“AVUSTURYA’NIN NADASA BIRAKILMIŞ TÜRKİYE YATIRIMLARI” AVUSTURYA BASININDA KAPİTÜLASYONLARIN KALDIRILMASI SÜRECİ VE TÜRKİYE İKTİSAT KONGRESİ

Yıl 2025, Sayı: 29, 109 - 139, 01.01.2025

Hakan Gökpınar

https://doi.org/10.33431/belgi.1587025

Öz

Kapitülasyon sisteminin kaldırılmasını kutsal bir ödev olarak gören Jön Türkler, Eylül 1914’te Avusturya Monarşisinin de taraf olduğu kapitülasyonların kaldırıldığını ilan etmişlerdir. Osmanlı Devleti ile I. Dünya Harbinde kurduğu askeri ve siyasi ittifak ekonomik iş birliklerini de beraberinde getirmiştir. Avusturya Monarşisinin Türkiye coğrafyasındaki ekonomik nüfuzu savaş sürecinde artmışken, 1918 Sonbaharında Osmanlı Monarşisi ile ortak kaderi paylaşmış, her iki monarşi de savaştan mağlubiyet ve büyük toprak kayıplarıyla çekilmişlerdir. Her iki Monarşinin de itilaf devletleri ile ateşkes antlaşmaları imzaladıkları 1918 Sonbaharında dahi Avusturya basını ve kamuoyu “Türkiye (Die Türkei) ” olarak ifade ettikleri eski müttefiklerinin içinde bulunduğu ekonomik vaziyeti ve Genel Harp döneminde elde etmiş oldukları ekonomik nüfuzun akıbeti ve üzerine değerlendirmeler yapmışlardır. Savaş sonrasındaki yeni Türkiye düzeninde dünya savaşında yarım kalmış ekonomik faaliyetlerini sürdürebilmek adına savaş sonrası yatırımları için Türkiye’deki siyasi ve askeri gelişmeleri yakından takip etmişlerdir. Türk ulusunun M. Kemal Paşa önderliğinde yürüttüğü askeri ve siyasi bağımsızlık mücadelesinin ekonomik boyutunu da yakından takip eden Avusturya basını, kapitülasyonların kaldırılması ile güçlenecek Türkiye’de, Genel Harp’in mağlubiyetiyle yarım kalmış ekonomik yatırımlarını sürdürmeyi ve geliştirmeyi umut etmişlerdir. İtilaf devletlerinin kapitülasyonları genişleterek yeniden uygulamaya koyma çabalarına karşı Türkiye’nin askeri ve siyasi direnişi Lozan Konferansını iki ayrı döneme bölmüştür. Konferansın ara döneminde İzmir’de düzenlen Türkiye İktisat Kongresinde alınan kararlar, ekonomik bakımdan tam bağımsızlık iradesinin sembolü olmuştur. İsmet Paşa başkanlığında Türkiye, ikinci dönem Lozan Konferansında dünya savaşının muzafferlerini mağlup etmiş ve kapitülasyonların kaldırılmasını da sağlayan Lozan Barışı ile Türkiye’yi siyasi ve ekonomik bakımlardan muzaffer bir devlet yapmıştır. Avusturya basınının yakın ilgi gösterdiği Lozan Zaferinin ardından Avusturya ile siyasi olduğu kadar ekonomik iş birlikleri de yeniden başlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Avusturya Basını,, Kapitülasyonlar,, M. Kemal Paşa,, Türkiye İktisat Kongresi, Lozan Barışı.

“Austria's Fallowed Turkish Investments” The Abolition of Capitulations and the Turkish Economic Congress in the Austrian Press

Öz

The Young Turks, who saw the abolition of the capitulation system as a sacred duty, declared the abolition of the capitulations in Eylül 1914, to which the Austrian Monarchy was a party. The military and political alliance it established with the Ottoman Empire in World War I brought along economic cooperation. While the economic influence of the Austrian Monarchy in the geography of Turkey increased during the war, it shared a common fate with the Ottoman Monarchy in the autumn of 1918, and both monarchies withdrew from the war with defeat and great territorial losses. Even in the autumn of 1918, when both monarchies signed armistice agreements with the Entente powers, the Austrian press and public opinion made evaluations about the economic situation of their former allies, whom they referred to as “Türkiye (Die Türkei)”, and the fate of the economic influence they had gained during the General War. To continue their economic activities that were left unfinished in the world war in the new post-war Turkish order after the war, they closely followed the political and military developments in Turkey for their post-war investments. The Austrian press, which closely followed the economic dimension of the military and political independence struggle of the Turkish nation under the leadership of M. Kemal Pasha, hoped to continue and develop its economic investments in Turkey, which would be strengthened by the abolition of the capitulations, and which were left unfinished with the defeat of the General War. Turkey’s military and political resistance to the efforts of the Entente powers to expand and re-implement the capitulations divided the Lausanne Conference into two separate periods. The decisions taken at the Turkish Economic Congress held in Izmir during the interim period of the conference became a symbol of the will for full economic independence. Under the presidency of İsmet Pasha, Turkey defeated the victors of the world war at the Lausanne Conference for the second period and made Turkey a politically and economically victorious state with the Peace of Lausanne, which also provided for the abolition of the capitulations. After the Lausanne Victory, which attracted close attention from the Austrian press, economic as well as political cooperation with Austria resumed.

Anahtar Kelimeler

Austrian Press,, Capitulations,, M. Kemal Pasha,, Turkish Economic Kongress,, Peace of Lausanne.

Kaynakça

• “Ahmed İhsan Bey, Mustafa Kemal Pascha – Eine Rede”, Linzer Tages-Post, 8 Mart 1923.
• Alfred Verdroß, “Der Friedensvertrag von St. Germain”, Auslandsrecht, Vol. 1, No. 6 (15 Mart 1920);
• “Heimreise Dr. Renners am Mittwoch-Die Entente für raschen Friedensschluss”, Neue Freie Presse-Nachmittag, 1 Eylül 1919.
• “Anatolier gegen den Verband-Ein Ultimatum an die Türkische Regierung”, Neues Grazer Tagblatt, 10 Eylül 1919.
• “Aufstand zum Schutze des türkischen Territoriums”, Wiener Morgenzeitung, 20. Ağustos 1919.
• “Aus der Türkei”, Linzer Tages-Post, 7 Mart 1918.
• “Das Paradies der Preistreiber”, Neues Wiener Journal, 18 Aralık 1919.
• “Das türkische Papiergeld”, Neue Freie Presse-Morgen, 22 Ağustos 1923.
• “Der neue Name und der verbotene Anschluss”, Arbeiter Zeitung, 22 Ekim 1919.
• “Der Kampf zwischen der Regierung in Konstantinopel und Mustafa Kemal-Wahrscheinlicher Rücktritt der Regierung”, Neue Freie Presse-Morgen, 11 Temmuz 1920.
• “Der Türkensieg von Lausanne-Der Zwangsfriedensvertrag beseitigt; Erfolge nationaler Energien”, Neues Grazer Tagblatt, 13 Temmuz 1923.
• “Der Waffenstillstand der Türkei mit der Entente”, Nordböhmisches Volks-Blatt, 3 Kasım 1918.
• “Der zerrissene Friedenstraktat”, Linzer Tages-Post, 31 Mart 1922.
• “Deutschösterreich-die neue Türkei”, Deutsches Tagblatt-OIstdeutsche Rundschau, 5 Aralık 1919.
• “Die Aenderungen im Friedensvertrage- mit Deutschösterreich”, Neue Freie Presse-Nachmittag, 1 Eylül 1919.
• “Die Aenderungen im Friedensvertrage-Die territorialen, finanziellen und politischen Bestimmungen”, Neue Freie Presse-Nachmittag, 1 Eylül 1919.
• “Die Auflehnung gegen den Friedensvertrag”, Marburger Zeitung, 16 Mayıs 1920.
• “Die Beschlüsse der nationaltürkischen Wirtschaftskonferenz”, Neues Wiener Tagblatt, 5 Mart 1923.
• “Die Drucklegung des deutschösterreichischen Vertrages”, Neue Freie Presse-Nachmittag, 1 Eylül 1919.
• “Die Forderungen der Türkei”, Salzburger Chronik für Stadt und Land, 13 Mart 1923.
• “Die Friedensfrage”, Wiener Zeitung, 10 Kasım 1918.
• “Die Friedensverhandlungen-Paris”,Wiener Zeitung-Abend, 18 Temmuz 1920.
• “Die Früchte nationalen Wiederstandes”, Vorarlberger Tagblatt, 31 Mart 1922.
• “Die Gründe des Abbruches der Lausanner Konferenz-Gespraech unseres Korrospondenten mit Ismet Pascha.”, Neue Freie Presse-Nachmaittag, 5 Şubat 1923.
• “Die Kapitulation der Türkei”, Deutsches Volksblatt, 2 Kasım 1918.
• “Die Konfernz von Lausanne-Mussolini und die Entente”, Grazer Volksblatt, 10 Kasım 1922.
• “Die Konferenz in Lausanne”, Vorarlberger Tagblatt, 14 Kasım 1922.
• “Die Lausanner Konferenz gescheitert-Die Türken verweigern die Unterzeichnung des Friedensvertrages”, Illustrierte Kronen Zeitung, 5 Şubat 1923.
• “Die politischen Verhaeltnisse in der Türkei”, Innsbrucker Nachrichten, 9 Ağustos 1919.
• “Der türkische Sieg in Anatolien”, Neue Freie Presse-Morgen, 16 Eylül 1922.
• “Die türkischen Forderungen nach Aufhebung der Kapitulationen”, Neue Freie Presse-Nachmittag, 4 Aralık 1922.
• “Die Unterzeichnung des Friedens von St Germain”, Lavanttaler Bote, 13 Eylül 1919.
• “Die wirtschaftlichen Aussichten in der Türkei-Der Stand vor dem Kriege und waehrend des Krieges-die Aussichten für die Zukunft”, Wiener Bauindustrie-Zeitung, Ağustos 1919, Nr. 11.
• “Desiderius Papp, “Unterredung mit General Liman v. Sanders”, Neues Wiener Journal, 24 Ocak 1923.
• “Eine russische Denkschrift zur Lausanner Konferenz”, Kärtner Tagblatt, 11 Ocak 1923.
• “Engere Wirtschaftsbeziehungen zur Türkei”, Reichspost, 10 Kasım 1923.
• “Fiume und der Weltfriede”, KärntnerTagblatt, 28. Eylül 1919.
• “Friedensschluss im Orient-Auferstehung eines Volkes”, Neue Frie Presse-Morgen, 10 Temmuz 1923;
• “Keine wesentlichen territorialen Aenderungen”, Neue Freie Presse-Nachmittag, 1 Eylül 1919.
• “Lausanne”, Linzer Tages-Post, 25 Kasım 1922.
• “Mustafa Kemals Forderungen”, Neue Freie Presse-Morgen, 16 Eylül 1922.
• Otto Hoetzsch, “Der Lausanner Friede unterzeichnet-Ein Erfolg Englands”, Neue Freie Presse-Morgen, 25 Temmuz 1923.
• “Sevres-Die Aufteilung der Türkei”, Linzer Tages-Post, 18 Ağustos 1920.
• “Türkei-Besetzung von Konstantinopel”, Mühlviertler Nachrichten, 20 Mart 1920.
• “Unterzeichnung des türkischen Friedensvertrages”, Klagenfurter Zeitung, 13 Ağustos 1920.
• “Vor dem Ende der Lausanner Konferenz?”, Grazer Volksblatt, 30 Aralık 1922.
• “Wirtschaftliches über die Türkei”, Klagenfurter Zeitung, 23 Kasım 1918.
• “Zwischen Mudania und Lausanne”, Vorarlberger Tagblatt, 14 Kasım 1922.
• Akandere, Osman; Akbolat, Hasan (2011). Damat Ferit Paşa Hükümetlerinin Milli Mücadele Karşıtı Politikaları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• Avcı, Merve, “Mondros Ateşkes Antlaşmasi’nin Türk Tarihi Açisindan Tarihsel Önemi Üzerine Bir İnceleme”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 8, Sayı: 105, Haziran.
• Bayur, Hikmet. (1965). Birinci Genel Savaştan Sonra Yapilan Bariş Ve Anlaşmalarimiz I. Belleten, 29.
• Bulut, Semih (2020). Atatürk Dönemi Türkiye-ABD İlişkileri (1923-1938), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• Doygun, Ecem (2022). “Enflasyon Gölgesinde İstanbul 1914-1921”, CTAD, Yıl 18, Sayı 36 (Güz).
• Erden, Ömer (2017). Türkiye’nin Doğu Sınırının Oluşumu (Antlaşmalar-Protokoller-Problemler), Atatürk Araştırma Merkezi, Yayınları, Ankara.
• Gassner, Miriam (2023). Der Vertrag von Sèvres-Vertragtext und Analyse des Friedensschlusses mit der Türkei vom 10. Ağustos 1920 im Kontext Pariser Vorortvertraege, Studien zur Geschichte des Völkerrechts 42, Nomos Verlag.
• Goloğlu, Mahmut (2011). Milli Mücadele Tarihi -I: Erzurum Kongresi:, Türkiye İş Bankası Yayınları 2. Basım, İstanbul.
• Görgen, İsmail (2022). Türk-Amerikan İlişkilerinde Chester Projesi, Erciyes Akademi.
• Howard, Harry N. (2018). Türkiye’nin Taksimi Bir Diplomasi Tarihi (1913-1923, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• İnan, Afet (2018). İzmir İktisat Kongresi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 3. Baskı, Ankara.
• Kamil, İbrahim (2015). Bulgaristan Diplomatik Belgelerine Göre Anadolu Ve Trakya’da Milli Mücadele (1919-1922), Nobel Yayınevi, Ankara, 2020, s. 254-262; İsmail Ediz, Diplomasi Ve Savaş-Batı Anadolu’da Yunan İşgali (1919-1922), Ötüken Neşriyat, Ankara, 2015.
• Karbi, Bilge (2021). Gölgedeki İttifak: Harb-i Umumi’de Osmanlı-Habsburg İktisadi İlişkileri, Lıbra Kitapçılık ve Yayıncılık, 1. Basım, İstanbul.
• Kayra, Cahit (2011). Sevr Dosyası, Tarihçi Kitabevi, İstanbul, 2011.
• Kırmıt, Ö. F. (2021). Lozan’a Giden Süreçte Mudanya Ateşkes Antlaşması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(1).
• Kırmızı, Abdülhamit (2003). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Maliye Nazırları (1838-1922)”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 1, Sayı 1.
• Kieser, Hans-Lukas (2005). Vorkämpfer der "Neuen Türkei": Revolutionäre Bildungseliten am Genfersee (1870-1939). Zürich: Chronos Verlag.
• Kuebart, Friedrich (1975). “Otto Hoetzsch- Historiker, Publizist Politiker: Eine kritische biographische Studie”, Osteuropa, Vol.25, No. 8/9, 50 Jahre Osteuropa, Berliner Wissenschaftsverlag, Berlin, (Ağustos/Eylül)
• Marttin, Volkan (2018). “Misak-I Millî’nin Kabulü Ve İstanbul’un İşgali Sürecinde 1920 Sultanahmet Protesto Mitingi’nin Önemi Ve Etkisi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi Journal Of Modern Turkish History Studies XVIII/Özel Sayı/Special Issue.
• Peñalba-Sotorrío, Mercedes (2016). “Hans Lazar, master of propaganda”, IRC Postdoctoral Fellow Centre for War Studies, University College Dublin. https://www.ucm.es/data/cont/media/www/pag-29407/1-16.pdf (Son Görüntüleme Tarihi: 15.11.2024-12:00)
• Sonyel, Salahi R. (2014). Gizli Belgelerle Lozan Konferansı’nın Perde Arkası, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
• Sonyel, Salahi R. (2003). Türk Kurtuluş Savaşı Ve Dış Politika II-Büyük Millet Meclisinin Açılışından Lozan Antlaşmasına Kadar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 3. Baskı, Ankara.
• Soysal, İsmail (2000). Tarihçeleri Ve Açıklamaları İle Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları 1. Cilt (1920-1945), Türk Tarih Kurumu YayınlarıAnkara,
• Şahinkaya, Serdar (2023). Cumhuriyet’ten Önceki Son Kurucu Kongre Türkiye İktisat Kongresi (İzmir, 17 Şubat-4 Mart 1923), Telgrafhane Yayınları, Ankara.
• Toprak, Zafer (1982). Türkiye’de ”Milli İktisat” (1908-1918, Yurt Yayınları, Ankara., 1982.
• Uyar, Mesut (2019). Sanders Askerî Yardım Misyonu (1913-1918), CTAD, Yıl 15, Sayı 30 (Güz).
• Anameriç, Hakan. Rukancı, Fatih. “Ahmed İhsan Tokgöz (1868 – 28 Aralık 1942)”, Atatürk Ansiklopedisi, 13/11/2024 tarihinde https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ahmed-ihsan-tokgoz-1868-28-aralik-1942/?pdf=5239 adresinden erişilmiştir.
• Dinç, Dilek Temiz. “Kapitülasyonlar”, Atatürk Ansiklopedisi, s.1,2.; 14/11/2024 tarihinde https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/kapitulasyonlar/?pdf=3547 adresinden erişilmiştir.
• “Kapitulation”, “Kapitulieren”, Karl Steuerwald, Deutsch-Türkisches Wörterbuch, OttoHarrasowitz Verlag, Wiesbaden, 1974, s. 321; https://www.frieden-fragen.de/lexikon/kapitulation.html#:~:text=Wenn%20in%20einer%20Schlacht%20oder,Kapitulation%20ist%20die%20wei%C3%9Fe%20Fahne. (Son Görüntüleme Tarihi: 14.11.2024-14:20)
• “Deutsches Volksblatt”, Wien Geschichte Wiki-Ein Service der Stadt Wien, https://www.geschichtewiki.wien.gv.at/Deutsches_Volksblatt, (Son Görüntüleme: 24.11.2024-14:26).
• “Der Österreichische Tagespresse- Daten und Analysen”, https://www.oeaw.ac.at/cmc/hypress/per_02.htm#:~:text=Die%20Gesamtauflage%20der%20%C3%B6sterreichischen%20Tagespresse,Journalisten%2C%20ver%C3%A4nderten%20diese%20Strukturen%20nachhaltig. (Son Görüntüleme: 26.11.2024-16:32)
• “Deutsches Volksblatt”, 10 Jahre Wien Geschichte Wiki-Ein Service der Stadt Wien, https://www.geschichtewiki.wien.gv.at/Deutsches_Volksblatt, (Son Görüntüleme: 24.11.2024-14:26).
• “Geschichte der Presse-Teil 2: Die Neue Freie Presse-das Weltblatt der Donaumonarchie”, https://www.diepresse.com/9724/die-neue-freie-presse-das-weltblatt-der-donaumonarchie (Son Görüntüleme: 26.11.2024-10:57)
• https://www.karl-may-wiki.de/index.php/Wiener_Montags-Journal (Son Görüntüleme: 25.11.2024-17:38).
• “Marburger Zeitung”, https://de.wikipedia.org/wiki/Marburger_Zeitung (Son Görüntüleme: 27.11.2024-18:15).
• “Mühlviertler Nachrichten”, https://de.wikipedia.org/wiki/M%C3%BChlviertler_Nachrichten (Son Görüntüleme: 27.11.2024-18:120).
• “Neue Freie Presse”, https://www.diepresse.com/9724/die-neue-freie-presse-das-weltblatt-der-donaumonarchie
• “Neue Freie Presse”, https://www.geschichtewiki.wien.gv.at/Neue_Freie_Presse (Son Görüntüleme: 26.11.2024-10:18)
• Elmacı, Mehmet Emin, (2005), İttihat-Terakki ve Kapitülasyonlar, Homer Kitabevi, 1. Basım, İstanbul.