda çocuk eğitimi, milli eğitim politikaları içindeki önemli aşamalardan biri olarak ele alınmıştır. İzlenen politikalarla okullara ve ders kitaplarına etkin ve başat misyonlar yüklenmiştir. Cumhuriyet yöneticileri bu süreci sadece çocuğun iyi bir eğitim alması meselesi olarak düşünmemiş, aynı zamanda aile ile ilgili tasarımlar başta olmak üzere yetişkin eğitimi ve kadının iyi bir anne olması meselesiyle de yakından ilgilenmişlerdir. Böylelikle Erken Cumhuriyet Döneminde toplumda oluşturulmak istenen aile ve kadın algısı, çocuk eğitiminin ayrılmaz bir parçası olarak değerlendirilmiştir. Nihayetinde cumhuriyet değerlerini içselleştirmiş, görev ve sorumluluklarının bilincinde olan ideal çocuğun inşasında iktidar, eğitim aracılığıyla ideolojiyi kullanarak ve toplumu dönüştürerek yeni bir nesil inşa etmeye çalışmıştır. Araştırma kapsamında elde edilen veriler bütüncül bir bakış açısıyla değerlendirildiğinde, Erken Cumhuriyet Dönemi’nde çocukluğun politik yapılanma sürecinde geleneksel anlayıştan uzaklaşılarak “müstakil” bir varlık olarak ele alındığı, pragmatist bir anlayışla milliyetçi, modern ve rejime sadık cumhuriyetçi çocuğun idealize edildiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Çocuk, Cumhuriyet, Politik Yapılanma, Eğitim, Okul, Ders Kitapları, Aile ve Kadın.

TRANSFER OF VALUES ON THE POLITICAL STRUCTURING OF CHILDHOOD IMAGINED IN THE EARLY REPUBLIC PERIOD

Öz

There is a very close relationship between the notions of education, power and ideology. Governments have used education as a tool in order to transform the society in line with the values they desire. Especially with the emergence of nation states, more importance has been given to education. This importance stemmed from the privileged place of education in the construction of the nation and the formation of collective identity. Because with the emergence of nation states, societies are now faced with new definitions and values. In this framework, the notion of education has been conceived as one of the most important means of constructing the society as a nation-state. As a matter of fact, child education has become one of the main issues for governments in this framework. A similar situation arose for republican administrators and intellectuals during the transition from the empire to the nation-state, and attempts were made to build the imagined childhood. In this direction, child education has been considered as one of the important stages in national education policies. In line with the policies followed, effective and dominant missions have been assigned to schools and textbooks. The Republican administrators did not consider this process only as a matter of getting a good education for the child, but also were closely interested in the issues of adult education, especially in family-related designs, and the woman's being a good mother. Thus, the perception of family and women, which was desired to be formed in the society in the Early Republican Period, was evaluated as an inseparable part of child education. Ultimately, he internalized the values of the republic and tried to build a new generation by using ideology and transforming society through education, in the construction of the ideal child who is aware of his duties and responsibilities. When the data obtained within the scope of the research were evaluated from a holistic perspective, it was seen that in the Early Republican Period, childhood was considered as an “independent” entity by moving away from the traditional understanding in the political structuring process, and the nationalist, modern and republican child loyal to the regime was idealized with a pragmatist approach.

Anahtar Kelimeler

Child, Republic, Political Structure, Education, School, Textbooks, Family and Women.

Kaynakça

• (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi) BOA. MF. İBT.457/37, H-05-11-1331, BOA. DH. EUM.6. Şb. 51/30, H-28-09-1333
• (Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi) BCA. 18/22/16, 28.03.1926, BCA. 1/6/16, 27.07.1930, BCA. 180-9-0-0, 4/22/1 , BCA. 133/646/1, 04.07.1924, BCA. 140/674/1. , BCA. 45/233/17, BCA. 1331/419/1, 17.03.1938
• Süreli Yayınlar, Çocuk Duygusu, Çocuk Sesi, Gürbüz Türk Çocuğu, Şen Çocuk, Ülkü
• Akgün, Seçil Karal (1999), Cumhuriyetin İlk On Beş Yılında Bazı Basın Organlarında Çocuk, Ankara: ÇOKAUM.
• Akkök, Zeynettin (1935), Cumhuriyet Türkiye’sinde Terbiyevi Heyecanlarım, İstanbul: Bozkurt Matbaası.
• Akyüz, Yahya (1989), Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1988’e), Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi.
• Akyüz, Yahya (2014), Türk Eğitim Tarihi (M.Ö. 1000-M.S. 2014), Ankara: Pegem Yayınları.
• Alantar, Hilmi (1944), Sağlam Okul Gençliği, Ankara: Maârif Matbaası.
• Althusser, Louis (1994), İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, (Çev. Yusuf Alp ve Mahmut Özışık), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ariès, Philippe (1965), Centuries of Childhood: A Social History of Family Life, Random House, USA, 1965.
• Balibar, Etienne - Wallerstein, Immanuel (2007), “Ulus Biçimi: Tarih ve İdeoloji”, Irk Ulus Sınıf Belirsiz Kimlikler, İstanbul: Metis Yayınları, s. 95-1167.
• Binbaşıoğlu, Cavit (1982), Eğitim Düşüncesi Tarihi, Ankara: Binbaşıoğlu Yayınevi.
• Bumin, Kürşat (1998), Okulumuz, Resmi İdeolojimiz ve Politikaya Övgü, İstanbul: Patika Yayıncılık.
• Birol, Ali Esat (1938), Öjenik Tatbikatı. Ankara: Kader Basımevi.
• Copeaux, Etienne (1998), Tarih Ders Kitaplarında (1931-1993) Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine (Çev. Ali Berktay), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• “Cumhuriyetin Sağlık, Bakım ve Yardım İşleri” (1933), Ülkü, Cilt: 2, Sayı: 9, Birinciteşrin, s. 253-259.
• Cumhuriyet Halk Fırkası Programı, (1931), 5. Kısım. Ankara: TBMM Matbaası.
• Cumhuriyet Halk Partisi Programı, (1935), 5. Kısım. Ankara: Ulus Basımevi.
• Cumhuriyet Halk Partisi Programı, (1939), Ankara: Ulus Basımevi.
• Cumhuriyet Halk Partisi Programı, (1943), 3. Kısım. Ankara: Zerbamat Basımevi.
• Cumhuriyet Halk Partisi Programı, (1947), Ankara.
• Czerny, (1947), Çocuk Eğitiminde Hekim, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Çiçek, Nazan (2012), “Erken Cumhuriyet Döneminde Modern Çocukluk Nosyonunun Görünümleri Üzerine Bir Analiz”, Mülkiye Dergisi, Sayı: 36,s.69-104. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mulkiye/issue/1/8 (Erişim Tarihi: 10.08.2021).
• Demirel, Özcan (1992), “Türkiye’de Program Geliştirme Uygulamaları”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 7, s. 27-43.
• Doğan, Nuri (1994), İlk ve Orta Dereceli Okul Ders Kitapları ve Sosyalleşme, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Elkind, David (1999), Çocuk ve Toplum Gelişim ve Eğitim Üzerine Denemeler (Çev. Demet Öngen), Ankara: ÇOKAUM.
• Elkind, David. 2001. “Değişen dünyada çocuk yetiştirme ve eğitim.” III. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi bildirileri içinde (ss.15-25). (Yayın. Hazır. Bekir Onur). Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Erdal, İbrahim (2011), “Ülkü “sına Göre Erken Cumhuriyet Dönemi Nüfus Politikası (1923-1938)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 48, s.779-791.
• Ermat, Bedia - Ermat, Kemal (1945), Yurt Bilgisi, İstanbul: Milli Eğitim Yayınları.
• Foucault, Michel (1994), Cinselliğin Tarihi, Cilt:3, İstanbul: Afa Yayınları.
• Galip, Reşit (1929), Çocuk Bakımı Öğütleri, İstanbul: Devlet Matbaası.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (2007), Yurt Bilgisi, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Gutek, Gerald (2001), Eğitime Felsefi ve İdeolojik Yaklaşımlar, (Çev. Nesrin Kale), Ankara: Ütopya Yayınları.
• Gürbilek, Nurdan (1989), “İktidarın Sağlığı”, Defter Dergisi, No: 8, s. 38-44.
• Gürkan, Suat İsmail (1938), Çocuk Dişlerinin Ehemmiyeti, CHP Konferansları, Ankara: Halkevi.
• Gürses, Fatma - Pazarcı, Nilgün (2010), “Siyasal Gündemin Yurttaşlık Kavramına Etkileri: Ders Kitapları Üzerinden Bir İnceleme”, 5. Karaburun Bilim Kongresi, İzmir, s.1-37.
• Hesapçıoğlu, Muhsin (2009), “Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Eğitim Politikası ve Felsefesi”, M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, Sayı: 29, s. 121-138.
• Heywood, Colin (2003), Baba Bana Top At!: Batı’da Çocukluğun Tarihi, (Çev. Esin Hoşsucu), İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Hobsbawn, Eric (1995), 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik, (Çev. Osman Akınhay), İstanbul: Ayrıntı Yayınları. İnal, Kemal (1999), Eğitimde İdeolojik Boyut, Ankara: Doruk Yayınları.
• İnal, Kemal (2004), Eğitim ve İktidar: Türkiye’de Ders Kitaplarında Demokratik ve Milliyetçi Eğilimler, Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Kamil, (1932), “Çocuk Beslemek ve Hazım Bozuklukları”, İstanbul Darülfünun Tıp Fakültesi Mecmuası, No:1, s. 2.
• Karadoğan, Umut (2019), “Çocuk ve Çocukluk Kavramının Tarihsel Süreçte Değerlendirilmesi”, Çocuk ve Medeniyet Dergisi, Cilt 4, Sayı, 7, s. 195 -226.
• Kaya, Şükrü (1937), “19 Mayıs 1919’da” Ülkü, Cilt: 9, Sayı: 52, s. 241-246.
• Küçüka, Necip Ali (1938), “Çocuk Düşürme”, Ülkü, Cilt: 7, s. 37.
• Maârif Vekâleti. (1933), Yurt Bilgisi, İstanbul: İlk Mektep Kitapları: Beşinci Sınıf, Türk Kitapçılığı Limitet Şirketi.
• Okçabol, Rıfat (1999), “Cumhuriyet Döneminde Yetişkin Eğitimi”, 75 Yılda Eğitim, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 249-262.
• Onur, Bekir (2005), Türkiye’de Çocukluğun Tarihi, Ankara: İmge Yayınları.
• Özgü, Halis (1944), Çocuğunu Nasıl Yetiştirmelisin?, İstanbul: Ahmet Halit Kitabevi.
• Öztan, Güven Gürkan (2006), “Türkiye’de Öjeni Düşüncesi ve Kadın”, Toplum ve Bilim Dergisi, Sayı: 105, s.283-300.
• Öztan, Güven Gürkan (2009), Türkiye’de Çocukluğun Politik İnşası, İstanbul Üniversitesi, (Yayınlanmış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Öztan, Güven Gürkan (2011), Türkiye’de Çocukluğun Politik İnşası, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Parlak, İsmet (2005), Kemalist İdeolojide Eğitim Erken Cumhuriyet Dönemi Tarih ve Yurt Bilgisi Ders Kitapları Üzerine Bir İnceleme, Ankara: Turhan Kitapevi.
• Pingel, Falk (2003), Ders Kitaplarını Araştırma ve Düzeltme Rehberi, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Polat Murat - Arabacı İmam Bakır (2015), “Emrullah Efendi ve Satı Bey’den Günümüze: Eğitimde Yenileşme Sorunsalı.”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 21, s. 35-43. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/411663 (Erişim Tarihi: 10. 09. 2021.)
• Postman, Neil (1995), Çocukluğun Yokoluşu, ( Çev. Kemal İnal), Ankara: İmge Yayınları.
• Rıfat, Nizamettin (1928), “Beden Terbiyesi Ders Numunesi”, Terbiye, Sayı: 22, s. 40-47.
• Rona, Tarık (1946), Yurt Bilgisi, Ankara: Çankaya.
• Sadık, Musa (1933), Çocuğun Cismi ve Ruhu, İstanbul: Kanaat Kütüphanesi.
• Sağlam Mehmet - Aral Neriman (2016), “Tarihsel Süreç İçerisinde Çocuk ve Çocukluk Kavramları”, Çocuk ve Medeniyet Dergisi, s. 43-56. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1335683 (Erişim Tarihi: 20.07.2021).
• Sarıkaya, Makbule (2009), “Gürbüz Türk Çocuğu Dergisinde Çocuk Sağlığı Meselesi”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 9, s. 151-164.
• Sel, Burcu (2016), Cumhuriyet Dönemi (1928-1948) Yurt Bilgisi Ders Kitaplarında Çocukluğun Politik Yapılanmasına İlişkin Bir Araştırma, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Sel, Burcu- Sözer Mehmet Akif (2018), Cumhuriyet Dönemi (1928-1948) Yurt Bilgisi Ders Kitaplarında Çocukluğun Politik Yapılandırılmasına İlişkin Bir Araştırma, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (H. U. Journal of Education) Sayı: 33(2), s. 293-315.
• Sevinç, Kazım (1933), Türk Yavrularına Yurt Bilgisi, İstanbul: Ekspres Yayınları.
• Sıtkı, A. Refik (1934), İnkılâp Psychologie’si, İstanbul: Kader Basımevi.
• Smith, Anthony (2004), Milli Kimlik, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şavlı, Ali Şükrü (193?.), “Çocukların Terbiyesi”, Çocuk Haftası, Kitap: 7.
• Şerifsoy, Selda (2009), “Aile ve Kemalist Modernizasyon Projesi”, Vatan Millet Kadınlar, (Der. Ayşe Gül Altınay). İstanbul: İletişim Yayınları, s. 167-199.
• Şirin, Funda Selçuk (2013), “İktidar ve Çocuk”, Electronic Turkish Studies, Sayı: 8(8), s. 1275-1284. https://arastirmax.com/en/system/files/dergiler/79199/makaleler/8/8/arastirmax-iktidar-cocuk.pdf (Erişim Tarihi: 10.09.2021.) Şirin, Mustafa Ruhi (1998), Çocuk Yüzlü Yazılar, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Şirin, Mustafa Ruhi (2006), Dersimiz Çocuk: Çocuk Üzerine Düşünce Yazıları, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Tan, Mine (1989), “Çağlar Boyunca Çocukluk”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Sayı: 22(1), s. 71-78.
• Tan, Mine (1994), “Çocukluk: Dün ve Bugün”, (Yay. Haz. Bekir Onur), Toplumsal Tarihte Çocuk, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 11-26.
• Tarcan, Selim Sırrı (1930), Bugünkü Almanya (Yardımcı Kıraat), İstanbul: Devlet Matbaası.
• Tarcan, Selim Sırrı (193?.), “Doğan Çocuklar”, Çocuk Haftası, Kitap: 7, s. 43-44.
• Tarcan, Selim Sırrı (1934), “Sağlam Bir Vücut, İşlek Bir Zekâ, Temiz Bir Yürek”, Çocuk Sesi, s. 3.
• Taşkıran, Tezer (1941), Yurt Bilgisi, İstanbul: Milli Eğitim.
• Tolun, Haydar (1939), “Çocuk Antropometrisi”, Uludağ Bursa Halkevi Dergisi, Sayı: 22, s. 36-41.
• Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti, (1931a), Tarih I: Tarihten Evvelki Zamanlar ve Eski Zamanlar, İstanbul: Devlet Matbaası.
• Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti, (1931c), Tarih III: Yeni ve Yakın Zamanlarda Osmanlı Türk Tarihi, İstanbul: Devlet Matbaası.
• Türkiye Cumhuriyeti’nin 10. Yılı Rehberi (1923-1933), Ankara: Hâkimiyeti Milliye Matbaası.
• Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Merkez Neşriyatından (1940), Annelere Öğüt, İstanbul: Resimli Ay Matbaası.
• Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Merkez Neşriyatından (1941), Annelere Öğüt: Yeni Doğan Çocuklara Nasıl Bakılır?, İstanbul: Resimli Ay Matbaası.
• Uçuk, Cahit (2006), Gümüş Kanat, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Üstel Füsun (2005), Makbul Vatandaşın Peşinde II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Üstel, Füsun (2016), Okulda Vatandaş Eğitiminin Yüzyıllık Tarihi. http://www.obarsiv.com/guncel_vct_0405_fusunustel.html. (Erişim tarihi: 04.12.2016.)
• Yalım, Zeki Ragıp (1938), Spor, Sağlık, Kültür, CHP Konferansları, Ankara: Halkevi.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan (2005), Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin.
• Yücel, Hasan Ali (1938), Türkiye’de Ortaöğretim, İstanbul: Devlet Basımevi.
• Zekâl, (1 Teşrinisani 1932), “Uyku”, Şen Çocuk, Sayı: 10, s. 11.
• Zekâl, (1 Mayıs 1933), “Spor Hakkında Birkaç Söz”, Şen Çocuk, Sayı: 17.
• Zekâl, (1 Şubat 1933), “Kuşpalazı (Difterie)”, Şen Çocuk, Sayı: 14, s. 12.
• Zeren, Zeki (1938), Kemiklerimiz, Vazifeleri ve Hastalıkları, CHP Konferansları, Ankara: Halkevi.