PHYSICAL EDUCATION SPORTS ACTIVITIES IN TURKISH OCAK’S IN THE FIRST YEARS OF THE REPUBLIC (1923-1931)

Yıl 2024, Sayı: 27, 19 - 43, 01.01.2024

Günver Güneş

https://doi.org/10.33431/belgi.1402329

Öz

The Turkish Ocak’s are one of the important institutions that have left their mark on the recent history of Turkey, playing an important role in the transition period from the empire to the national state, the establishment of the Republic of Turkey and the establishment of the regime.The Ocak’s, which was closed by the occupation forces at the end of World War I, was reorganized after the War of Independence and became a powerful organization spread all over the country with 250 branches and 30,000 members in the early 1930s.

While the Republican cadres determined their sports policies after the liberation, the first national sports organization was formed on the axis of the Turkish İdman Societies Alliance, sports clubs and schools.The sports activities that the Turkish Association of Sporting Associations tried to carry out with the limited resources of the Turkish Association of Sporting Associations were spread by the Turkish Ocak’s branches.In addition to traditional sports such as shooting, equestrian and wrestling, Turkish Ocak’s made efforts to promote, adopt and develop modern sports such as tennis, football, volleyball, basketball, fencing, boxing and sea sports in the country.We know that there was a sports organization on Ocak’s 44 in 1930.It is seen that various conferences and conversations on physical training and sports are held in Turkish Ocak’s, and it is emphasized in Türk Yurdu magazine that young people can benefit their nation by doing sports.
In this study, the contributions of the Turkish Ocak’s to the development of sports in the first years of the Republic will be tried to be explained by means of the press, Türk Yurdu, Spor Alemi magazines, the Republic Archive and literature review.

Anahtar Kelimeler

Turkish Hearths, Physical Education, Sports, Turkish Dormitory, CHP

CUMHURİYETİN İLK YILLARINDA TÜRK OCAKLARINDA BEDEN EĞİTİMİ SPOR FAALİYETLERİ (1923-1931)

Öz

Türk Ocakları İmparatorluktan milli devlete geçiş dönemi ile Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş ve rejimin yerleşme sürecinde önemli bir rol oynayan, yakın dönem Türkiye tarihine damgasını vurmuş önemli kurumlardan biridir. I. Dünya Savaşı sonunda işgal güçleri tarafından kapatılan Ocaklar Kurtuluş Savaşı’ndan sonra yeniden örgütlenmiş, 1930’ların başında 250 şubesi ve 30.000 üyesiyle ülke sathına yayılmış güçlü bir kuruluş haline gelmiştir.
Cumhuriyet kadroları kurtuluştan sonra spor politikalarını belirlerken ilk ulusal spor örgütü Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı, spor kulüpleri, okullar ekseninde oluşmuştur. Devletin el yordamıyla Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakının kısıtlı olanakları ile yürütmeye çalıştığı spor faaliyetleri Türk Ocakları şubeleri eli ile yaygınlaştırılmıştır. Türk Ocakları atıcılık, binicilik, güreş gibi geleneksel sporlarının yanında, tenis, futbol, voleybol, basketbol, eskrim, boks ve deniz sporları gibi modern sporların ülkede tanıtılması, benimsetilmesi, gelişmesi için çaba göstermiştir. 1930 yılında 44 Ocakta spor teşkilatının olduğunu biliyoruz. Türk Ocakları’nda beden terbiyesi ve spor’a dair çeşitli konferanslar, söyleşilerin düzenlendiği, Türk Yurdu dergisinde gençlerin spor yapmalarıyla milletine yararlı olabilecekleri vurgulandığı görülmektedir.
Bu çalışma da Türk Ocaklarının basın, Türk Yurdu, Spor Alemi dergileri, Cumhuriyet Arşivi ve literatür taramasıyla Cumhuriyetin ilk yıllarında sporun gelişimi için verdiği katkılar anlatılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Beden Eğitimi, Türk Yurdu, Spor, CHP, Türk Ocakları

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi
• BCA, CHP, 490.01/2.7.7, s.1-3.
• BCA, CHP, 490.01.65.247.2.39.
• BCA, CHP, 490,01/66.250.1.1.
• BCA, CHP, 490,01/66.250.1.13.
• BCA, CHP, 490.01.69.262.2, Ek.68.
• BCA, CHP, 490.01.73.275.1.
• BCA, CHP, 490.01.74.279.1.73.
• BCA, CHP, 490.01/80.298.2.
• BCA, CHP, 490.01.623.46.1.136-138.
• BCA, CHP, 490.01. 657. 254. 1.18.
• Gazete ve Dergiler
• AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.
• Altın Yaprak.
• Asia Minor Studies.
• Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi.
• Atatürk Yolu Dergisi.
• Cumhuriyet.
• Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi.
• Edirne Hudut Gazetesi.
• Edirne Postası.
• Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi.
• Hâkimiyet-i Milliye.
• İstanbul Üniversitesi, Spor Bilimleri Dergisi.
• Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi.
• Spor Âlemi Mecmuası.
• Toplumsal Tarih.
• Turkish Studies - History.
• Türkiye İdman Mecmuası.
• Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi.
• Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi.
• Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları.
• Kitap ve Makaleler
• Akcan, Erol (2015), İttihat ve Terakki Fırkası’nın Paramiliter Gençlik Kuruluşları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Akça, Bayram (2012), “Cumhuriyet Döneminde Muğla Türk Ocağı Faaliyetleri”, Türk Yurdu, C.31(63),S.282, s.215-218.
• Akın, Yiğit (2018), Gürbüz ve Yavuz Evlatlar, Erken Cumhuriyet Döneminde Beden Terbiyesi ve Spor, 3. Baskı İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arıkan, Mustafa, Deniz Ahmet (2004), “Türk Ocakları’nın Kapatılışı, Borçları ve Emlakinin Tasfiyesi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı:15, s. 401-432.
• Arslan, Zehra (2008), Trabzon Türk Ocağı (1925-1931), Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Tarih Programı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon.
• Ateş, Sanem Yamak (2012), Asker Evlatlar Yetiştirmek II. Meşrutiyet Dönemi’nde Beden Terbiyesi, Askerî Talim Paramiliter Gençlik Örgütleri, İstanbul: İletişim Yay.
• Baş, Arda (2018), Bolu Türk Ocağı, Ankara: Türk Yurdu Yayınları.
• Başaran, Sinan (2017), “Cumhuriyet Döneminde Rize Türk Ocakları (1924-1931)”, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 9, Sayı 2, Sonbahar 2017, s .63-82.
• Bayraktutan, Yusuf (1999), Türk Fikir Tarihinde Modernleşme, Milliyetçilik ve Türk Ocakları, İstanbul.
• Bilir, Ali (2007), Geçmişten Günümüze Görele, İstanbul: © Kitabevi.
• Bozaslan, Neslihan Bolat (2020), “Türk Ocakları’nın Kapatılması ve Mallarının Tasfiyesi Gaziantep Türk Ocağı Örneği”, Turkish Studies - History, 15(2), s. 407-419.
• Bozkurt, Celil (2013), 100. Yılında Bursa Türk Ocağı (1913-2013), Ankara: Türk Ocağı Yayınları.
• Bozkurt, Celil (2015), “Bursa Türk Ocağı ve Faaliyetleri (1913 - 1931)”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 214 Şubat 2015, s.149-186.
• Bozkurt, Uğur (2016), İstanbul Türk Ocağı Kuruluşu ve Faaliyetleri 1912-1931. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Türkiye Cumhuriyeti Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van.
• Candan, Nurullah, Bağırgan Tanju(2010), “Türk Ocaklarından Halkevlerine: Türkiye’de Sporun Erken Dönem Öyküsü”, Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, Cilt 15, Sayı 3, s. 17-32.
• Çakmak, Serhat (2022), Türk Milliyetçiliğinin Teşkilatlanması Sürecinde Giresun Türk Ocağı (1917-2021), İstanbul: Der Yayınları.
• Çetinkaya, İzel (2022), Cumhuriyet Döneminde İzmir’de Atlı Sporlar (1923-1963), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Çoban, Belkıs Ayaz (2016), Cumhuriyetin İlk Yıllarında Akhisar Kazası (1923-1933), Akhisar: Akhisar Belediyesi Kültür Yayınları.
• Dilek, Hızır(2014), “Mardin Türk Ocağının Eğitsel Faaliyetleri ve Tasfiye Sürecinde Yaşanan Sorunlar”, Asia Minor Studies, Cilt 2, Sayı 4, Temmuz 2014, s. 67-89.
• Ertuğ, Ali Rıza (1977), Türk Futbol Tarihi 1890-1923, Ankara: Beden Terbiyesi Bölge Müdürlüğü Yayını.
• Fişek, Kurthan (1985), 100 Soruda Türkiye Spor Tarihi, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Georgeon, François (2009), “Kemalist Dönemde Türk Ocakları (1923-1931)”, Osmanlı Türk Modernleşmesi (1900-1930), (Çev.Ali Berktay), 9. Baskı, İstanbul: YKY Yayını.
• Göçgün, Önder (2014), Cumhuriyet Döneminde Denizli’nin Spor ve Kültür Tarihçesi, Denizli: Denizli Belediyesi Kültür Yayınları.
• Güneş, Günver (1990), İzmir Türk Ocağı Faaliyetleri (1923-1931), Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Güneş, Günver (2003), “Türk Ocaklarının Kuruluşunun Doksan Birinci Yıldönümünde Taşra Şubelerine Bir Örnek: Ödemiş Türk Ocağı ve Faaliyetleri (1923-1931), Türk Yurdu, Cilt:23, Sayı:192, Ağustos 2003, s. 27-32.
• Güneş, Günver (2005), “Osmanlı İmparatorluğunda 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla İzmir’de Futbol”, Toplumsal Tarih Dergisi, Sayı:142, Ekim 2005, s.68-77.
• Güneş, Günver (2011), “Türk Ocaklarının Manisa‟da Kuruluşu ve Cumhuriyet‟in İlk Yıllarındaki Faaliyetleri”, Türk Yurdu, C.31, S.290, Ekim 2011, s. 235-247.
• Güneş, Günver (2012), Cumhuriyetin İlk Yıllarında Aydın Türk Ocağı (1923-1931), Türk Yurdu, Cilt:32, Sayı:300, Ağustos 2012, s.57-68.
• Güneş, Günver (2012), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Modern Sporların İzmir’e Girişi (1850-1922), İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.
• Güneş, Günver (2015), Kurtuluştan Sonra İzmir’in Yeniden Kuruluşunda İzmir Türk Ocağı ve Faaliyetleri (1923-1931)”, Kurtuluş ve Kuruluş’un Sembol Kenti İzmir, Yay. Haz: Murat Alper Parlak, Ankara: ATAM Yayını, s. 379-405.
• Güneş, Günver, Akhan, Aylin (2019), “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Ödemiş’te Spor Yaşamı”, İzmir Spor Tarihi, Edit: Günver Güneş, Bahri Okumuş, Ankara: Ütopya Yayınevi, s. 414-429.
• Güneş, Günver (2020), “II. Meşrutiyet Döneminde Spor”, Osmanlı Tarihi Araştırmaları II, II. Meşrutiyet, Edit: Saime Selenga Gökgöz, Ahmet Oğuz, İstanbul: Kriter Yayınları, s. 243-297.
• Ilgar Yusuf (2011), “Türk Ocakları Afyonkarahisar Şubesi (1914-1931)”, Türk Yurdu, Sayı 282, Şubat 2011, s. 193-206.
• Kaçmaz, İbrahim (2000), Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı’nın Kuruluşu ve Gelişiminde Rol Oynayan Siyasi, İdari ve Sosyal Faktörler, Malatya, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Eğitimi Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Malatya.
• Karaer, İbrahim (1992), Türk Ocakları ve Türk İnkılabı, Ankara: Türk Yurdu Yayını.
• Kılıç, Fahri (2016), Altın Yaprak (Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Eğitime Taşradan Bir Bakış), Bolu: Siyasal Kitabevi.
• Kılıç, Hulusi (2009), “Çukurova’da Spor’un Altın Kozası”, Sıcağıyla, Acısıyla Adana Futbolu, Derleyenler: Yavuz Yıldırım, Mustafa Uçar, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 35-51.
• Korkmaz, Sevda, Biçer, Turgay (2018), “Erken Cumhuriyet Döneminde “Türk Ocakları ve Spor”, İstanbul Üniversitesi, Spor Bilimleri Dergisi, C. 8, S. 2, s. 77-87.
• Kuruloğlu, Fehim (2014), Altay Spor Kulübü Tarihi, İzmir: Ecem Basın Yay.
• Küçükuğurlu, Murat (2011), “Bayburt Türk Ocağı ve Faaliyetleri”, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:1, 1 Ocak 2011, s. 43-55.
• Namal, Yücel (2014), Zonguldak Türk Ocakları (1923-1931), Ankara: Türk Yurdu Yayınları.
• Oral, M. Ali (1954), Türkiye Futbol Tarihi, 1913-1922, Cilt:1, Fasikül:2, İstanbul: Sulhi Garan Matbaası.
• Önder, Meltem (2019), “1929-1933 yıllarında İzmir Basınında Turgutlu”, 20 Yüzyılda Turgutlu, Edit: Nurettin Gülmez, Nejdet Bilgi, 2. Baskı, Turgutlu: Turgutlu Belediyesi Kültür Yayını, s. 299-330.
• Özbaran, Salih (2013), Küllerinden Doğan “Kasaba” Turgutlu, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını.
• Özçakır, Gürdal (2008), Karadeniz Ereğli Futbol Tarihi 1923-1950, İstanbul: Yeşil Elma Yayıncılık.
• Özdemir, Nuray(2013), “Türkiye Cumhuriyeti’nin Katıldığı İlk Uluslararası Organizasyon: 1924 Paris Olimpiyatları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 51, Bahar 2013, s. 717- 744.
• Özgün, Zafer (2019), Cumhuriyetin İlk Dönemlerinde (1923-1950) Bolu’da Yapılan Beden Eğitimi ve Spor Faaliyetleri, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Beden Eğitimi Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bolu.
• Özinan, Barış (2019), “Haber Gazetesine Göre Samsun’da Spor (1924-1925)”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Cilt:18, Sayı:35, s. 109-123.
• Özmaden, Harun(1999), Cumhuriyet Dönemi İlk Spor Teşkilatı Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı’nın (1922-1936) Yapılanma Sürecinde Beden Eğitimi ve Sporun Fonksiyonları, Fonksiyonlardaki Değişimler ve Toplumsal Hayata Etkileri, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Öztürk, Gülin (2016), “Aksaray Türk Ocağı ve İlk Faaliyetleri (1924-1931)”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, Cilt:5, Sayı:15, Kış 2016, s. 347-362.
• Öztürkatalay, Latif (1995), Mardin ve Mardinliler, İstanbul: Seçil Ofset.
• Pınar, Mehmet (2015), “Adana Türk Ocağı ve Faaliyetleri (1923-1931)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 8, Sayı 41, Aralık 2015, s. 537-552.
• Sanus, Murat, Özçelik, Ali (2019), “Cumhuriyetin İlk Yıllarından Günümüze Tire’de Futbol”, İzmir Spor Tarihi, Edit: Günver Güneş, Bahri Okumuş, Ankara: Ütopya Yayınevi, s. 364-379.
• Sarınay, Yusuf (1994), Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları (1912-1931) İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Sekban, Şeyda (2021), Türkiye Cumhuriyetinin İlk Yıllarında İzmir’de Spor Yaşamı (1923-1938), Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın.
• Sevin, Veli (2016), Ödemiş’te Futbol, İzmir: Efe Ofset.
• Solak, Mehmet, Tarhan, Murat, Kılıç, Fahri (2016), ” Bolu Türk Ocağı’ndan Kesitler”, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2016, Cilt:16, Yıl:16, Sayı: 3, 16, s.211-230.
• Soncu, Ayşegül (2012), Kimliklerin İnşasında Kurumsal Dergilerin Rolü: Türk Yurdu ve Ülkü, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkla İlişkiler ve Tanıtım Anabilim Dalı Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Spor’da 50 Yıl (1923-1973) (1974), Urfa: Urfa Beden Terbiyesi Bölge Başkanlığı.
• Şahingöz, Mehmet Ünal, Tekin (2019), “Türk Ocaklarının Spor’a Bakışı ve Faaliyetleri”, Türk Halklarının Geleneksel Spor Oyunları III, Edit: Cengiz Buyar, Mehmet Türkmen, Nurdin Useev, Bişkek:Kırgızistan Manas Üniversitesi Yayını No: 307, s. 541-550.
• Taşdemir Serap (2004), “Sivas Türk Ocağı ve Dergisi: Birlik”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt:20, Sayı:58, s. 245-260.
• Taşdemir, Serap (2010), Ayvalık Türk Ocağı ve Etkinlikleri, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Sayı:28, s. 241-262.
• Taşdemir, Serap (2019), Ayvalık’ta Spor Hayatı (1924-1950 Yılları Arası), Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 15, Sayı 29, Bahar 2019, s. 443-471.
• Tuna, Ezgi (2015), “Batı Anadolu Türk Ocakları”, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın.
• Tuncer, Hüseyin, Hacaloğlu, Yücel, Memişoğlu Ragıp(1998), Türk Ocakları Tarihi Açıklamalı Kronoloji 1912-1997, I. Cilt, Ankara: Türk Yurdu Yayınları.
• Türk Ocakları 1928 Senesi Kurultayı Zabıtları, (1930), Ankara: Türk Ocakları Merkez Matbaası.
• Türk Ocakları 1930 Senesi Kurultayına Arzedilen, Merkez, Murakabe, İlim ve Sanat Heyeti Raporları, (1931), Ankara: Türk Ocakları Merkez Matbaası.
• Türk Ocağı Esas Nizamı,(1334), İstanbul: Orhaniye Matbaası.
• Türk Ocakları Mesai Programı, (1926), İstanbul: Matbaa-i Osmaniye.
• Türk Ocağı Muhasebe Programı, (1330), İstanbul.
• Türkyılmaz, Zeynep (2011), Cumhuriyet Döneminde Tire 1923-1938, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilim Dalı, Yayımlamamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Üstel, Füsun (1997), İmparatorluktan Ulus Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912-1931), İstanbul: İletişim Yayınevi.
• Yıldız, Osman (2006), “Kızılırmak Gazetesi ve Türk Ocakları (1925-28)”, Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı: XIX/Bahar 2006, s. 523-550.
• Yılmaz, Mehmet Serhat, Ersoy, Erdoğan (2012), Kastamonu Türk Ocakları (1923-1931), Türk Ocaklarının 100. Yılı, Kastamonu: Töre Basımevi.
• Yurtoğlu, Nadir (2020), “Atatürk Döneminde Türkiye’de Spor Politikası (1922-1938)”, Sporda Finansal, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar, Edit: İbrahim Yaşar Gök, Faruk Dayı, Ankara: Nobel Yayıncılık, s. 1-45.
• Yüce, Mehmet (2015), İdmancı Ruhlar, Futbol Tarihimizin Klasik Devreleri 1923-1951, I. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yüce, Mehmet (2014), Osmanlı Melekleri, Futbol Tarihimizin Kadim Devreleri, Cilt:1, I. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.