MALTA SÜRGÜNLERİ ARASINDA BİR DİVAN-I MUHASEBAT MÜMEYYİZİ: MACİT BEY

Yıl 2022, Sayı: 24, 301 - 318, 01.07.2022

Bayram Akça Seher Akça

https://doi.org/10.33431/belgi.1106984

Öz

Osmanlı Devleti bünyesinde sadık millet olarak bilinen Ermeniler Tanzimat Fermanı ve Islahat Fermanı’nın azınlıklara getirdiği hakları kullanarak 1863 yılında dönemin padişahına Ermeni Milleti Nizamnamesini onaylattı. Ancak Ermeniler esas sevindiren olay 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nı Osmanlı Devleti’nin kaybetmesi oldu. Bu savaş sonrası imzalanan önce Ayastefanos Antlaşması ve sonra da Berlin Antlaşması Osmanlı Devleti’ne, Ermenilerin yoğun olarak yaşadığı Doğu Anadolu’da, ıslahat yapma yükümlülüğü getirdi. Osmanlı Devleti bu ıslahatları yapmayınca Ermeniler birçok isyan çıkardı. I. Dünya Savaşı başlayınca Osmanlı Devleti birçok cephede savaşmak zorunda kaldı. Bu cephelerden birisi Kafkas Cephesi idi. Bu cephede Osmanlı Devleti yenilince Ermeniler Doğu Anadolu’da tekrar isyanlar çıkarıp katliama başladı. Bunun üzerine Osmanlı Devleti 27 Mayıs 1915 tarihinde Ermeni Tehcir Kanunu’nu çıkardı.
Ermeni Tehciri Kanunun uygulanmasında görev alanlardan birisi de Divan-ı Muhasebat Mümeyyizi Macit Bey idi. Erzincan Ermenilerinin Urfa, Suriye ve Musul Bölgesi’ne güvenli bir şekilde gönderilmesinde Macit Bey de görev aldı. 11 Aralık 1918 tarihinde ise Macit Bey Erzincan Ermeni Tehciri nedeniyle tutuklanarak Bekirağa Bölüğüne konuldu. İzmir’in işgali nedeniyle İstanbul’da güvenliğin tehlikeye düşmesi üzerine Bekirağa Bölüğündeki 78 kişi Malta Adası’na sürgüne gönderildi. Bu kişiler arasında Macit Bey de vardı. Macit Bey Malta Adası’nda İngilizler tarafından yargılanmak istendi ise de bir sonuç çıkmadı.6 Eylül 1921 tarihinde ise aralarında Macit Bey’in de olduğu 15 kişi Malta Adası’ndan kaçarak İtalya’ya geçti. Bunlardan Macit Bey İtalya’dan önce Almanya’ya oradan da Anadolu’ya geçerek Ankara’ya geldi. Ankara Hükümeti de Milli Mücadele taraftarı Macit Bey’e maaş bağladı. Malta Adası’ndan kaçan bu 15 kişi Milli Mücadele taraftarı idi. Bu nedenle Anadolu’ya geldikten sonra Ankara Hükümeti’nin değişik kurumlarında görev aldılar.

Anahtar Kelimeler

: Osmanlı İmparatorluğu, Ermeni, Tehcir, Macit Bey, Malta Adası, Osmanlı İmparatorluğu, Ermeni, Tehcir, Macit Bey, Malta Adası

A DİVAN-I MUHASEBAT MÜMEYYİZİ AMONG THE MALTESE EXILES: MACİT BEY

Öz

The Armenians, known as the loyal nation within the Ottoman State, used the rights that the Tanzimat Fermanı and the Reform Edict brought to the minorities, and in 1863, urged the Sultan of the period to approve the Armenian Nation Regulation. However, the event that made the Armenians happier was the Ottoman Empire's loss of the Ottoman-Russian War of 1877-1878. After this war, first the Treaty of San Stefano and then the Treaty of Berlin, brought the Ottoman Empire an obligation to make reforms in Eastern Anatolia, where Armenians were densely populated. When the Ottoman Empire did not make these reforms, the Armenians started many rebellions. When World War I started, the Ottoman Empire had to fight on many fronts. One of these fronts was the Caucasian Front. When the Ottoman Empire was defeated on this front, the Armenians revolted in Eastern Anatolia and started massacres. Thereupon, the Ottoman State enacted the Armenian Relocation Law on May 27, 1915.
One of those who took part in the implementation of the Armenian Relocation Law was Divan-ı Muhasebat Mümeyyizi Macit Bey. Macit Bey also took part in the safe deportation of Erzincan Armenians to Urfa, Syria and the Mosul Region. On December 11, 1918, Macit Bey was arrested due to the Erzincan Armenian Deportation and was put in the Bekirağa Division. As the security in Istanbul was compromised due to the occupation of Izmir, 78 people in Bekirağa Squadron were exiled to the Island of Malta. Among these people was Mr. Macit. Although Macit Bey wanted to be tried by the British on the Island of Malta, no result came out. On September 6, 1921, 15 people, including Macit Bey, escaped from the Island of Malta and went to Italy. Among them, Macit Bey went to Germany before Italy and then to Anatolia and came to Ankara. The Ankara Government also gave a salary to Macit Bey, who was a supporter of the National Struggle. These 15 people who fled from Malta were supporters of the National Struggle. For this reason, after coming to Anatolia, they took charge in different institutions of the Ankara Government.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Armenian, Deportation, Macit Bey, Malta Island, Ottoman Empire, Armenian, Deportation, Macit Bey, Malta Island

Kaynakça

• Akça, Bayram (2007), 1915 Ermeni Tehciri ve Urfa Mutasarrıfı Şehit Nusret Bey, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Akın, Rıdvan (2014/1), “İttihat ve Terakki Hükümetleri’nin Divan-ı Harb-i Örfi’de Yargılanması ve Malta Sürgünleri (1918-1921)”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, I, İstanbul.
• Çetinkaya, Ali (2015), Malta’dan Mefharet Hanım’a Sürgün Mektupları, haz. Oktay Şimşek, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Armaoğlu, Fahir (1992), 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi, Cilt. I,1914-1980, Türkiye iş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
• Bakar, Bülent (2009), Ermeni Tehciri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Bayur, Yusuf Hikmet (1989), Türk İnkılabı Tarihi, Cilt. II/3 Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Belgelerle Ermeni Sorunu (1992), Genelkurmay, ATASE Yayınları, Ankara.
• Bilgi, Nejdet (1997), Dr. Mehmet Reşid Şahingiray’ın Hayatı ve Hatıraları, Akademi Kitabevi, İzmir.
• Bleda, Mithat Şükrü (2003), Millî Mücadele Döneminde Bekirağa ve Malta Anıları (1919-1921), Haz. Mehmet Akif Bal, Ark Kitapları, İstanbul.
• Bostan, Hanefi (1992), Said Halim Paşa, İstanbul,1992.
• Ermeniler: Sürgün ve Göç (2004), haz. Hikmet Özdemir v. d, Türk tarih Kurumu, Ankara.
• Gökbilgin, Tayyip (1959), Millî Mücadele Başlarken, I, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Göyünç, Nejat (1989), Osmanlı İdaresinde Ermeniler, Gültepe Yayınları, İstanbul.
• Gürün, Kamuran (1988), Ermeni Dosyası, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• İnce, Yunus (2012). “II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Dîvân-ı Muhasebât (1908-1922)”, Kuruluşundan Cumhuriyet’e Divân-ı Muhasebat, ed. Salih Kış, Sayıştay Yayınları, Ankara, 85-116. Kevorkıan, Raymond (2015), Ermeni Soykırımı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Meray, Seha L.- Olcay, Osman (2020), Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri Sevr Antlaşması Mondros Bırakışması ile İlgili Belgeler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Okyar, Fethi (1980), Üç Devirde Bir Adam, Haz. Cemal Kutay, İstanbul.
• Sabis, Ali İhsan (1993), Harp Hatıralarım, V, Nehir Yayınları, İstanbul.
• Şimşir, Bilal (1985), Malta Sürgünleri, Bilgi Yayınevi, İstanbul.
• Türkgeldi, Ali Fuat (1987), Görüp İşittiklerim, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Yalman, Ahmed Emin (1997), Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim 1, 1882-1922, Haz: Erol Şadi Erdinç, Pera Tur ve Tic. AŞ Yay. İstanbul.
• Yeghiayan, Vartkes (2007), Malta Belgeleri İngiltere Dışişleri Bakanlığı” Türk Savaş Suçluları ”Dosyası, Türkçesi: Jülide Değirmenciler, Belge Uluslararası Yayıncılık, İstanbul.