ELBİSE-İ OSMANİYE: A CREATIVE INDUSTRY SAMPLE IN 1873 VIENNA INTERNATIONAL EXHIBITION

Yıl 2016, Cilt: 4 Sayı: 2, 20 - 42, 01.12.2016

Mehmet Emin Kahraman İsmail Erim Gülaçtı İsmail Erim Gülaçtı

https://doi.org/10.14514/BYK.m.21478082.2016.4/2.20-42

Cited By: 1

Öz

International industry fairs starting after the Industrial Revolution in the 19th century in the Western world following the transformation caused by Geographical Explorations, Renaissance and Reform movements in the previous centuries had become the platforms where the Western world’s new single world concept was launched. The Ottoman participation in these fairs, which are loaded with many symbols and phenomena that could be studied by various disciplines such as economy, politics, art and design, should be treated differently than to that of Western states as Ottoman Empire never had as developed an industry as its Western counterparts. Being a showcase for the Western industrial powers and their struggle for hegemony over each other, 19th century international industry fairs were an opportunity for Ottomans to portray themselves as a developed Western power, to emphasize their leadership in the Islam world, to showcase all the advances and modernization they had achieved within the Westernization efforts intensifying with the Decree of Tanzimat in 1839, to reflect their search for a more Western identity as an image management strategy and secure Western states’ political and economic support rather than display their own industrial products and inventions. 1873 Vienna International Exhibition was both a critical fair where economic and cultural fault lines were reshaped and 19th century political roles emerged and a platform that served the said aim for Ottoman Empire of propagating themselves as a Western power. Seen by the Austro-Hungarian Empire as springboard to assert itself in the newly-formed power balance after the 1871 Franco-German War, 1873 Vienna International Fair was also a plan to prove Vienna could be the diplomatic and economic bridge between Europe and Eastern states. clothes album which presents a panoramic view of the peoples that constituted Ottoman Empire in the second half of the 19th century and which is priceless in historical and societal contexts. This study analyses samples from photographs and texts that narrate those photos in Elbise-i Osmaniye, which is an unrelenting objection to the previously stated Orientalist discourse. In doing so, it discusses how and to what extent the people in these photos, the composition method used and the texts added to the album to narrate these photos to the Western public opinion complement one another in the context of 19th century geopolitical context and how all this interaction serves the ideology that Ottoman Empire had planned to propagate. Being one of the clearest examples of the fact that Ottoman Empire realized the visual and propagandistic power of photography, Elbise-i Osmaniye is a first regarding this aspect as well as a creative industrial solution to economic and political problems that Ottoman Empire was in, which used photography as visual narrative medium

Anahtar Kelimeler

Dresses, Industrial, Exhibition, Ottoman Empire

ELBİSE-İ OSMANİYE: 1873 VİYANA ULUSLARARASI SERGİSİ’NDE BİR YARATICI ENDÜSTRİ ÖRNEĞİ

Öz

15., 16., 17. ve 18. Yüzyıllar boyunca yaşanan Coğrafi Keşifler, Rönesans, Reform ve devrimlerle dönüşen Batı dünyasının 19. Yüzyılda gerçekleştirdiği Sanayi Devrimi ile ortaya çıkan uluslararası sanayi fuarları, Batı’nın yeni tek dünya olarak gördüğü düzenin tanıtıldığı bir platform olmuştur. Ekonomi, siyaset bilimi, sanat ve tasarım gibi farklı disiplinler tarafından araştırılabilecek birçok simge ve olguyla dolu olan bu fuarların büyük çoğunluğunda yer alan Osmanlı Devleti’nin katılımı Batı’daki gibi gelişmiş sanayiye sahip bir devlet olmamasından kaynaklanan sebeplerle farklı biçimde değerlendirilmelidir. Batı devletlerinin sanayi alanındaki ilerlemelerinin ve birbirleriyle olan güç mücadelelerinin açık bir şekilde okunabildiği bir vitrin olan 19. Yüzyıl sanayi fuarları, Osmanlı Devleti için kendi tarım, sanayi ve zanaat ürünlerini sergilemekten çok, kendisini, topraklarının büyük kısmını kaybetse de büyük bir Batı devleti gibi gösterme, İslam dünyası içindeki egemen konumunu vurgulama, 1839 Tanzimat Fermanı ile yoğunlaşan Batılılaşma gayretlerinde gerçekleştirdiği atılımları ve modernleşmeyi sergileme, bu kapsamda 19. Yüzyıl boyunca süren Batılı kimlik arayışı ve imaj yönetimi çabalarının bir uzantısı ve Batılı devletlerin siyasi ve ekonomik desteğini sağlama platformu olmuştur. 1873 Viyana Uluslararası Sergisi de 19. Yüzyıl Avrupa’sında yeniden şekillenen politik, ekonomik ve kültürel fay hatlarının belirdiği önemli bir fuar ve Osmanlı Devleti’nin yukarıda bahsedilen amacına hizmet eden çok önemli bir sergidir. 1870 Fransa-Almanya savaşından sonra yeniden şekillenen Avrupa’daki güç dengesinde Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun, gücünü göstermek için önemli bir fırsat olarak gördüğü bu sergi, aynı zamanda da Viyana’nın Avrupa ve doğu devletleri arasında diplomatik ve ekonomik yönden bir köprü olabileceğini kanıtlama planı olmuştur. İçerik ve yöntem olarak Osmanlı Devleti’nin daha önceki uluslararası sergilere gönderdiği çalışma ve ürünlerden farklı olan Elbise-i Osmaniye ise Batı’nın genelde Doğu, özelde de Osmanlı Devleti hakkındaki olumsuz, aynılaştırıcı ve ötekileştirici Oryantalist bakışına yine Batı’nın bir icadı olan fotoğraf ile yapılan bilinçli, eleştirel ve pragmatik bir karşı çıkıştır. 19. Yüzyıl Batı evreninin ve özellikle Avrupa kamuoyunun, topraklarına çeşitli nedenlerle seyahat eden Batılı turist ve araştırmacıların çektiği Oryantalist fotoğraflardan gözlemlediği Osmanlı Devleti de fotoğrafın propaganda gücünü ilk kez Elbise-i Osmaniye albümü ile Batılı kamuoyuna uluslararası bir sanayi fuarında kültürel ve politik bir mesaj vererek kullanmıştır. Metinlerinin yazımını ve kitap tasarımını Osman Hamdi Bey ile Marie de Launay’ın yaptığı, fotoğraflarını Pascal Sébah’ın çektiği Elbise-i Osmaniye, 19. Yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti’ni oluşturan halkların çok ayrıntılı bir panoramasını sunan tarihi ve toplumsal değeri çok yüksek bir kıyafet albümüdür. Bu çalışmada yukarıda sözü edilen Oryantalist bakışa karşı tavizsiz bir itiraz niteliğinde olan Elbise-i Osmaniye’deki fotoğraflardan ve bu fotoğrafların açıklayıcı metinlerinden örnekler verilmiştir. Böylece bu fotoğrafların konusu olan kişiler, kullanılan kompozisyon tekniği ve fotoğrafları Batılı kamuoyuna daha iyi anlatabilmek için albüme eklenen metinlerin bu fotoğrafları, 19. Yüzyıl’ın jeopolitik bağlamı içinde nasıl tamamladığı ve bu etkileşimin Osmanlı Devleti’nin propagandasını yapmayı planladığı ideolojiye nasıl hizmet ettiği tartışılmıştır. Osmanlı Devleti’nin 19. Yüzyıl’ın çığır açan buluşlarından biri olan fotoğrafın görsel iletişim ve propaganda gücünün farkına vardığının en net göstergelerinden biri olan Elbise-i Osmaniye bu yönüyle bir ilktir. Ayrıca Osmanlı Devleti’nin 19. Yüzyılda içinde bulunduğu ekonomik ve politik sorunlara bir görsel anlatı aracı olarak fotoğrafı kullanıp ürettiği bir savunma stratejisi olması bakımından da yaratıcı bir endüstriyel çözümdür

Anahtar Kelimeler

Elbise, Endüstri, Osmanlı Devleti, Sergi

Kaynakça

• Atay, Simber (2002) “Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğrafın Başlangıcı”, Türkler Ansiklopedisi Cilt 15 içinde (der. H. C. Güzel, K. Çiçek, S. Koca), s. 518-523, İstanbul: Yeni Yüzyıl.
• Chronicle. https://chronicle.fanack.com/turkey/history-past-to-present/fromantiquity-to-the-turkist-movement/ Erişim tarihi: 14.01.2017
• Clark, Edward (1974) “The Ottoman Industrial Revolution”; International Journal of Middle East Studies, 5, P. 65-76.
• Çelik, Zeynep (1992) Displaying the Orient, Oxford University of California Press.
• Çelik, Zeynep (2005) Şarkın Sergilenişi: 19 Yüzyıl Fuarlarında İslam Mimarisi, Tarih Vakfı.
• Deringil, Selim (2014) İktidarın Sembolleri ve İdeoloji: II. Abdülhamid Dönemi (1876- 1909). İstanbul: Doğan Kitap.
• Eldem, Edhem (2015a) “Görüntülerin Gücü – Fotoğrafın Osmanlı İmparatorluğu’nda Yayılması ve Etkisi, 1870-1924”, Camera Ottomana: Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğraf ve Modernite 1840-1914 içinde (der. Z. Çelik, E. Eldem), s. 224-225, İstanbul: Koç Üniversitesi.
• Eldem, Edhem (2015b) “Folklor Merakı”, Camera Ottomana: Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğraf ve Modernite 1840-1914 içinde (der. Z. Çelik, E. Eldem), s. 106-153, İstanbul: Koç Üniversitesi.
• Ertan, Güler (2014) “Türkiye’de Fotoğrafın Tarihsel Süreci”; Kontrast Fotoğraf Dergisi, 43, s. 24-27.
• Ertem, Fulya ve Dilek Himam (2012) “Colonial Representations and Mimicry in the Early Photographic and Fashion Practices of the Ottoman Empire”, 2012 ACAH2012 The Asian Conference on Arts & Humanities sempozyumunda sunulan bildiri, 5-8 Nisan 2012, IAFOR Osaka, Japonya.
• Ersoy, Ahmed (2000) On the Sources of the Ottoman Renaissance: Architectural Revival and its Discourse During the Abdülaziz Era (1861-76), Basılmamış Doktora Tezi, Cambridge, Massachusetts: Harvard University.
• Gündüz, Ahmet (2006) “19. Yüzyıl Osmanlı Reformlarında Etkili olan Sosyal, Politik, Ekonomik ve Askeri Faktörler”; Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 9, s. 1-6.
• Hamdi Bey, Osman ve Marie De Launay (1999) 1873 Yılında Türkiye'de Halk Giysileri Elbise-i Osmaniye, çev. E. Üyepazarcı, İstanbul: Sabancı Üniversitesi.
• Hobsbawm, Eric (1999) Sermaye Çağı: 1848-1875, Ankara: Dost Kitabevi
• Issawi, Charles (1966) The Economic History of the Middle East, Chicago: University of Chicago.
• Kılıç, Levend (2009) Fotoğrafın Tarih Öncesi ve Fotoğrafın Bulunuşu. Fotoğraf ve Hareketli Görüntünün Tarihi. (der. F. Bodur), s. 2-50, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Karal, Enver Ziya (2007) Osmanlı Tarihi: Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Dönemleri Ansiklopedis Cilt 5. 8. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Lewis, Bernard (2016) Modern Türkiye’nin Doğuşu 3. Edisyon. 8. Baskı. çev. B. B. Turna. Ankara: Arkadaş Kitabevi.
• Ortaylı, İlber (2016) İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Timaş.
• Özel, Zuhal (2014) “Osmanlı İmparatorluğundan Cumhuriyet’e Gayrimüslim Fotoğrafçılar”; Kontrast Fotoğraf Dergisi, 43, s. 14-17.
• Özendes, Engin (2004) From Sébah & Joaillier to Foto Sabah: Orientalism in Photography, Istanbul: Yapı Kredi.
• Özendes, Engin (2013) Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğrafçılık 1839-1923. İstanbul: YEM.
• Öztuncay, Bahattin (2003) Dersaadet’in Fotoğrafçıları 1-2., 1. Baskı, İstanbul: Koç Kültür Sanat Tasarım Hizmetleri.
• Öztuncay, Bahattin (2015) “İstanbul’da Fotoğrafçılığın Doğuşu ve Gelişim Süreci”, Camera Ottomana: Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğraf ve Modernite 1840-1914 içinde (der. Z. Çelik, E. Eldem), s. 66-105. İstanbul: Koç Üniversitesi.
• Pamuk, Şevket (1984) “The Ottoman Empire in the “Great Depression” of 1873–1896”; The Journal of Economic History, 44(1), s. 107-118.
• Pamuk, Şevket (2009) Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi, İstanbul: İletişim.
• Pemsel, Jutta (1989) The Vienna World Exhibition of 1873: The late 19th Vienna at the Turning Point. Viyana: Böhlau.
• Rumi’s Garden. http://www.rumisgarden.co.uk/traditional-meditations/kabir-the- moon-shines-in-my-body Erişim tarihi: 16.01.2017.
• Shaw, Wendy Meryem Kural (2009) “Ottoman Photography of the Late Nineteenth Century: An ‘Innocent’ Modernism?”; History of Photography, 33(1), s. 80-93.
• Şahin, Cemile (2012) “Osmanlı Toprak Sistemi Hakkında Genel Bir Değerlendirme”; International Journal of Social Science, 5(6), s. 434-461.
• Terpak, Frances ve Peter Louis Bonfitto (2015) “Antikiteyi Mürekkebe Taşımak – Amerika Kıtasından Anadolu’ya Kalıntılar ve Fotolitografinin Gelişimi”, Camera Ottomana: Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğraf ve Modernite 1840-1914 içinde (der. Z. Çelik ve E. Eldem.), s.20-65, İstanbul: Koç Üniversitesi.
• Woodward, Michelle L. (2003) “Between Orientalist Clichés and Images of Modernization – Photographic Practice in the Late Ottoman Era”; History of Photography, 27(4), s. 363-374.