VENİZELOS’UN ÖLÜMÜNÜN TÜRK BASININDAKİ YANKILARI

Yıl 2024, Sayı: 28, 101 - 121, 01.07.2024

Hatice Yıldırım

https://doi.org/10.33431/belgi.1503832

Öz

Venizelos’un ön plana çıkmasında ve siyasi hayatının başlamasında, doğum yeri olan Girit Adası’nın Yunanistan’a ilhakı için yürüttüğü faaliyetler önemli bir etken olmuştur. 1910 yılında iktidara gelmesiyle birlikte Megali İdea hayalini gerçekleştirmek için ülkesini Avrupa Devletleri’nin emperyalist politikalarına teslim eden Venizelos, aktif siyasetten uzak kaldığı dönemlerde bile Yunanistan’ın siyasi hayatı üzerindeki etkisini korumuştur. Dolayısıyla 1910-1933 yılları arasında Türk-Yunan ilişkilerinin şekillenmesinde Venizelos ve politikalarının önemli bir yeri bulunmaktadır. Siyasi hayatının ilk 10 yılında dış politikada Büyük Yunanistan hayaline sıkı sıkıya sarılan Venizelos, Türk-Yunan ilişkilerinde savaş ve çatışma sürecinin de baş aktörü olmuştur. Özellikle Balkan Savaşları ve Batı Anadolu’nun işgali döneminde Yunan askerlerinin Türk ahaliye karşı giriştiği katliamlardan takip ettiği politikalar nedeniyle Venizelos sorumlu tutulmuştur. Venizelos, Anadolu macerasının ilk yenilgisini ise 14 Kasım 1920’de Yunanistan’da seçimleri kaybederek almıştır. Seçim yenilgisinin ardından Yunanistan’dan ayrılan Venizelos, Avrupa’ya geçerek propaganda faaliyetlerine devam etmiştir. Ancak Megali İdea hayali ile başlattığı Küçük Asya Macerası Yunanistan için büyük bir felaket ile neticelenmesi Venizelos’un ve politikalarının da ikinci yenilgisi ve iflası anlamına gelmekteydi. Lozan Antlaşması’nın imzalanmasının ardından bir süre hem ülkesinden hem de siyasetten uzak kalan Venizelos 1928 yılında Yunanistan’da tekrar iktidara gelmiştir. Siyasi hayatının bu son yıllarında ise değişen konjonktür çerçevesinde Türk-Yunan ilişkilerinde dostluk sürecinin başlatılmasında önemli bir yere sahiptir. Bu bağlamda öncelikle iki ülke arasında iyi komşuluk ilişkileri tesis etmenin önündeki en önemli engel olan Lozan’dan kalan sorunları çözmek için girişimlerde bulunmuştur. Ardından da 30 Ekim 1930’da Ankara’yı ziyaret etmiştir.
Türk-Yunan ilişkilerinde basit bir tabirle önce düşman sonra dost olarak karşımıza çıkan Venizelos, 18 Mart 1936’da Paris’te vefat etmiştir. Bu çalışmada; başta dönemin ulusal basını ve yerelde ise 3 yıl Yunan işgali altında kalan İzmir basını incelemek suretiyle Venizelos’un ölüm haberinin Türkiye’deki yankıları ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Venizelos, Türkiye, Yunanistan, Girit, Basın

REFLECTIONS OF VENIZELOS' DEATH IN THE TURKISH PRESS

Öz

The activities he carried out for the annexation of his birthplace, Crete Island, to Greece were an important factor in Venizelos's rise to prominence and the beginning of his political life. Venizelos, who surrendered his country to the imperialist policies of the European States in order to realize his Megali Idea dream after coming to power in 1910, maintained his influence on the political life of Greece even during the periods when he was away from active politics. herefore, Venizelos and his policies had an important place in shaping Turkish-Greek relations between 1910 and 1933. Venizelos, who clung tightly to the dream of a Great Greece in foreign policy in the first 10 years of his political life, became the main actor of the war and conflict process in Turkish-Greek relations. Especially during the Balkan Wars and the occupation of Western Anatolia, Venizelos was held responsible for the massacres committed by Greek soldiers against the Turkish population due to the policies he followed. Venizelos, who left Greece after the election defeat, went to Europe and continued his propaganda activities. However, the Asia Minor Adventure, which he started with the dream of Megali Idea, ended in a great disaster for Greece, which meant the second defeat and bankruptcy of Venizelos and his policies. Venizelos, who stayed away from both his country and politics for a while after the signing of the Treaty of Lausanne, came to power again in Greece in 1928. In the last years of his political life, he was among the chief architects of the friendship process in Turkish-Greek relations within the framework of the changing conjuncture. İn these last years of his political life, he had an important place in the beginning of the friendship process in Turkish-Greek relations within the framework of the changing conjuncture. In this context, it first took initiatives to solve the problems remaining from the Lausanne Treaty, which is the most important obstacle to establishing good neighborly relations between the two countries. Then he visited Ankara on October 30, 1930.
Venizelos, who appeared first as an enemy and then as a friend in Turkish-Greek relations, died in Paris on March 18, 1936. In this study; The repercussions of the news of Venizelos' death in Turkey were discussed by examining the national press of the period and the local press of Izmir, which was under Greek occupation for 3 years.

Anahtar Kelimeler

Venizelos, Türkiye, Greece, Crete, Press

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi
• BCA, 030.10.0.0.255.717.17.
• BCA, 030.10.0.0.255.716.16
• BCA, 030.10.0.0.255.719.35.
• Telif Eserler
• Adıyeke, A. Nükhet (1991), “Türk Basınında Girit’in Yunanistan’a Katılması (1908-1913)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.1, S.1,. (ss.47-70)
• Akgün, Seçil (1993), “Yunanistan’da Kurtuluş Savaşı’nı İzleyen Gelişmeler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.1, S.3,.(ss. 9-20).
• Atar, Yücel, (1986), “Yunanistan’ın Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti’ne Yönelik Geleneksel Politikasında Temel Yaklaşımlar”, Üçüncü Askeri Tarih Semineri Tarih Boyunca Türk-Yunan İlişkileri (20 Temmuz 1974’e Kadar), Genelkurmay Basımevi, Ankara. (ss.1-16)
• Bayur, Yusuf Hikmet (1995), Türkiye Devleti’nin Dış Siyasası, Türk Tarih Kurumu, 2. Basım, Ankara.
• Bilgiç, Bestami S. (2015), “Atatürk Döneminde Türkiye-Yunanistan İlişkileri, 1923-1938”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.XXXI, S.91, Mayıs. (1-28).
• Cihangir, Çiğdem Kılıçoğlu (2013), “Lozan Barış Konferansı’nın İlk Aşaması ve Konferansın Kesintiye Uğradığı Dönemde Yunanistan”, Atatürk Yolu Dergisi, S.53,. (129-154).
• Cihangir, Çiğdem Kılıçoğlu (2015), “Yunanistan’da Ulusal Bölünme ve Birinci Dünya Savaşı’na Giriş”, Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi II. Uluslararası Tarih Sempozyumu 100. Yılında Birinci Dünya Savaşı 16-18 Ekim 2014 Sempozyum Bildirileri Kitabı, İzmir.(ss.347-360).
• Cihangir, Çiğdem Kılıçoğlu (2016), “Yunanistan’da Monarşi Üzerine Bir Değerlendirme”, Atatürk Yolu Dergisi, S.58, Bahar.(ss.99-121)
• Çakmak, Zafer (2008), “Venizelos’un Atatürk’ü Nobel Barış Ödülü’ne Aday Göstermesi”, Erdem, S.52. (ss.91-110)
• Çukurova, Bülent (1990), “Yunanistan’ın Anadolu Seferinde Başarısızlığındaki Ekenler”, Askeri Tarih Bülteni, S.19, Yıl:15, Ankara.
• Dalby Andrew, (2014), Eleftherios Venizelos 1919-1923 Barış Görüşmeleri ve Sonrası, Çev: Dinçer Demirkent, Akılçelen Kitaplar, Ankara.
• Değerli, Esra Sarıkoyuncu (2006), “Atatürk Dönemi Türk-Yunan Siyasi İlişkileri”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.15, Ağustos (ss. 239-262).
• Demirözü, Damla (2017), Savaştan Barışa Giden Yol Atatürk-Venizelos Dönemi Türkiye-Yunanistan İlişkileri, İletişim Yayınları, 2. Baskı İstanbul.
• Dilek,Mehmet Sait (2013), “Paris Barış Konferansı’nda Yunan Talepleri ve Büyük Güçlerin Tutumu”, Karadeniz Araştırmaları, S.36, Kış.
• Ediz, İsmail (2015), Diplomasi ve Savaş İngiliz Belgelerinde Batı Anadolu’da Yunan İşgali 1919-1922, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Erdal, İbrahim (2011), “Yunanistan Kamuoyunda Balkan Antantı”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C.30, S.50. (ss.105-118).
• Erdem, Nilüfer ( 2016), “Yunan Ordusu’nun İzmir Ve Aydın’ı İşgali Esnasında Yaşanan Aşırılıkların Tekrarlanmaması İçin Başbakan Venizelos’un General Nider’e Gönderdiği Telgraf”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, C.15, S.29. (ss.85-91).
• Erdem, Nilüfer (2009), “Yunan Tarihçilerin Gözüyle 1930 Türk-Yunan Dostluk Antlaşması ve Venizelos’un Bu Sürece Katkıları”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.23, (ss. 93-128).
• Erdem, Nilüfer (2018), Mizah Penceresinden Yunanistan’da Halk, Savaş ve Siyaset 1919-1923, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Eser, Murat Eleftherios (2019), Venizelos Yunan Arşiv Kaynaklarına Göre Türk-Yunan İlişkileri, Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
• Güvenbaş, Sehernaz (2020), “İstihbarat Raporları Işığında Türk İstiklal Harbi’nin Yunanistan’a Etkisi”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, S.32,. (ss.121-176).
• Hatipoğlu, M. Murat ( 1986), “Elefterios Venizelos’un 1910 Yılında İktidara Gelmesiyle Megali İdea’nın Kazandığı Yeni Karakter”, Üçüncü Askeri Tarih Semineri Tarih Boyunca Türk-Yunan İlişkileri (20 Temmuz 1974’e Kadar), Genelkurmay Basımevi, Ankara.(456-468).
• Hatipoğlu, M. Murat (1983), “1918-1922 Yılları Arasında Yunanistan’daki Değişmeler”, Türk Kültürü Dergisi, S.247, Yıl: XXI, Ankara.(ss.77-89).
• Hatipoğlu, M. Murat (1987), “Anadolu Bozgunu Sonrasında Yunanistan’da Meydana Gelen Olaylar (1922-1924)”, Silahlı Kuvvetler Dergisi, S.309, Mayıs.(ss. 51-57).
• Hatipoğlu, M. Murat (1997), Yakın Tarihte Türkiye ve Yunanistan (1923-1954), Siyasal Kitapevi Ankara. Jelavıch, Barbara (2019), Balkan Tarihi 20. Yüzyıl, C.2, 6. Basım, Küre Yayınları, İstanbul.
• Kırlıntokme, Outkou (2010), “Ulus Devlet Oluşturmada Yunanistan Örneği: Büyük Ülkü-Megali İdea”, Atatürk Yolu Dergisi, S.46, Güz. (401-424).
• Kitsikis, Dimitri (1963), Yunan Propagandası, Meydan Neşriyat, İstanbul.
• Kurat, Yuluğ Tekin (1986), “Yunanistan’ın Küçük Asya Macerası”, Üçüncü Askeri Tarih Semineri Tarih Boyunca Türk-Yunan İlişkileri (20 Temmuz 1974’e Kadar), Genelkurmay Basımevi, Ankara. (407-424).
• Mazower, Mark (2007), Selanik: Hayaletler Şehri Hristiyanlar, Müslümanlar ve Yahudiler(1430-1950), Çev: Gül Çağalı Güven, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Okur, Mehmet (2011), “Venizelos’un ‘Pontus Komplosu: Yunanistan’ın Ermenilerle İttifak Arayışı”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergisi, S.12,. (ss.10-28).
• Ovalı, Şevket (2007), “Tarihsel Bir Perspektiften Batı-Yunanistan İlişkisinin Siyasal Arka Planı (1821-1945)”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.62, S.1. (ss.165-195)
• Özgiray, Ahmet (1989), “Yunan Amaçları ve İtilaf Devletleriyle Birlikte Türkiye Üzerine Çevirdikleri Entrikalar (1914-1919)”, Atatürk Yolu Dergisi, C.1, S.4,.(ss.549-561).
• Özsüer, Esra (2015), “Birinci Dünya Savaşı Sürecinde Yunanistan’da Yaşanan Siyasi Kutuplaşma ve İç Çatışma: Kasım Olayları”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, C.14, S. 27-28,.(ss.33-67).
• Özsüer, Esra (2018), “I. Dünya Savaşı’nda Yunanistan’ın Tarafsızlığına Karşı Venizelos-‘Entente Cordiale’ İşbirliği ve Propaganda Çalışmaları”, Atatürk Yolu Dergisi, S.63, Güz. (ss. 241-274).
• Özsüer, Esra (2023), “Eleftherios Kyriakos Venizelos (1864-1936)”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/eleftherios-kyriakos-venizelos-1864-1936/. Erişim Tarihi: 23.06.
• Salahi R. Sonyel, (2011), İngiliz Gizli Belgelerinde Türk-Yunan İlişkileri 1821-1923, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Tağmat, Çağla D. (2013), “1921 Londra Barış Konferansı’nda Yunan Heyeti ve Tezleri”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, S.18, Yıl:9,. (ss.29-54).
• Tağmat, Çağla D. (2014), “Lozan Barış Konferansı’na Yunanistan Tarafından Bakış: Venizelos’un Dünyasında Lozan”, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, XIV/29,.(ss.141-173).
• Tağmat, Çağla D. (2024), “Atatürk Dönemi Türkiye-Yunanistan İlişkileri 1923-1938”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ataturk-donemi-turkiye-yunanistan-iliskileri-1923-1938/?pdf=4630, Erişim Tarihi:08.05.2024.
• Tağmat, Çağla Derya (2017), “Sevr Barış Antlaşması Sürecinde Eleftherios Venizelos: Görüşmeler, Konferanslar ve İmza”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, V/2,. (ss.307-339)
• Tağmat, Çağla Derya (2018), Lozan Konferansı’nda Yunan Diplomasisi (1922-1923), Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul.
• Ural, Selçuk (2001), “Milli Mücadele’de Yunanlaştırma Hareketi’nin Siyasi Kolu: Yunan Fevkalade Yüksek Komiserliği”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.18, Erzurum.(ss. 309-319).
• Uzun, Hakan (2004), “1919-1950 Yılları Arasında Türkiye-Yunanistan İlişkileri”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi, C.5, S. 2,. (ss. 35-50).
• Yellice, Gürhan (2016), “Birinci Dünya Savaşı ve Yunanistan: Çanakkale’den Milli Bölünmeye”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVI/32, Bahar.(ss.205-242).
• Yellice,Gürhan (2018), “Sorunlu Ada Girit’: Atina-Hanya İlişkileri ve Giritli Milletvekillerinin Yunan Parlamentosuna Dâhil Olma Girişimleri, 1910-1912”, Atatürk Yolu Dergisi, S.66, Bahar. (335-366).
• Yıldırım, Hatice (2020), “Türk Basınına Göre Venizelos’un 1920 Seçimlerini Kaybetmesi ve Yankıları”, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, XX/41, Güz. (ss.509-539).