TRAVELS OF PRIME MINISTER SÜLEYMAN DEMİREL TO EASTERN AND SOUTHEASTERN ANATOLIAN PROVINCES IN 1968

Yıl 2025, Sayı: 29, 277 - 301, 01.01.2025

Resul Köse

https://doi.org/10.33431/belgi.1569544

Öz

1961 yılında kurulan Adalet Partisi (AP), 1965 seçimlerinden zaferle çıkarak tek başına iktidara gelmişti. İktidar yıllarında AP Hükümetinin çözmek zorunda olduğu konular arasında, 1961 Anayasası'nın getirdiği özgürlük ortamında artan Kürtçülük faaliyetlerini engellemek ve Doğu vilayetlerinin ihmal edildiği tartışmalarını sonlandırmak ilk sıralarda yer almıştır. Kürtçü kesimlerin ve sol eğilimli Türkiye İşçi Partisi'nin (TİP) bölgede yaşayan vatandaşların etnik aidiyetlerini kullanarak halkın belli bir kesimini örgütlemeye çalışması, mitingler tertip etmesi Hükümetin ve siyasi partilerin bölgeye yönelik ilgilerini daha da arttırmıştı.
Bu çalışmada Başbakan Süleyman Demirel'in kalabalık bir siyasetçi ve bürokrat grubuyla ilki 18-24 Ağustos ikincisi de 16-22 Eylül 1968 tarihlerinde gerçekleşen Doğu illeri gezileri konusu işlenmiştir. İlk gezide toplamda 4.500 km. ikinci gezide ise 3.000 km. yol kat edilmişti. Gezi kapsamında neredeyse tüm Doğu illeri ilçelerine hatta yer yer köylerine varıncaya kadar ziyaret edilmişti. Ziyaretlerde birçok yatırımın ya temelleri atılmış ya da tamamlanan projeler hizmete alınmıştı. Ziyaretlerde vatandaşla kaynaşan, yaklaşık 70 yerde miting yapan Başbakan Demirel, Doğu'nun biriken sorunlarının en kısa zamanda çözüleceğini ancak halkı, ülkeyi bölmeye çalışan fikirlere itibar edilmemesi gerektiğini tavsiye ederek birlik ve beraberlik mesajları vermiştir. Çalışmada arşiv belgeleri, süreli yayınlar ve literatürdeki çalışmalardan istifade edilmiştir. Nitel bir çalışma olan bu çalışmada doküman analizi yöntemi kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Adalet Partisi, Süleyman Demirel, Doğu kalkınması, Kürtçülük, Doğu mitingleri.

Teşekkür

I would like to thank Oğuz Ercan Eren for his help in checking the language of this study.

TRAVELS OF PRİME MİNİSTER SÜLEYMAN DEMİREL TO EASTERN AND SOUTHEASTERN ANATOLİAN PROVİNCES İN 1968

Öz

Founded in 1961, the Justice Party (AP) emerged victorious from the 1965 elections and came to power alone. Among the issues that the AP Government had to solve during its years in power, preventing the increasing Kurdish activities in the environment of freedom brought about by the 1961 Constitution and ending the debates on the neglect of the Eastern provinces ranked first. The efforts of the Kurdish circles and the left-leaning Workers' Party of Turkey (TİP) to organise a certain segment of the population by using the ethnic belonging of the citizens living in the region and organising rallies further increased the interest of the government and political parties in the region.
This study focuses on Prime Minister Süleyman Demirel's trips to the Eastern provinces with a large group of politicians and bureaucrats, the first of which took place on 18-24 August and the second on 16-22 September 1968. The first trip covered a total of 4,500 kilometres and the second 3,000 kilometres. Within the scope of the trip, almost all Eastern cities were visited, even down to their districts and villages. During the visits, the foundations of many investments were made or completed projects were put into service. Demirel, who mingled with the citizens during the visits and held rallies in about 70 places, said that the accumulated problems of the East would be solved as soon as possible. In addition, he advised the people not to give credence to the ideas trying to divide the country and gave messages of unity and solidarity. Archival documents, periodicals and studies in the literature were utilised in this study. Document analysis method was used in this qualitative study.

Anahtar Kelimeler

Justice Party, Süleyman Demirel, Eastern development, Kurdism, Eastern rallies.

Kaynakça

• 1. Archive Documents Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fund Code: 30 1 0 0, Location No: 2 16 16.
• BCA, Fund Code: 30 1 0 0, Location No: 2 16 17.
• BCA, Fund Code: 30 1 0 0 Location No: 133 863 5.
• 2. Official Publications
• 12 Ekim 1969 Milletvekili Seçimi Sonuçları (1970), Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
• 1950- 1965 Milletvekili 1961, 1964 Cumhuriyet Senatosu Üye Seçimleri ve Sonuçları (1966), Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
• İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1968-1972 (no date).
• Kalkınma Planı (Birinci Beş Yıl) 1963-1967 (1963), Ankara: Başbakanlık Devlet Matbaası.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1965), Period 2, Volume 1, Ankara: TBMM Matbaası.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1968), Period 2, Volume 24, Ankara: TBMM Matbaası.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1968), Period 2, Volume 26, Ankara: TBMM Matbaası.
• TBMM Tutanak Dergisi (1949), Period 8, Volume 19, Meeting: 3, Ankara: TBMM Matbaası.
• TBMM Tutanak Dergisi (1950), Period 8, Volume 23, Meeting: 4, Ankara: TBMM Matbaası.
• 3. Periodicals
• Cumhuriyet, Hürriyet, Milliyet, Resmî Gazete, Zafer
• 4. Research Works
• Arcayürek, Cüneyt (1985), Demirel Dönemi 12 Mart Darbesi 1965-1971, 2nd Edition, Ankara: Bilgi Yayınevi,
• Arslan, Murat (2019), Süleyman Demirel: İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aktan, Reşat (1971), “Türkiye’de Toprak Reformu Çalışmaları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Vol. 21, pp.37-83.
• Aybar, Mehmet Ali (1988), Türkiye İşçi Partisi 3, İstanbul: BDS Yayınları.
• Aydoğmuş, Ezgi (2021), Agricultural policies applied during the period of Justice Party governments and its socio-economic reflections in Turkey (1961-1980), Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Unpublished Doctoral Thesis.
• Beşikçi, İsmail (1992), Doğu Mitingleri'nin Analizi (1967), Ankara: Yurt Yayınları.
• Bora, Tanıl (2023), Demirel, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Büyükboyacı, Şengül (2018), The reflections on the Turkish media of educational policies and their implementations during the era of Suleyman Demirel (1965-1971), Isparta: Süleyman Demirel University Institute of Social Sciences Unpublished Doctoral Thesis.
• Çağlıyan İçener, Zeynep (2010), Presidents, the state and "democracy" in Turkey: The ideas and praxis of Süleyman Demirel, Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi/ Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Unpublished Doctoral Thesis.
• Demirci Güler, Filiz (2003), Türkiye'nin Yakın Siyasetinde Bir Örnek Olay Adalet Partisi, Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü.
• Dişiaçık Teknaz, Merve (2023), Turkey under the power of Justice Party (1965-1971), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Unpublished Doctoral Thesis.
• Doyran, Muhabbet (2004), Education policies of Adalet Party governments between the years 1965-1971, İstanbul: Marmara Üniversitesi Unpublished Master Thesis.
• Ekinci, Tarık Ziya (2004), Sol Siyaset Sorunları Türkiye İşçi Partisi ve Kürt Aydınlanması, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Erer, Tekin (1977), Lider Demirel.
• Fedayi, Cemal (2019), "The Fırst Era Of The Justıce Party: 1961-1971", Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 16(57), pp. 123-150.
• Girit, Oya (1994), Kurdish Movement in the Period of National Struggle, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Unpublished Doctoral Thesis.
• Göktaş, Hıdır (1991), Kürtler II Mehabad'dan 12 Eylül'e, İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Gürsel, İbrahim Etem (1977), Kürtçülük Gerçeği, Ankara: Kömen Yayınları.
• Komşuoğlu, Ayşegül (2008), Siyasal Yaşamda Bir Lider Süleyman Demirel, İstanbul: Bengi Yayınları.
• Köse, Resul (2021), " The Wave Of Mıgratıon To Turkey Caused By 14 July 1958 Revolutıon In Iraq", Mıddle East Internatıonal Conference On Contemporary Scıentıfıc Studıes-V, March 27-28, 2021, Ankara, Volume II, Farabi Publishing House, pp. 362- 373.
• Köse, Resul (2021), Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da Devletin Şefkatli Yüzü (1923-1960), Ankara: Gazi Kitabevi.
• Köse, Resul (2022), Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da Hükûmet Politikaları (Asayiş, Adli, İdari, Eğitim) (1923-1960), Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Kutlay, Naci (2002), 21. Yüzyıla Girerken Kürtler, İstanbul: Peri Yayınları.
• Oral, Fuat Süreyya (1973), Süleyman Demirel'in Kişiliği, Ankara: Cihan Matbaası.
• Sanal, Türker (2000), Demirel Hükümetleri Koalisyon Protokolleri ve Programlar, Ankara: Sim Matbaacılık.
• Şadillili Vedat (1980), "Türkiye’de Kürtçülük Hareketleri ve İsyanlar 1", Ankara: Kon Yayınları.
• Şimşek, Derya (2011), Life and political activities of Süleyman Sami Demirel, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Unpublished Doctoral Thesis.
• Şimşir, Bilal (2011), Kürtçülük II 1924-1999, Bilgi Yayınevi.
• Ünal, Fatih (1995) Kürt Meselesinin Ortaya Çıkışı (II. Meşrutiyet Dönemi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Unpublished master's thesis.
• Yavuz, Fehmi (1967), “Toprak ya da Tarım Reformu”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Vol. 22, Issue: 2, pp. 29-41.