GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE DEĞER ZİNCİRİ ANALİZİ TARTIŞMALARININ POLİTİK EKONOMİSİ

Yıl 2021, , 16 - 29, 31.12.2021

Burhan Özalp , Nevzat Önal

https://doi.org/10.14514/BYK.m.26515393.2021.9/2.16-29

Öz

Değer zinciri analizi (DZA) bir sektörü kapsamlı bir şekilde incelemek ve zincirdeki kapitalist ilişkileri anlamak için yaygın olarak kullanılan bir yaklaşımdır. DZA yaklaşımlarının özetle ülkelerin kalkınmasına katkı sağladığı iddia edilmektedir. Dünyada yarım asırdan fazla bir süredir DZA üzerine tartışmalar yapılmasına rağmen, özellikle Türkiye’de yapılan birçok DZA çalışmasında Micheal Porter modeli temel alınmakta ve DZA ile ilgili tartışmalara yer verilmemektedir. Fakat Micheal Porter öncesinde 1960’larda ve 1970’lerde, bununla birlikte Micheal Porter sonrasında 1990’larda ve 2000’lerde yapılan tartışmalar bugünkü DZA tartışmalarının ortaya çıkışında etkili olmuştur. Bu nedenle DZA tartışmalarında Approche Filière, Meta Zincirleri, Küresel-Değer Zinciri, Küresel Üretim Ağları yaklaşımları arasındaki ilişki tarihsel, politik ve ekonomik olarak kurulamamaktadır. Bu durum da DZA tartışmaları arasındaki sürecin bir bütün olarak değerlendirilmesini ve DZA çalışmalarının daha eleştirel bir şekilde ele alınmasını engellemektedir. Bu çalışmanın amacı, geçmişten günümüze DZA tartışmalarını tarihsel bir temelde ortaya koymak ve politik ekonomi açısından değerlendirmektir. Sonuç olarak, DZA üzerine yapılan tartışmalarda aslında bir şekilde kapitalist üretim ilişkilerinin nasıl işlediği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Değer Zinciri Analizi, Approche Filière, Meta Zincirleri, Küresel-Değer Zinciri, Küresel Üretim Ağları

THE POLITICAL ECONOMY OF THE VALUE CHAIN ANALYSIS DISCUSSIONS FROM THE PAST TO THE PRESENT

Öz

Kaynakça

• Aktoprak, G. (2019). Malatya ve Mersin Kayısı Piyasalarında Karşılaştırmalı Değer Zinciri Analizi. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
• Alaca, H. (2010). Değer Akışı Haritalama Araçları ile Değer Zinciri Analizi: Beyaz Eşya Sektöründe Bir Uygulama. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Alemdar, T. (2008). Küresel Değer Zincirleri İçerisinde Türk Gıda Sektörünün Konumu. VIII. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresinde Sunulmuş Bildiri, Uludağ Üniversitesi Bursa, 25-27 Haziran.
• Appelbaum, R. ve Gereffi, G. (1994). Power and Profits in the Apparel Commodity Chain. İçinde: E. Bonacich, L. Cheng, N. Chinchilla, N. Hamilton ve P. Ong (der.), Global production: the apparel industry in the Pacific Rim (Philadelphia), Philadelphia: Temple University Press, 41-62.
• Arrighi, G. ve Drangel, J. (1986). The Stratification of the World-Economy. Review, 10(1), 9–74.
• Arrighi, G. (1990). The Developmentalist Illusion: A Reconceptualization of the Semiperiphery. İçinde: W. Martin (der), Semiperipheral States in the World-Economy, New York: Greenwood Press, 11-42.
• Aslıhan, K. (2019). Cotton Value Chain and Upgrading Strategies of Cotton Producers in the Value Chain: The Case of Şanlıurfa. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi.
• Azak, Ş. (2011). Zeytinyağı Sektöründe Değer Zinciri Analizi ve ISO 22000:2005 Uygulamalarında Karşılaşılan Sorunlar. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) İzmir: Ege Üniversitesi.
• Bair, J. (2005). Global Capitalism and Commodity Chains: Looking Back, Going Forward. Competition and Change, 9 (2): 153–180.
• Behuria, P. (2020). The Domestic Political Economy of Upgrading in Global Value Chains: How Politics Shapes Pathways for Upgrading in Rwanda’s Coffee Sector. Review of International Political Economy, 27 (2): 348-376.
• Bellù, L. G. (2013). Value Chain Analysis for Policy Making Methodological Guidelines and Country Cases for A Quantitative Approach. Rome, Italy: Food and Agriculture Organization of the United Nations.
• Bernstein, H. ve Campling, L. (2006). Commodity Studies and Commodity Fetishism I: Trading Down. Journal of Agrarian Change, 6(2): 239-264.
• Birdal, A. (2021). Hegemonya Bunalımı ve Çin: Emperyalizmin Krizi, Uluslararası Değer Zincirleri ve Çin’in Yükselişi. İstanbul: Yazılama Yayınları.
• Bülbül, C. (2011). Finike Portakalının Sürdürülebilir Rekabetinin Araştırılması: Değer Zinciri Analizi. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
• Campbell, A. (2005). The Birth of Neoliberalism in the United States: A Reorganisation of Capitalism. İçinde: A. Saad-Filho ve D. Johnston (der), Neoliberalism: A Critical Reader, Londra: Pluto Press, 187-198.
• Clay, P. M. ve Feeneyb, R. (2019). Analyzing Agribusiness Value Chains: A Literature Review. International Food and Agribusiness Management Review, 22 (1): 31-46.
• Coe, N. M. ve Yeung, H. W-C. (2015). Global Production Networks: Theorizing Economic Development in an Interconnected World. Oxford: Oxford University Press.
• Değirmenci, E. ve Karaçimen, E. (2019). Bir Bardak Çayın Serüveni: Meta Zinciri Analizinden Hareketle Çayın Ekonomi Politiği, Mülkiye Dergisi, 43 (1), 139-173.
• Dicken, P. (1998). Global Shift: Transforming the World Economy. Londra: Paul Chapman Publishing Ltd.
• Eraslan H, Helvacıoğlu A D ve Bakan İ (2008). Değer Zinciri (Value Chain) Yöntemi ile Türk Tekstil ve Hazır giyim Sektörünün Değerlendirilmesi. Afyon Kocatape Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 10(2), 4-11.
• Faße, A., Grote, U. ve Winter, E. (2009). Value Chain Analysis Methodologies in the Context of Environment and Trade Research. Discussion Papers no 429. Germany: School of Economics and Management of the Hanover Leibniz University.
• Gereffi, G. (1994). The Organization of Buyer-Driven Global Commodity Chains: How US Retailers Shape Overseas Production Networks. İçinde: G. Gereffi ve M. Korzeniewicz (der), Commodity Chains and Global Capitalism, Westport, Connecticut, Londra: Praeger, 95-122.
• Gereffi, G. (1995). Global Production Systems and Third World Development. İçinde: B. Stallings (der.), Global Change, Regional Response: The New International Context of Development, New York: Cambridge University Press, 100-142.
• Gereffi, G. (2001). Beyond the Producer-Driven/Buyer-Driven Dichotomy: The Evolution of Global Value Chains in the Internet Era. IDS Bulletin, 32 (3): 30-40.
• Gereffi, G., Humphrey, J. ve Sturgeon, T. (2005) The Governance Of Global Value Chains. Review of International Political Economy, 12 (1): 78–104.
• Gómez, M. I. ve Ricketts, K. D. (2013). Food Value Chain Transformations in Developing Countries: Selected Hypotheses on Nutritional İmplications. Food Policy, 42: 139-150.
• Gümüş, M. (2019). Generation of Food Security Sensitive Regional Development Strategies Through Agricultural Commodity Value Chains – Case of South Eastern Anatolia Region Wheat Value Chain. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi.
• Harvey, D. (2005). A Brief History of Neoliberalism. Oxford: University Press.
• Helmsing, A.H.J. ve Vellema, S. (2011). Governance, Inclusion and Embedding. İçinde: A.H.J. Helmsing ve S. Vellema (der), Value Chains, Social Inclusion and Economic Development: Contrasting Theories and Realitie, Londra ve New York: Routledge, 1-19.
• Henderson, J., Dicken, P., Hess, M., Coe, N. ve Yeung, H. W-C (2002). Global Production Networks and the Analysis of Economic Development. Review of International Political Economy, 9 (3): 436-464.
• Hopkins, T. ve Wallerstein, I. (1986). Commodity Chains in the World Economy Prior to 1800. Review, 10(1): 157–170.
• Humphrey, J. ve Schmitz, H. (2001). Governance in Global Value Chains. IDS Bulletin 32 (3): 19-29.
• Hunger, J. D. ve Wheelen T. L. (2010). Essentials of Strategic Management. New Jersey: Prentice Hall.
• Kaplinsky, R. ve Morris, M. (2001). A Handbook for Value Chain Research, Canada: Report to International Development Research Center.
• Kuyucak, F. ve Şengür, Y. (2009). Değer Zinciri Analizi: Hava Yolu İşletmeleri İçin Genel Bir Çerçeve. KMU İİBF Dergisi, 16: 132-147.
• Lapavitsas, C. (2005). Mainstream Economics in the Neoliberal Era. İçinde: A. Saad-Filho ve D. Johnston (der), Neoliberalism: A Critical Reader, London: Pluto Press, 30-40.
• Lee, J. (2010). Global Commodity Chains and Global Value Chains. İçinde: R. A. Denemark ve R.
• Marlin-Bennett (der), The International Studies Encyclopedia içinde, Oxford: Wiley-Blackwell, 2987-3006.
• Marx, K. (1976). Capital, A Critique of Political Economy Vol. 1. Harmondsworth: Penguin Books.
• Marx, K.. (1978). Capital, volume two, trans. D. Fernbach. Harmondsworth: Penguin
• Marx, K.. (1981). Capital, volume three, trans. D. Fernbach. Harmondsworth: Penguin
• Messner, D. (2002). The Concept of the World Economic Triangle: Global Governance Patterns and Options for Regions. Working Paper. England, Brighton, Sussex: Institute of Development Studies.
• Mohan, S. (2016). Institutional Change in Value Chains: Evidence from Tea in Nepal. World Development 78: 52-65.
• Neilson J (2014). Value Chains, Neoliberalism and Development Practice: The Indonesian Experience. Review of International Political Economy, 21 (1): 38-69.
• Newman, S. (2012). Global Commodity Chains And Global Value Chains. İçinde: Ben Fine, Alfredo Saad-Filho ve Marco Boffo (der), The Elgar Companion to Marxist Economics içinde, UK: Edward Elgar Publishing Limited, 155-161.
• Önal, N.E. (2021). Emperyalist Hiyerarşi, İş bölümü ve Rekabetin Güncel Durumuna Dair Kimi Notlar. Gelenek 157. 13-28.
• Özalp, B. ve Ören, M. N. (2014). Dünya Ticaret Örgütü Tarım Anlaşması Çerçevesinde İleri Tarım Müzakerelerindeki Gelişmeler ve Türkiye Tarımı Üzerine Etkileri. Tarım Ekonomisi Dergisi 20 (1): 29-39.
• Özalp, B. (2019). Türkiye’de Yerfıstığı Sektöründe Değer Zinciri Analizi. (Basılmamış Doktora Tezi) Adana: Çukurova Üniversitesi.
• Pietrobelli, C. ve Saliola, F. (2008). Power Relationships along the Value Chain: Multinational Firms, Global Buyers and Performance of Local Suppliers. Cambridge Journal of Economics, 32 (6): 1-16.
• Porter, M. (1985). Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance. New York: The Free Press.
• Prowse, M. ve Moyer‐Lee, J. (2014). A Comparative Value Chain Analysis of Smallholder Burley Tobacco Production in Malawi – 2003/4 And 2009/10. Journal of Agrarian Change, 14 (3): 323-346.
• Raikes, P., Jensen, M. F. ve Ponte, S. (2000). Global Commodity Chain Analysis and the French Filière Approach: Comparison and Critique. Economy and Society, 29(3): 390–417.
• Rich, K. M., Ross, R. B., Baker, A. D. ve Negassa, A. (2011). Quantifying Value Chain Analysis in the Context of Livestock Systems in Developing Countries. Food Policy, 36 (2): 214-222.
• Rieple, A. ve Singh, R. (2010). A Value Chain Analysis of the Organic Cotton Industry: The Case of UK Retailers and Indian Suppliers. Ecological Economics, 69 (11): 2292-2302.
• Salvia, L. (2019). The Restructuring of Italian Agriculture and its Impact upon Capital–Labour Relations: Labour Contracting and Exploitation in the Fresh Fruit and Vegetable Supply Chain of the Lazio Region, Central Italy. Journal of Agrarian Change, 20 (1): 98-112.
• Savcı, M. (2012). Çay İşletmelerinde Üretim Maliyetlerinin Değer Zinciri Analizi. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
• Selwyn, B. (2016). Global Value Chains and Human Development: A Class-Relational Framework. Third World Quarterly, 37(10), 1768-1786.
• Schmitz, H. (2005). Value Chain Analysis for Policy-Makers and Practitioners. Geneva: International Labour Organisation.
• Stamm, A. ve Drachenfels, C. V. (2011). Value Chain Development: Approaches and Activities by Seven UN Agencies and Opportunities for Interagency Cooperation. Geneva, Switzerland: International Labour Office.
• Swandi, I., Jonna, R. J. ve Foster, J. B. (2019). Global Commodity Chains and the New Imperialism. Monthly Review, 70 (10), 1-24.
• UNIDO, United Nations Industrial Development Organization (2009). Value Chain Diagnostics for Industrial Development: Building Blocks for a Holistic and Rapid Analytical Tool. Working Paper. Vienna: United Nations Industrial Development Organization.
• Wallerstein, I. (1974). The Modern World-System, Vol. I: Capitalist Agriculture and the Origins of the European World-Economy in the Sixteenth Century. New York: Academic Press.
• Wallerstein, I. (1994). Development: Lodestar or Illusion? İçinde: L. Sklair (der), Capitalism and Development, Londra: Routledge, 3-20.
• Wallerstein, I. (2000). Introduction to Special Issue on Commodity Chains in the World Economy, 1590 to 1790. Review, 23(1), 1-13.
• Webber, C. M. ve Labaste, P. (2010). Building Competitiveness in Africa’s Agriculture: A Guide to Value Chain Concepts and Applications. Washington DC: World Bank.