EDUCATION IN THE OTTOMAN HUMOR PRESS

Yıl 2022, Sayı: 24, 319 - 344, 01.07.2022

Sadık Çetin

https://doi.org/10.33431/belgi.1051634

Öz

Since the newspapers Takvim-i Vekayi, Tasvir-i Efkar and Tercüman-ı Ahval, which are among the first examples of Ottoman press life, many periodicals have been included in the Ottoman press life in the modernization process. Especially in the Second Constitutional Period, besides the newspapers, the number of which increased considerably, there was also a serious development in the humor press. While the publication life of some of these newspapers and magazines continued for a short time, some of them continued their activities for a long time. In these newspapers and magazines published with the theme of humor, the political, social, cultural etc. of the state Although there are criticisms on many subjects, the subject of education has also been one of the subjects that are satirized. Examples of humor in the field of maarif, focusing on issues such as students, tests, maarif bureaucracy, merit, personnel regulations and Darulfunun, one of the most important educational institutions of the period, are important for educational policies of the period, reflections of these policies and understanding the problems in the field of educational education. Because besides the funny side of humor, its thought-provoking feature has been evaluated as an important tool in expressing the problems in question. In this study, educational humor and criticisms were evaluated based on the prominent examples in the Ottoman humor press since the end of the 19th century. As a result of the study, it was seen that the problems encountered in the educational life of the period were handled with important determinations in the humor press. From this point of view, it is understood that the humor press is a powerful instrument in conveying the problems experienced in the field of education to the public. In this context, the harmful habits of children, the fact that having a diploma cannot be considered as a measure of merit and student demands are remarkable examples of humor. In addition, both the personal characteristics of the important figures of the education bureaucracy and the policies they organized were among the subjects that the humor press gave importance.

Anahtar Kelimeler

Press, Humor, Education, Kalem, Hayal-i Cedid, Aydede

OSMANLI MİZAH BASININDA MAARİF (1874-1922)

Öz

Osmanlı basın hayatının ilk örneklerinden olan Takvim-i Vekayi, Tasvir-i Efkâr ve Tercüman-ı Ahval gazetelerinden itibaren modernleşme sürecinde Osmanlı basın hayatına birçok süreli yayın dâhil olmuştur. Özellikle İkinci Meşrutiyet döneminde sayısı hayli artan gazetelerin yanında mizah basınında da ciddi bir gelişme görülmüştür. Bu gazete ve mecmuaların bazılarının yayın hayatı kısa bir süre devam etmekle birlikte bazıları uzun bir süre faaliyetlerine devam etmiştir. Mizah temasıyla yayımlanan bu gazete ve mecmualarda devletin içinde bulunduğu siyasi, sosyal, kültürel vb. birçok konuda eleştirilere yer verilmekle birlikte maarif konusu da hicvedilen konulardan olmuştur. Öğrenciler, imtihanlar, maarif bürokrasisi, liyakat, personel düzenlemeleri ve devrin en önemli eğitim öğretim kurumlarından biri olan Darülfünun gibi konularda ağılık kazanan maarif alanındaki mizah örnekleri dönemin eğitim politikaları, bu politikaların yansımaları ve eğitim öğretim alanındaki sorunların anlaşılması açısından önemlidir. Zira mizahın güldüren tarafının yanında düşündüren özelliği söz konusu sorunların ifade edilmesinde önemli bir araç olarak değerlendirilmiştir. Bu çalışmada 19. Yüzyılın sonlarından itibaren Osmanlı mizah basınında öne çıkan örneklerden hareketle maarif mizah ve eleştirileri değerlendirilmiştir. Çalışma sonucunda dönemin maarif hayatında karşılaşılan sorunların mizah basınında önemli tespitlerle ele alındığı görülmüştür. Bu açıdan bakıldığında maarif sahasında yaşanan problemlerin kamuoyuna aktarılmasında mizah basınının güçlü bir enstrüman olduğu anlaşılmaktadır. Bu bağlamda çocukların zararlı alışkanlıkları, diploma sahibi olmanın bir liyakat ölçüsü olarak değerlendirilemeyeceği ve öğrenci talepleri dikkat çekici mizah örneklerindendir. Ayrıca maarif bürokrasisinin önemli figürlerinin gerek şahsi özellikleri gerekse düzenledikleri politikalar mizah basınının önem verdiği konulardan olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Basın, Mizah, Eğitim, Kalem, Hayal-i Cedid, Aydede

Kaynakça

• BOA. MF. MKT. 1119/57; BOA. MF. MKT. 1174/53; BOA. MF. İBT. 167/58; BOA. MF. İBT. 168/26.
• Aydede, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 0265
• Ayine, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 1249
• Cadaloz, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 0104
• Çekirge, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 1058
• Diken, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 503/1 0264/1
• Edeb Ya Hu, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 0690
• Eşek, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 1258
• Eşref, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 2350
• Gıdık, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 0943
• Hande, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 1222
• Hayal, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 0099/2
• Hayal-i Cedid, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 0349
• Kalem, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 0124/1
• Kara Sinan, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 0615
• Kukuruk, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 0739
• Latife, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 1610
• Necm-i Terakki, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 0343
• Sabah, Milli Kütüphane, Yer Numarası: 1957 SÇ 7, Cilt No 22.Sene, Sayı: 7738
• Sırat-ı Müstakim, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 0110
• Sebilürreşad, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 0110
• Söz, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 0614
• Tanin, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 0024
• Türkiye, Milli Kütüphane, Yer Numarası: 1962 SÇ 279, Cilt No 1.Sene, Sayı: 1, 20.
• Albayrak, Nurettin. (1998). Hiciv, TDVA, İstanbul, (17), 452.
• Albayrak, Nurettin. (2006), Nasrettin Hoca, TDVA, İstanbul, (32), 418-420.
• Çeviker, Turgut, (1985), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk Karikatürü”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul, (4), 1101-1108.
• Düstur (1299), Tertib 1, Cilt 4, İstanbul.
• Düstur, (1332) Tertib-i Sani, Cilt 5, Matbaa-i Amire, Dersaadet.
• Eldem, Vedat. (1994). Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, TTK, Ankara.
• Ergin, Osman. (1977). Türkiye Maarif Tarihi, Eser Matbaası, İstanbul, Cilt 3-4.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. (1993). Dârülfünun, TDVA, (8), 521-525.
• Koloğlu, Orhan. (2006). Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, Pozitif Yay. İstanbul.
• Kazıcı, Ziya. (1995). Emrullah Efendi, TDVA, İstanbul, (11), 165-166.
• Mahmud Cevad. (1338), Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilatı ve İcraatı, Matbaa-i Âmire.
• Manav, Nursel. (2017). “II. Meşrutiyet’te Abdülhamid Dönemi Kadrolarının Tasfiyesi ve Tekaüd Sandıkları”, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,(2).1, 240-260. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/318542 Erişim Tarihi 22.10.2021
• Oraloğlu, Ali Z. (2013). Zühdü Paşa, TDVA, İstanbul, (44), 538-539.
• Pakalın, Mehmet Zeki. (1993). Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. Cilt 2.
• Sezen, Tahir. (2017). Osmanlı Yer Adları, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın No: 26, Ankara.
• Subaşı, Turgut. & Çaylı, Kübra. (2017). Osmanlı Basınında Sansüre Bir Örnek: Hayal Mizah Gazetesi. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi,3 (2), 92-11. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/448389. Erişim Tarihi 26.10.2021.
• Varlık, M. Bülent. (1985), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Mizah”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul, (4), 1092-1100.