The Reflections of Colonel Talat Aydemir’s Second Coup Attempt on May 21, 1963 and His Trial in the Turkish Press

Yıl 2024, Sayı: 28, 193 - 207, 01.07.2024

Murat Talu Ömer Osman Umar

https://doi.org/10.33431/belgi.1272715

Öz

The army, which served as the protector of the political regime and the reforms during the reign of Mustafa Kemal Atatürk, was forced to step out of this role and enter politics after İsmet İnönü became President. The first movements against the regime in the army started during İsmet İnönü's presidency, but the organizations disbanded without any active intervention after the Democratic Party came to power through elections in 1950.
Between 1950 and 1960, the Democrat Party, which was in power, attracted the reaction of the army with its activities after 1954 and revolutionary organizations were established for the first time in these years in order to overthrow the government. From 1954 onwards, independent revolutionary organizations were established in Ankara and Istanbul and carried out secret activities to overthrow the Democrat Party government. As a result of the development of revolutionary organizations and the problems in the country becoming insurmountable, the 27 May 1960 Revolution, the first military intervention in the history of the republic, took place.
Colonel Talat Aydemir, who had been working in secret since the establishment of the revolutionary organizations, who was in Korea during the revolution and who was appointed as the Commandant of the War School after the revolution, tried to stage his first revolution on February 22, 1962, but failed, claiming that the coup had failed to achieve its goal, that Atatürk's principles and reforms had not been put in place and that the political conflicts in the country had not ended. Talat Aydemir explained his abandonment of this revolution attempt as not wanting to shed any possible fraternal blood. Talat Aydemir, who was retired together with his friends after the revolution attempt, attempted a second revolution on May 21, 1963, believing that the country was heading in a bad direction, but failed again. Talat Aydemir's second revolution attempt was initially unsuccessful compared to the first revolution attempt and Aydemir's revolutionary period came to an end. After the second revolution attempt, Talat Aydemir was tried together with the February 22ndists and executed together with his fellow revolutionary Fethi Gürcan.

Anahtar Kelimeler

Talat Aydemir, Revolution, 21 May 1963

ALBAY TALAT AYDEMİR’İN 21 MAYIS 1963’TE YAPTIĞI İKİNCİ DARBE GİRİŞİMİ VE YARGILANMASININ TÜRK BASININA YANSIMALARI

Öz

Mustafa Kemal Atatürk döneminde siyasi rejimin ve inkılapların koruyucusu görevinde bulunan ordu, İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanı olmasının ardından bu görevinin dışına çıkarak politikanın içine girmek zorunda kalmıştır. Orduda rejime yönelik ilk hareketlenmeler İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı döneminde başlamış ancak örgütler 1950 tarihinde Demokrat Parti’nin seçim yoluyla iktidara gelmesiyle aktif bir müdahale olmadan dağılmıştır.
1950 – 1960 yılları arasında iktidarda bulunan Demokrat Parti, 1954’ten sonra yaptığı faaliyetler ile ordunun tepkisini çekmiş ve iktidarı devirmek adına ilk kez bu yıllarda ihtilal örgütleri kurulmuştur. 1954 yılından itibaren Ankara ve İstanbul’da birbirinden bağımsız ihtilal örgütleri kurulmuş ve Demokrat Parti iktidarını devirmek için gizli çalışmalarda bulunmuşlardır. İhtilal örgütlerinin gelişmesi ve ülkede yaşanan sorunların çıkılmaz hale gelmesi sonucu cumhuriyet tarihindeki ilk askeri müdahale olan 27 Mayıs 1960 İhtilali gerçekleşmiştir.
İhtilal örgütlerinin kurulduğu tarihten itibaren gizli çalışmalarda bulunan ve ihtilal sırasında Kore’de bulunan, yaşanan ihtilal sonrasında Harp Okulu Komutanlığı görevine getirilen Albay Talat Aydemir; darbenin amacına ulaşamadığını, Atatürk ilke ve inkılaplarının yerine oturtulamadığını ve ülkede yaşanan siyasi çatışmaların son bulmadığını öne sürerek ilk ihtilal girişimini 22 Şubat 1962 tarihinde denemiş ancak başarısız olmuştur. Talat Aydemir, bu ihtilal girişiminden vazgeçmesini olası bir kardeş kanı dökmek istemediği şeklinde açıklamıştır. İhtilal girişimi sonrasında arkadaşları ile birlikte emekli edilen Talat Aydemir, ülkenin kötü bir gidişe sürüklendiğine inanarak 21 Mayıs 1963 tarihinde ikinci kez ihtilal girişiminde bulunmuş fakat yine başarısız olmuştur. Talat Aydemir’in ikinci ihtilal girişimi birinci ihtilal girişimine nispeten başlangıçta başarısızlığa uğramış ve Aydemir’in ihtilal dönemi sona ermiştir. İkinci ihtilal girişiminin ardından 22 Şubatçılar ile beraber yargılanan Talat Aydemir, ihtilalci arkadaşı Fethi Gürcan ile birlikte idam edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Talat Aydemir, İhtilal, 21 Mayıs 1963

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları TBMM Tutanak Dergisi, Dönem I, Cilt: 26, Birleşim 36, 20 Ocak 1964.
• Türkiye Cumhuriyeti Senatosu Tutanak Dergisi, Dönem: I, Cilt: 19, Birleşim 53, 17 Mart 1964.
• Gazete ve Dergiler Ulus Gazetesi
• Milliyet Gazetesi
• Son Havadis Gazetesi
• Akşam Gazetesi
• Hürriyet Gazetesi
• Cumhuriyet Gazetesi
• Akis Dergisi
• Tetkik Eserler Akgün, S. K. (2009). 27 Mayıs: Bir İhtilal Bir Devrim Bir Anayasa. Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• Albayrak, M. (2004). Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti(1946-1960). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Arcayürek, C. (1984). Yeni Demokrasi Yeni Arayışlar: 1960 – 1965. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aydemir, T. (2020). Hatıratım. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Aydemir, Ş. S. (2000). İhtilalin Mantığı ve 27 Mayıs İhtilali. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aytekin, E. (1967). İhtilal Çıkmazı. İstanbul: Dünya Matbaası.
• Batur, M. (1985). Anılar ve Görüşler – Üç Devrin Perde Arkası. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Çakmak, D. (2008). Türkiye’de Asker – Hükümet İlişkisi: Albay Talat Aydemir Örneği. Gazi Akademik Barış Dergisi, cilt: 1, sayı: 2, 35-68.
• Çelikoğlu, A. (2010). Bir Darbeci Subayın Anıları – 27 Mayıs Öncesi ve Sonrası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Demir, Y. (2017). Albay Talat Aydemir’in Darbe Girişimleri ve Türk Demokrasi Sürecine Olan Etkileri. İstanbul: Andaç Yayınları.
• Deniz, O. (2003). Parola: Harbiyeli Aldanmaz(haz: Yasemin Bradley). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dündar, S. (1966). Gölgedeki Adam. İstanbul: Nurettin Uycan Matbaası.
• Erkanlı, O. (1973). Anılar… Sorunlar… Sorumlular… İstanbul: Baha Matbaası.
• Eryaman, A. (2020). Darbe Girişimleri Esnasında Lider Tutumlarının Basına Yansımasına Bir Örnek: Akis’e Göre 22 Şubat 1962 – 21 Mayıs 1963 Harekâtları ve Başbakan İsmet İnönü. Atatürk Üniversitesi Atatürk Dergisi, cilt: 9, sayı: 1, s.49-72.
• Esin, N. (2005). Devrim ve Demokrasi – Bir 27 Mayısçının Anıları. İstanbul: Doğan Kitap.
• Ilıcak, N. (1975). 15 Yıl Sonra 27 Mayıs Yargılanıyor I-II. İstanbul: Kervan Yayınları.
• İpekçi, A. ve Çoşar, Ö. S. (1965). İhtilalin İçyüzü. İstanbul: Uygun Yayınevi.
• İsen, C. K. (1964). Geliyorum Diyen İhtilal. İstanbul: Tan Gazetesi ve Matbaası.
• Kocabaş, S. (2009). İnönü Dönemi(1938 – 1950). İstanbul: Bayrak Yayıncılık.
• Örtülü, E. (1977). Üç İhtilalin Hikâyesi. Konya: Milli Ülkü Yayınevi.
• Özdağ, Ü. (2004). Menderes Döneminde Ordu – Siyaset İlişkisi ve 27 Mayıs İhtilali. İstanbul: Boyut Kitapları.
• Türkeş, A. ( 1977). 27 Mayıs – 13 Kasım – 21 Mayıs ve Gerçekler. İstanbul: Dokuz Işık Yayınevi.
• Yalnız, C. Ç. (2020). Milli Birlik Komitesi’nde Yaşanan İhtilaflar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). On Dokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Samsun.
• Yalta, B. (2020). Bir Darbeci Subayın Hatıraları (haz: Erhan Çiftçi). İstanbul: Kronik Kitap.
• Tezler Güler, A. (2002). Albay Talat Aydemir’in Darbe Girişimleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Manisa.
• Sarıgül, N. (2001). 27 Mayıs ve Talat Aydemir’in Darbe Girişimleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Anabilim Dalı, Ankara.
• Talu, M. (2022). Albay Talat Aydemir’in Darbe Girişimleri ve Yargılanmasının Türk Kamuoyuna Yansımaları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Elazığ.
• Yöndem , M. (2019). 27 Mayıs İhtilali’nden Sonra Ordudaki Siyasal Ayrışmalar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Malatya.