MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİNDE MUĞLA VE ÇEVRESİNDEKİ GELİŞMELERİN MENTEŞE GAZETESİ ÜZERİNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2024, Sayı: 28, 23 - 47, 01.07.2024

Sinan Kıyanç , Erdal Korkmaz

https://doi.org/10.33431/belgi.1440162

Öz

Bu çalışmada Millî Mücadele’nin hemen başında Muğla’da çıkarılan Menteşe Gazetesi ele alınmaktadır. İzmir’in Yunanlılar tarafından işgal edilmesi Anadolu’nun birçok yerinde olduğu gibi Muğla’da da tepkilere neden olmuş, bu tepkilerin bir göstergesi olarak Menteşe Gazetesi yayınlanmaya başlamıştır. Hafız Sabri Aksoy’un imtiyaz sahibi olduğu gazetenin sorumlu müdürlüğünü Şevket Emin Gölcüklü, yazı işleri müdürlüğünü ise Mehmet Emin Kâmili Bey yürütmüştür. Gazete, İtalyanlar tarafından getirilen matbaa ile günümüzde İskender Alper Kültür Merkezi olarak adlandırılan o zamanki adıyla İstanbul Oteli’ndeki Hayat Kulübü’nde yayınlanmıştır. Kısa yayın hayatında yedi sayı yayınlanabilen, sekizinci sayısı kentin İtalyan işgaline karşı Mutasarrıf Hilmi Bey tarafından kaleme alınan makale nedeniyle basılamamıştır.
Kentin İtalyanlar tarafından işgal edilmesi üzerine yayın hayatına son veren gazete, özellikle İzmir ile başlayan Yunan işgaline karşı tepkileri içermiştir. İşgal edilen topraklarda Türk nüfusunun yoğun olduğunu, bu toprakların Türk toprakları olduğunu vurgulayan gazetenin yayınlanmasında, Millî Mücadele yıllarında kentin önde gelen isimlerinin emeği bulunmaktadır. Kısa yayın ömrüne karşın gazete, kentin Millî Mücadele yıllarındaki tepkisini göstermesi açısından birinci el kaynak teşkil niteliği taşımaktadır. Gazete Kuvayı Millîye birlikleri ile 57. Alay’ın hareketleri hakkında, Denizli, Burdur, Isparta, İzmir ve Aydın’daki ilerlemelerini ortaya koymuştur. Ağırlıklı olarak Yunanlıların İzmir ve Aydın işgaline yer verilmiş, işgal nedeniyle bu topraklarda yaşananları ele almıştır. Harici haberler ile uluslararası gelişmelere sınırlı da olsa yer verilmiştir. Bunun yanı sıra yerel haberlere de yer veren gazete o günkü Muğla’nın sosyoekonomik hayatı hakkında bilgiler de barındırmıştır. Gazetenin suretlerinin bulunamaması nedeniyle hakkında çok az bilgiye sahip olduğumuz Menteşe Gazetesi’nin suretleri üzerinden ele alınması bakımından bu araştırma ilk olma özelliği taşımaktadır. Araştırmada belge tarama yöntemi ile gazete suretleri başta olmak üzere birinci el kaynaklar ve araştırma eserlerinden elde edilen bilgi ve bulgularla, Muğla’nın işgaller karşısında güçlü bir tepki gösterdiği savunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Menteşe Gazetesi, Muğla, Millî Mücadele, İtalyan İşgali, Yunan İşgali

EVALUATION OF THE DEVELOPMENTS IN MUĞLA AND ITS SURROUNDINGS DURING THE NATIONAL STRUGGLE PERIOD THROUGH MENTEŞE NEWSPAPER

Öz

This study focuses on the Menteşe Newspaper published in Muğla at the very beginning of the National Struggle. The occupation of Izmir by the Greeks caused reactions in Muğla as in many parts of Anatolia, and the Menteşe Newspaper started to be published as an indicator of these reactions. Hafız Sabri Aksoy was the concessionaire of the newspaper, Şevket Emin Gölcüklü was the managing editor and Mehmet Emin Kâmili Bey was the editor-in-chief. The newspaper was published with the printing press brought by the Italians in the Hayat Club in the Istanbul Hotel, then known as the Istanbul Hotel, which is now called the İskender Alper Cultural Centre. Seven issues were published in its short publishing life, but the eighth issue could not be printed due to an article written by Mutasarrıf Hilmi Bey against the Italian occupation of the city.
The newspaper, which ceased publication upon the occupation of the city by the Italians, featured reactions against the Greek occupation of Izmir. Emphasising that the Turkish population was dense in the occupied lands and that these lands were Turkish lands, the newspaper was published by the leading names of the city during the years of the National Struggle. Despite its short publication life, the newspaper is a first-hand source in terms of showing the reaction of the city during the years of the National Struggle. The newspaper reported on the movements of the Kuvayı Milliye troops and the 57th Regiment and their advances in Denizli, Burdur, Isparta, İzmir and Aydın. The invasion of Izmir and Aydin by the Greeks was mainly covered, and the events that took place in these lands due to the occupation were discussed. External news and international developments were included, albeit limited. In addition, the newspaper also included local news and information about the socio-economic life of Muğla that day. This research is the first of its kind in terms of analysing the Menteşe Newspaper, about which we have very little information due to the unavailability of copies of the newspaper, through its copies. In the research, it is argued that Muğla showed a strong reaction against the occupations with the information and findings obtained from first-hand sources and research works, especially newspaper copies with the document scanning method.

Anahtar Kelimeler

Menteşe Newspaper, Muğla, National Struggle, Italian Occupation, Greek Occupation

Kaynakça

• Kaynakça 1.Arşiv Belgeleri ve Resmi Yayınlar
• BOA, Yer Bilgisi 631-6, DH.ŞRF., R. 20.05.1335.
• TİTE Arşiv, Kutu 111, Sıra 2, 10/05/1335.
• 2.Süreli Yayınlar Devrim Gazetesi, 29 Ekim 1998. (Tüm Sayı)
• “Alçak Yunan Yaptıkları”, Menteşe, 10 Temmuz 1335, s. 2-3.
• “Açık Muharebe”, Menteşe, 6 Temmuz 1335, s.2.
• “Ahvali Siyasiye”, Menteşe, 30 Haziran 1335, s. 2-3.
• “Arz-ı Meram”, Menteşe, 30 Haziran 1335, s.1
• “Aydın Rumları’nın Sulh Konferansına Müracaatı”, Menteşe, 13 Temmuz 1335, s. 2.
• “Aydın’a Dair”, Menteşe, 10 Temmuz 1335, s. 3.
• “Aydın’ı Tahliye”, Menteşe, 6 Temmuz 1335, s. 2.
• “Dahili Haberler”, Menteşe, 13 Temmuz 1335, s. 4.
• “Dış Haberler”, Menteşe, 3 Temmuz 1335, s. 3
• “Dikkat” ve “Liva Muhasebe-i Hususiye Müdüriyetinden”, Menteşe, 13 Temmuz 1335, s. 4.
• “Harici Haberler”, Menteşe, 13 Temmuz 1335, s. 3.
• “Harici Haberler”, Menteşe, 6 Temmuz 1335, s. 2
• “Harici Havadisler”, Menteşe, 10 Temmuz 1335, s.3.
• “Havadisât-ı Mahalliye”, Menteşe, 6 Temmuz 1335, s. 2.
• “Havadis-i Mahalliye”, Menteşe, 3 Temmuz 1335, s. 3
• “İ’lanât”, Menteşe, 10 Temmuz 1335, s. 4
• “İ’tizar”, Menteşe, 10 Temmuz 1335, s. 3
• “İmza Toplayalım”, Menteşe, 10 Temmuz 1335, s. 1
• “İstihbarat-ı Hususiyemiz”, Menteşe, 3 Temmuz 1335, s. 4.
• “İtalyanların İnsaniyeti”, Menteşe, 10 Temmuz 1919, s. 3.
• “Liva Muhasebe-i Hususî”, Menteşe, 6 Temmuz 1335, s. 2.
• “Liva’nın Ahval-i Ziraiyesine Dair Haberler”, Menteşe, 3 Temmuz 1335, s. 2-3.
• “Makamı Alii Mutasarrıfiden Beyanname”, Menteşe, 17 Temmuz 1919, s. 1-2.
• “Medeniyet Utansın”, Menteşe, 6 Temmuz 1335, s. 2.
• “Mutasarrıf Hilmi Bey Efendi’ye Arzu Şükran”, Menteşe, 10 Temmuz 1335, s. 3.
• “Yunan Cesareti”, Menteşe, 3 Temmuz 1335, s. 4.
• “Yunanlıların Anadolu’ya Gönderilmeleri ve Yunan Emelleri Anlatılmıştır”, Menteşe, 3 Temmuz 1335, s. 1.
• “Yunanlıların Tekrar Avdeti”, Menteşe, 6 Temmuz 1335, s. 2.
• “Zavallı Aydın ve Aydınlılar”, Menteşe, 6 Temmuz 1335, s.1.
• “Zulüm ve Tazyikin Neticesi İsyandır, Menteşe, 13 Temmuz 1335, s. 1.
• 3.Kitap, Makale ve Tezler Akça, Bayram ve Akça, Seher (2022), “Osmanlı Devleti Son Dönemi Mutasarrıflarından Serficeli Hilmi Bey”, Tarih ve Gelecek Dergisi, C. 8, S. 2, s. 480-489.
• Akça, Bayram ve Avcı, Mehmet (2012), “1942-1950 Arası Anadolu’da Bir Dokumacılık Kurumu: Muğla Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi”, Arış Dergisi, S. 7, s. 4-9.
• Aydınel, Sıtkı (2008), Güneybatı Anadolu’da Kuva-yı Milliye Hareketi, Ankara: Vadi Yayı.
• Coşar, Ömer Sami (1964), Millî Mücadele Basını, İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti Yay.
• Çanlı, Mehmet ve Türkeş, Ünal (2001), “Kuruluş ve Teşkilatlanma Çalışmaları Menteşeliler Müdafaa-i Vatan Cemiyeti”, Toplumsal Tarih, S. 2001-02, s. 41-51.
• Çelebi, Mevlüt (1992), Heyet-i Nasîha Anadolu ve Rumeli Nasihat Heyetleri, İzmir: Akademi Kitapevi.
• Çelebi, Mevlüt (1993), Menteşe Gazetesi, Tarih ve Toplum, C.19, S.112, s. 30-33.
• Çelebi, Mevlüt(2002), Millî Mücadele Döneminde Türk-İtalyan İlişkileri, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Çelebi, Mevlüt (2005), “Menteşe Sancağı’nda İzmir’in İşgalin Gösterilen Tepkiler,” Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XX, S. I, s. 39-59.
• Çolak, Filiz (2018), “I. TBMM’de Menteşe (Muğla) Mebusları ve Meclisteki Faaliyetleri (1920-1923)”, Yeni Fikir Dergisi, C. 9, S. 21, s. 133-156.
• Eroğlu,Zekai (2011), Muğla Tarihi, Muğla: Muğla Belediyesi Kültür Yay.
• Gök, Hacı Veli (2021), “CHP Parti Müfettişi Dr. Rıza Levent’in Raporları Işığında Muğla (19410-1941), Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.13, S. 25, s. 203-229.
• Hakses, Ali Rıza (1998), Muğla Menteşe Büyükleri, Muğla: Muğla Valiliği Yay.
• Soyluer, Serdal (2021), Sicil-i Ahval Defterlerine Göre Osmanlı Döneminde Muğlalı Devlet Memurları (1879-1909), Muğla: Muğla Belediyesi Yay.
• Tekeli, İlhan (1993), “1923-1950 Döneminde Muğla’da Olan Gelişmeler”, (114-187), Derleyen İlhan Tekeli, Tarih İçinde Muğla, Muğla: Muğla Belediyesi Yay.
• Tekir, Süleyman ve Ural, Selçuk (2017), “Batı Anadolu’da Yunan İşgali ve Aydın Muhacirleri (1919-1920), CTAD, C. 13, S. 26, s. 125-148.
• Toprak, İzzet (1989),Türk ve Batı Kamuoyunda Millî Mücadele, Ankara: Türk Tarih Kurumu Bas.
• Turan, Mustafa (2014), Yunan Mezalimi: İzmir, Aydın, Manisa, Denizli, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Türkeş, Ünal (1973), Kurtuluş Savaşında Muğla, İstanbul: Yelken Mat.
• Türköz, Ünal (2016), Hafız Sabri Aksoy 1885-1935, Muğla: Menteşe Belediyesi Kültür Yay.
• Ziya Paşa (1951), Terci-î Bend ve Terkib-î Bend, İstanbul: İnkılap Kitabevi Yay.
• 4.Dijital Kaynaklar https://www.mutso.org.tr/hakkimizda/kurulusundan-bugune-yon-krl-baskanlari/3-sevket-golcuklu-1945-1948/(Erişim Tarihi: 15.01.2024).
• 5.Kaynak Kişiler
• Ali Han EREÖRNEK
• Prof. Dr. Mevlüt Çelebi