TÜRKİYE’DE DOLAYLI VE DOLAYSIZ VERGİ GELİRLERİNİ ETKİLEYEN FİNANSAL PİYASA GÖSTERGELERİ

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 2, 270 - 282, 31.12.2020

Turgay Münyas

https://doi.org/10.14514/byk.m.26515393.2020.8/2.270-282

Öz

Araştırmanın amacı, dolaylı ve dolaysız vergi gelirlerini etkilediği düşünülen finansal piyasa göstergelerini incelenmektir. Türkiye’de dolaylı ve dolaysız vergi gelirleri ile finansal piyasa göstergeleri arasındaki ilişkinin varlığı ve yönü hep tartışma konusu olmuştur. Bu konuda çeşitli yaklaşımlarla karşılaşmak mümkündür. Bu çalışma bu konudaki tartışmalara katkı sağlamak amacıyla gerçekleşmiştir. Bu kapsamda söz konusu ilişkinin incelenebilmesi amacıyla, analiz periyodu tüm verilerin ortak noktada başladığı dönem olan [2007.M1-2019.M12] aylık verilere yönelik dolaylı ve dolaysız vergilerin tüketici fiyat endeksi, ekonomik güven endeksi, sanayi üretim endeksi ve BİST100 endeksi getirisi ile ilişkileri, birim kök, nedensellik ve eşbütünleşme testleriyle analiz edilmiş, uzun ve kısa dönem tahminleri yapılmıştır. Analiz sonuçları; Dolaylı vergiler ve dolaysız vergiler ile tüketici fiyat endeksi, ekonomik güven endeksi, sanayi üretim endeksi ve BİST100 endeksi getirisi ile uzun dönemli ilişkiye sahiptir. BIST100 endeksi %1 arttığında dolaysız vergiler %3 artış göstermekte, SUİ %1 arttığında dolaysız vergiler %21.9 artış göstermekte, ekonomik güven endeksi %1 artış gösterdiğinde dolaysız vergiler %15.9 artış göstermektedir. TUFE değişkeni dolaysız vergiler üzerinde istatistik anlamlı etkiye sahip değildir. SUİ %1 arttığında dolaylı vergiler %14.4 artış göstermekte, ekonomik güven endeksi %1 artış gösterdiğinde dolaylı vergiler %12.6 artış göstermekte ve TUFE değişkeni %1 arttığında dolaylı vergiler % 13 azalış göstermektedir. BIST100 endeksi dolaylı vergiler üzerinde istatistik anlamlı etkiye sahip değildir. Bağımsız değişkenlerin kısa dönemde etki katsayıları uzun döneme göre daha düşüktür. Bu da ilişkilerde kısa dönemde hemen büyük bir sonuç yaratamayacağı zaman içinde etkilerin büyüdüğünü göstermektedir. Araştırma bulguları sonuç bölümünde tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

BİST 100, Dolaylı Vergiler, Dolaysız Vergiler, Finansal Piyasa Göstergeleri.

Kaynakça

• Andrejovska, A., Pulikova, V. (2018). “Tax Revenues in the Context of Economic Determinants”, Montenegrin Journal of Economics, 133. (DOI: 10.14254/1800-5845/2018.14-1.10).
• Ashraf, M. Ve Sarwar, S. (2016), Institutional Determinants of Tax Buoyancy in Developing Nations, Journal of Emerging Economies and Islamic Research, 4(1), 1-12.
• Aydıner, M., (2018), Türkiye’de Dış Ticaretin Vergi Gelirlerine Etkisi, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı:358, s:99-106.
• Basheer, M.F., Ahmad, A.A. Ve Hassan, S.G. (2019), Impact of Economic and Financial Factors on Tax Revenue: Evidence from the Middle East countries, Accounting, 5, 53–60.
• Batı, M., (2019a), Danıştay’ın “Kur Farkı” Kararı Özelinde; Kıyas Yasağının İhlali, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı 367, s.100.
• Batı, M., (2019b), Tahsil Edilen Geçici Vergi Tutarlarının Yıllık Gelir/Kurumlar Vergisi Beyannamesinde Endeksleme Yapılıp Mahsup Edilmesi Yönünde Bir Öneri, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı 372, s.101.
• Breusch, T. S. & Pegan, A. R. (1980). The Lagrange multiplier test and its applications to model specification tests in econometrics. Review of Economic Studies, 47(1), 239-253.
• Dickey, D.A. ve W.A. Fuller (1981), “Distribution of the estimators for autoregressive time series with a unit root”, Econometrica, 49(1), 1057-1072.
• Demir, M., Ve Sever, E., (2017), Vergi Gelirleri Ekonomik Büyüme İlişkisi: OECD Ülkelerine İlişkin Panel Veri Analizi, Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9 (2) 51-66
• Ekici, M., S., (2009), Vergi Gelirlerini Etkileyen Ekonomik ve Sosyal Faktörler, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C.8 S.30 (200-223)
• Gobachew, N., Debela, K. L,Shibiru, W. (2018). “Determinants of Tax Revenue in Ethiopia”, Economics, 6(6), 58.
• Johansen, S. (1988). “Statistical Analysis Of Cointegration Vectors”, Journal of Economics Dynamic and Control, 12(2-3), 231-254.
• Karabulut, R., ve Şeker, K., (2018), Belirlenmiş Değişkenlerin Vergi Gelirleri Üzerindeki Etkisi: Çoklu Doğrusal Regresyon Analizi, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.23, S.3, s.1049-1070
• Kutbay, H., (2019), Vergi Gelirlerini Etkileyen Faktörler: Seçilmiş Ülkeler İçin Panel Veri Analizi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 3, ss: 602-617
• Kutbay, H., ve Aksoy, E., (2018), Vergi Gelirlerinin Gelir Etkisi: Sanayi Üretimi İçin Ekonometrik Bir Analiz, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı:353, s:153-166.
• Kutbay, H., ve Buyrukoğlu, S., (2019), Ekonomideki Güven Artışı Vergi Gelirlerine Yansır Mı?, Vergi Dünyası, YIL 38, SAYI 452, S: 35-47.
• Öztürk, Ömer Faruk; Şaşmaz, Mahmut Ünsal; Bayar, Yılmaz ve Odabaş, Hakkı (2019), Türkiye’de Başlıca Ekonomik Değişkenlerin Vergi Gelirleri Üzerindeki Etkisi: Çoklu Doğrusal Regresyon Analizi, Sayıştay Dergisi, Cilt: 30, Sayı: 115, s.37-53.
• Phillips, P.C. B ve Perron, P. (1988), “Testing for a Unit Root in Time Series Regression”, Biometrika, 75(2), 335 346.
• Sağdıç, E., N., (2019), Vergi Gelirlerini Belirleyen Faktörlerin Bölgesel Analizi: Türkiye Örneği, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 60, 155-178.