YUGOSLAVYA SOSYALİST FEDERAL CUMHURİYETİ DÖNEMİNDE MAKEDONYA’DA KURULAN TÜRK CEMİYETLERİ

Yıl 2024, Sayı: 28, 209 - 224, 01.07.2024

Sinan Başaran

https://doi.org/10.33431/belgi.1496703

Öz

Osmanlı Devleti’nin Balkanlardaki topraklarını büyük oranda kaybetmesinin ardından orada kalan Türkler varlıklarını koruma mücadelesine girişti. Türkler, gerek Sırp hâkimiyetinde gerekse Bulgar işgal yıllarında büyük sıkıntılarla karşı karşıya kaldılar. Bahsi geçen yıllarda kurulmasına izin verilen cemiyetler olmuşsa da uzun süre varlıklarını devam ettiremediler. Josip Broz Tito, Yugoslavya topraklarındaki tüm halklara hak ve özgürlükler vaadinde bulunması üzerine Türklerden de pek çok kişi Halk Kurtuluş Devrimi’ne destek verdi. Böylece Demokratik Federal Yugoslavya döneminde Türkler, Makedonya Cumhuriyeti’nin kurucu unsurları arasında yer aldı. Halk Cephesi ideolojik, sosyal ve kültürel gelişimi sağlamak için çeşitli cemiyetlerin kurulmasına imkân sağladı. Bu sayede Türkler farklı adlar altında cemiyetlerini kurdular. Cemiyetlerde okuma-yazma, kütüphane ve kıraathaneler, halkın kültür seviyesini yükseltme ile tiyatro, koro ve folklor grupları şubeleri kuruldu. Cemiyetlerde bilhassa ilk yıllarda sosyalist propaganda içerikli konferanslara ve okuma-yazma kurslarına ağırlık verildi. Faaliyetlerin memnuniyet vermesi üzerine Halk Cephesi, 1948’lerden sonra cemiyetlerin sayısını arttırdı. Cemiyetlerde zaman içerisinde kültürel ve sosyal faaliyetler, ideolojik faaliyetlerin önüne geçti. Bu cemiyetler sayesinde Türkler milli varlıklarını ve değerlerini koruma ve geliştirme imkânına kavuştular. Örflerini, adetlerini, geleneklerini, folklorlarını, türkülerini gelecek kuşaklara aktardılar, edebi yönde faaliyetlerini geliştirdiler. Yerleşim birimlerinde küçük büyük demeden kurdurulan bu cemiyetlerin bazılarının faaliyetleri zayıf kaldı. Çalışma yeri, kadro ve malzeme noksanlığı, maddi zayıflık başlıca problemlerdi. Bilhassa yeri olmayan derneklerin pek çoğu kısa süre içerisinde devamlılığını yitirdi. Bunun yansıra Türkiye’ye yapılan göç, bu kurumların kapanmasının bir başka önemli nedeni oldu. Aralarında en faal olanları Ohri’nin “Kardeşlik”, Kalkandelen’in “Yeni Hayat”, Üsküp’ün “Yeni Yol”, İştip’in “Yeni Sevdah” Türk kültür güzel sanatlar cemiyetleriydi. Bu cemiyetlerin bazıları günümüzde hâlâ faaliyetlerine devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Makedonya, Türk kültürü, Türk cemiyetleri, Yeni Yol

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

TURKISH SOCIETIES FOUNDED IN MACEDONIA DURING THE SOCIALIST FEDERAL REPUBLIC OF YUGOSLAVIA

Öz

After the Ottoman Empire lost a significant portion of its territories in the Balkans, the Turks who remained there embarked on a struggle to preserve their existence. Turks faced great hardships both under Serbian rule and during the years of Bulgarian occupation. While societies were permitted to be established during those years, they struggled to maintain their existence for a long time. Josip Broz Tito, promising rights and freedoms to all peoples in Yugoslav territories, got support from many Turks for the People's Liberation Revolution. Thus, during the era of Democratic Federal Yugoslavia, Turks became founding elements of the Republic of Macedonia. The People's Front facilitated the establishment of various societies to promote ideological, social, and cultural development. Consequently, Turks formed their societies under different names. Within these societies, branches were established for literacy, libraries, reading rooms, raising cultural awareness, as well as theatre, choir, and folklore groups. Particularly in the early years, socialist propaganda-themed conferences and literacy courses were emphasized. Due to the satisfactory outcomes of these activities, the People's Front increased the number of societies after the 1948s. Over time, cultural and social activities within the societies surpassed ideological activities. Thanks to these societies, Turks had the opportunity to preserve and develop their national identity and values. They passed down their customs, traditions, folklore, and songs to future generations, and developed their literary activities. Some of these societies, regardless of their size, had weak activities. Main problems were lack of workspace, personnel, and resources and financial weakness. Many of the associations without proper premises lost their continuity in a short time. Additionally, migration to Turkey became another important reason for the closure of these institutions. Among the most active ones were the Turkish culture and fine arts societies of "Kardeslik" in Ohrid, "Yeni Hayat" in Kalkandelen, "Yeni Yol" in Skopje, and "Yeni Sevdah" in Stip. Some of these societies still continue their activities to this day.

Anahtar Kelimeler

Macedonia, Turkish culture, Turkish societies, Yeni Yol

Kaynakça

• 1. Süreli Yayınlar
• Birlik, 15 Mart 1946.
• Birlik, 27 Haziran 1946.
• Birlik, 19 Eylül 1946.
• Birlik, 10 Ocak 1947.
• Birlik, 20 Nisan 1948.
• Birlik, 20 Mayıs 1948.
• Birlik, 14 Haziran 1948.
• Birlik, 25 Temmuz 1948.
• Birlik, 25 Ağustos 1948.
• Birlik, 10 Kasım 1948.
• Birlik, 12 Ocak 1949.
• Birlik, 31 Temmuz 1949.
• Birlik, 30 Eylül 1949.
• Birlik, 10 Ekim 1949.
• Birlik, 20 Kasım 1949.
• Birlik, 10 Aralık 1949.
• Birlik, 10 Ocak 1950.
• Birlik, 24 Mart 1950.
• Birlik, 8 Nisan 1950.
• Birlik, 15 Nisan 1950.
• Birlik, 20 Mayıs 1950.
• Birlik, 30 Haziran 1950.
• Birlik, 20 Temmuz 1950.
• Birlik, 10 Aralık 1950.
• Birlik, 28 Ocak 1951.
• Birlik, 10 Şubat 1951.
• Birlik, 19 Nisan 1951.
• Birlik, 24 Mart 1952.
• Birlik, 13 Kasım 1956.
• Birlik, 13 Haziran 1970.
• Birlik, 20 Mart 1971.
• Birlik, 7 Haziran 1973.
• Birlik, 6 Mayıs 1993.
• Birlik, 5 Şubat 1994.
• Doğru Yol, 12 Şubat 1937.
• 2. Diğer Kaynaklar
• Abdullah, Fadıl (1997), “Kardeşilk KGSD’nin Etkinlikler Dikkate Değer”, Birlik, 14 Ekim, s. 12.
• Abdullah, Fadıl (1994), “Resne Kardeşlik Derneği Kültürel Hayatı Zenginleştirdi”, Birlik, 30 Ağustos, s. 12.
• Ahmet, Enver (1987), “Üsküp’ün Yeni Yol KGSD 40 Yaşında Türk Hakının Kültür Öznesi”, Birlik, 14 Kasım, s. 18.
• Ali, Fahri (1991), “Novak’ta Türkülerle İç İçe Bir Gün”, Birlik, 1 Ağustos, s. 22.
• Ali, Fahri (1973), “Ayın Kültür-Sanat Olayları”, Sesler, S. 72-73, s. 108.
• Ali, Fahri (1987), “Üsküp’ün Yeni Yol KGSD 40 Yaşında Türk Halkının Kültür Öznesi”, Birlik, 7 Kasım, s. 8.
• Ali, Fahri (1988 ), “Yazın Karşılaşmaları”, Birlik, 12 Mart, s. 13.
• Ali, Melahat (1996), “Resne Kardeşlik-Birlik Derneği Etkinliklerinden”, Birlik, 14 Eylül, s. 12.
• Arslan, İbrahim (2023), “Üsküplü Şair-Yazar Suat Engüllü’nün Ölümü Ardından”, Yeni Balkan, 8 Ekim, https://yenibalkan.com/tr/kultur/uskuplu-sair-yazar-suat-engullu-nun-olumu-ardindan-dostun-aci-haberi (Erişim Tarihi: 10 Nisan 2024).
• Berzat, Şeref (1996), “Gostivar’ın Güven KGSD’i Yeniden Canlandırıldı”, Birlik, 24 Şubat, s. 17.
• Berzat, Şeref (1996), “Güven Derneği Yöredeki Folklorumuz ve Geleceğimizin Devamını Sağlayacak”, Birlik, 12 Mart, s. 12.
• Berzat, Şeref (2000), “Kalkandelen Yeni Hayat Topluluğu Yeni Mekana Kavuştu,” Birlik, 21 Mart, s. 11.
• Çayırlı, Necati (2015),“Makedonya Türk Kimliği Bağlamında Makedonya’daki Türk Sivil Toplum Kuruluşları”, Avrasya Etüdleri, S. 48, s. 143-188.
• Çolakoğlu, Bayram (2011), “Günümüz Makedonya Türkleri”, https://www.balturk.org.tr/gunumuz-makedonya-turkleri/, 30 Mart, (Erişim tarihi: 11 Nisan 2024).
• Daut, H. (1991), “Gostivar’ın Güven KGSD Başkanı Sayın Gayur Şeh ile Konuşma”, Birlik, 12 Aralık, s. 14.
• Engüllü, Suat (1996), “Balkan Savaşlarının Günümüze Kadar Makedonya’da Yaşayan Türklerin Toplumsal, Ekonomik, Kültür-Eğitim Durumu ve Göçler”, Makedonya’da Rumeli Türklerinin Tarih ve Kültürleri Panelleri ve Konferansı (Mayıs, Aralık 1995 ve Mayıs 1996), İzmir MAK-GÖÇ, İzmir, s. 47-60.
• “Gençlik F. C. ‘Zafer’”, Birlik, 29 Ağustos 1946, s. 4.
• Fetah, Aziz (1950), “Kültür ve Güzel Sanatlar Cemiyetleri Mebus Seçimleri Önünde Faaliyetlerini Arttıracaklar”, Birlik, 10 Kasım, s. 4.
• Hacıoğlu, Sırrı (1955), “Kalkandelen ‘Yeni Hayat’ Cemiyeti Faaliyeti” , Birlik, 28 Mart, s. 9. “İştipte Türk Kulübü”, Birlik, 31 Temmuz 1945, s. 4.
• İlyas, Enver (1994), “Ohri ve Manastır’da Halk Üniversitesi Kuruldu”, Birlik, 17 Mart, s. 23.
• Karacehennem, Şeref B. (1974), “Yeni Hayat Derneğinin 80 Etkin Üyesi”, Birlik, 2 Mart, s. 6.
• Karacehennem, Şeref B. (1991), “Yeni Hayatı Altın Devrini Sürdürüyor”, Birlik, 21 Aralık, s. 18.
• Karahasan, Mustafa (1990), “Göçler ve Özbenlik Sorunu – 3”, Birlik, 12 Temmuz, s. 6
• Karahasan, Mustafa (1990), “Göçler ve Özbenlik Sorunu – 5”, Birlik, 17 Temmuz, s. 6.
• Karahasan, Mustafa (2002), Suzan, Üsküp: Birlik.
• Kaya, Fahri (1950), “Jimnastik Cemiyeti”, Birlik, 24 Mart, s. 4.
• Kaya, Fahri (2001), “Makedonya’da Türk Kültürünün Dün, Bugünü ve Yarını”, Sesler, S. 328, s. 10-12.
• Kaya, Fahri (t.y.), Şafak Sökerken, Ankara: Yeni Balkan Yayınları.
• Lokan, Faruk (1974), “Kalkandelen Mektubu ‘Yeni Hayat’ Yeni Dönemde”, Birlik, 7 Şubat, s. 6.
• M. (1946), “Koçanada Türk Kültür Evi Açıldı”, Birlik, 15 Şubat, s. 3.
• “Maarif-Kültür ve Sanai Nefise Cemiyetleri’nin Tesisatı Süratla İleri Sürülüyor”, Birlik, 20 Nisan 1948, s. 3.
• “Makedonya Maarif-Kültür ve Sanai-Nefise Cemiyetleri İttifakının Kongresi Yapıldı”, Birlik, 20 Mayıs 1948, s. 3.
• “Makedonya Türk Dernek ve Vakıflar”, 31 Aralık 2019, https://dmgroupmk.com/makedonya-turk-dernek-ve-vakiflar.html (Erişim tarihi: 24 Nisan 2024).
• “Manastır’da Kültür Olayları”, Birlik, 26 Ocak 1946, s. 4.
• Ömer Ömer – Kartal (1993), “Gostivar Notları”, Birlik, 18 Şubat, s. 13.
• Ramo, Şükrü (1961), “Milli Azınlıkların Yaşlılar Arasında Kütlevi Tahsil ve Kültür Problemleri”, Birlik, 28 Aralık, s. 11.
• Recep, Fahriye (1995), “Ohri Kardeşlik KGSD’nin Başarıları”, Birlik, 25 Mart, s. 12.
• S., H. (1946), “Manastır Türk Gençliğinin Yeni NOMS Heyeti”, Birlik, 15 Şubat, s. 3.
• Salih, Avni (1959), “Ohri ‘Kardeşlik’ Cemiyeti Onuncu Yıldönümünü Kutluyor”, Birlik, 31 Ocak, s.7.
• Salih, Avni (1950), “Ohri’deki Azlıklar Arası Kültür Faaliyeti”, Birlik, 12 Haziran, s. 4.
• “Santral Kültür Heyeti”, kanun 1946, s. 4.
• Seyfullah, Kemal (1960), “YKB ve Milli Azınlıklar”, Birlik, 31 Mart, s. 2.
• Süleyman, Cemal (1974), “Kardeşlik Birlik Kültür Güzel Sanatlar Derneği Canlanıyor”, Birlik, 21 Şubat, s. 5.
• “Şar’ın Umumu Toplantısı”, Birlik, 20 İkinci kanun 1945, s. 4.
• “Şar’ın Umumu Toplantısı”, Birlik, 20 İkinci kanun 1945, s. 4.
• Ural, Selçuk (2016), “Tarihi Perspektif Işığında Makedonya'da Türklerin Gündelik Yaşamı”, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi¸S. 1 C. 14, s. 383-426.
• “Üsküp’te Türk Gençlik Birliği Heyeti Kuruldu”, Birlik, 26 Ağustos 1945, s. 5.
• “Üsküp Türkleri Şehir Kültür Heyetini Kurdular”, Birlik, 5 İkinci kanun 1946, s. 4.
• Voydanovski, P. (1951), “Yeni Yol Cemiyetinin işi zayıfladı”, Birlik, 21 Ocak, s. 4.
• Yusuf, Hasan (1950), “Dedeli köyünde Türklerin Her Taraflıca Faaliyeti”, Birlik, 31 Mayıs, s. 3.
• Yusuf, Sabit (1990), “Sunkunluk Dönemini Yaşayanlar…”, Birlik, 6 Ekim, s. 13.
• “Zafer Cemiyetinin Senelik Toplantısından”, Birlik, 21 Aralık 1946, s. 4.