ARŞİV BELGELERİNE GÖRE DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİ GÜMRÜK MUAFİYETİ UYGULAMALARI (1950-1960)

Yıl 2022, Sayı: 24, 219 - 237, 01.07.2022

Suna Altan

https://doi.org/10.33431/belgi.1074235

Öz

Gelişen ticaretle birlikte gümrük mevzusu uluslararası arenada daha fazla gündem olmaya başlamıştır. Zaman içerisinde, değişen koşullar neticesinde ticaretin daha iyi yapılması adına gümrükler konusunda devletler arasında çeşitli antlaşma ve sözleşmeler yapılmıştır. Bu antlaşma ve sözleşmelerle uluslararası ticaretin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi sağlanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Devleti de bu antlaşma ve sözleşmelere imza koymanın ardından, gümrükleri konusunda çeşitli uygulamaları hayata geçirmeye başlamıştır. Ülkenin ihtiyaçları doğrultusunda dışarıdan getirilecek olan ürünlere gümrük vergisinden muafiyet sağlama, bu uygulamaların başında gelmiştir. 1929-1950 yılları arasında Türk gümrüğünde vergi muafiyetleri ağırlık olarak, ülkedeki sanayiyi geliştirmek adına yurt dışından sağlanacak olan araç-gereçler hususunda olmuştur. Muafiyet uygulamaları bu şekilde devam ederken, 1950 yılı itibariyle Türk siyasi hayatında bir değişim meydana gelmiştir. 1950 yılında yapılan genel seçimlerden Demokrat Parti’nin birinci parti olarak çıkmasının ardından, Demokrat Parti iktidardaki yerini almıştır. Demokrat Parti, yönetimde kaldığı süre boyunca siyasi, sosyal, ekonomik, eğitim, kültür, sağlık gibi birçok alanda gelişme sağlanması için önceki yönetimlerden farklı politikalar izlemiştir. Bu politikalar neticesinde parti, kesintisiz olarak iktidarda bulunduğu 10 yıllık süre boyunca birçok alanda değişimler meydana getirmiştir. Değişimin yaşandığı alanlardan bir tanesi de gümrükler olmuştur. Yeni yönetim, gümrük vergisinden muafiyet uygulamalarında önceki yönetim gibi temelde ülkenin gelişmesi ve ilerlemesi amacı üzerinden hareket etmiş olsa da, ülkenin ihtiyaçları doğrultusunda muafiyet uygulamalarını sürdürürken batılı devletlerle yakınlık kurma prensibini de göz önüne alarak yapmıştır. Bu çalışmada; 10 yıllık iktidar süresince Demokrat Parti Hükümetlerinin gümrük vergisinden muafiyet uygulamaları, bu uygulamaların hangi alanlarda yapılmış olduğu, bu muafiyetlerden hangi ülkelerin yararlanmış olduğu dönemin içinde bulunduğu siyasi, ekonomik ve sosyal durumlar göz önüne alınarak ekseriyeti Cumhuriyet Arşivinde bulunan belgeler ışığında incelenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Demokrat Parti, Eğitim, Gümrük, Sanayi, Sosyal, Ziraat

IMPLEMENTATION OF CUSTOMS EXEMPTION ACCORDING TO THE ARCHIVE DOCUMENTS OF THE DEMOCRAT PARTY PERIOD (1950-1960)

Öz

With the developing trade, the customs issue has become more and more on the agenda in the international arena. Over time, various treaties and agreements have been made between the states on customs in order to make trade better as a result of changing conditions. With these treaties and agreements, it has been ensured that international trade is carried out in a healthy way. After signing these treaties and agreements, the Republic of Turkey has started to implement various practices regarding customs. In line with the needs of the country, providing exemption from customs duty for products to be brought from abroad is one of these implementations. Between 1929 and 1950, tax exemptions at Turkish customs were mainly about the tools and equipment to be supplied from abroad in order to develop the industry in the country. While the exemption practices continued in this way, a change occurred in the Turkish political life as of 1950. After the Democrat Party emerged as the first party in the general elections in 1950, the Democrat Party took its place in power. The Democrat Party followed different policies from previous administrations for the development of many fields such as political, social, economic, education, culture and health during its stay in administration. As a result of these policies, the party has brought about changes in many areas during its 10-year period in power without interruption. One of the areas where change took place was customs. Although the new administration has basically acted on the purpose of developing and progressing the country in customs duty exemption practices, like the previous administration, it has done so by taking into account the principle of establishing closeness with western states while continuing the exemption practices in line with the needs of the country. In this study; during the 10-year rule, the customs tax exemption practices of the Democrat Party Governments, in which areas these applications were made and which countries benefited from these exemptions will be tried to be examined in the light of the documents of the Republic Archives, taking into account the political, economic and social conditions of the period.

Anahtar Kelimeler

Democrat Party, Education, Customs, Industry, Social, Agriculture

Kaynakça

• Ahmad, Faroz (2016), Modern Türkiye’nin Oluşumu, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Altan, Suna (2021), “Türk Gümrüğünde Sanayi Eksenli Muafiyetler (1929-1943)”, Tarih ve Gelecek Dergisi, Mart 2021, Cilt 7, Sayı 1, ss.130-141.
• Belenli, Tuğba (2017), Türklerde Sosyal Devlet ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde Uygulanan Sosyal Politikalar(1938’e Kadar), Ankara: Atam.
• Bodur, Haldun (2013), Kronolojik 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Çarıklı T. H (1947), İkinci Cihan Harbi Sonunda Milletler Arası Ticaret, İstanbul: Tanin Matbaası.
• Çeştepe, Hamza - Güven, Tamer “Osmanlı İmparatorluğu’nda Dâhili Gümrük Vergisi İstisnaları”, Aibü Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2016, Cilt:16, Yıl:16, Sayı: 2, 16: ss.1-20. Demirel, Tanel (2021),Türkiye’nin En Uzun On Yılı- Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Eraslan, Cezmi (2008), “Atatürk’ten Sonra Türkiye’nin İç Politikası” Türkiye Cumhuriyeti Tarihi II, ss.519-661.
• Erdilek, Neşe (1983), “Hükümetler ve Programları” Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt.4, ss.967-1047.
• İnan, Afet (1989), İzmir İktisat Kongresi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Katoğlu Murat (2008), “Cumhuriyet Türkiye’sinde Eğitim, Kültür, Sanat” Çağdaş Türkiye 1909-1980 Cilt.4, İstanbul: Cem Yayınevi, ss.417-520.
• Merih, Turgay (2006), Soğuk Savaş ve Türkiye 1946-1960, Ankara: Ebabil Yayınları.
• Özcan, Feridun Cemil (2020), “Ellili Yıllarda Türkiye Ekonomisi” Türkiye’nin 1950’li Yılları, haz. Mete Kaan Kaynar, İstanbul: İletişim Yayınları, ss.39-68.
• Özdemir, Hikmet (2002), “Demokrasiye Geçiş ve Menderes Dönemi” Türkler Ansiklopedisi Cilt.16, Yeni Türkiye Yayınları, ss.878-900.
• Pamuk, Şevket (2016), “19. Yüzyıldan Günümüze Ekonomi Mirası” Dünden Bugüne Türkiye, Derl.Metin Heper-Sabri Sayarı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016, ss.59-70.
• Sadık, Rıdvan (2002), Uluslararası Ekonomik Mali Ve Siyasal Kuruluşlar, Ankara: Turhan Kitabevi.
• Saka, Hasan (1945), Dış Ticaret ve Gümrük Politikası, Ankara: Maarif Matbaası,
• Sakaoğlu, Necdet (2018), Türkiye Eğitim Tarihi 11-20. Yüzyıllar, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Tekeli, İlhan–İlkin, Selim (2009), 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Tezel, Yahya S. (2015), Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Toprak, Vamık (1965), Gümrük Politikası, Ankara: Sevinç Matbaası.
• Tuncer, Hüner (2017), Türk Dış Politikası Cilt.2, Ankara: Kaynak Yayınları.
• Yayına Haz. SELEK, Sebahattin (2014), İsmet İnönü Hatıralar, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Yeşilbursa, Behçet Kemal (2019), Bağdat Paktı 1950-1959, İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Yurtoğlu, Nadir (2017), Demokrat Parti Dönemi Tarım Politikaları ve Siyasi, Sosyal, ekonomik Hayata Tesirleri (1950-1950), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.