TÜRKİYE'DE İDEOLOJİK KUTUPLAŞMA BAĞLAMINDA SEÇİM ŞİDDETİ OLGUSU: 1960-1980 DÖNEMİ

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 173 - 204, 26.12.2023

Emre Savut , Veysel Başusta

https://doi.org/10.14514/beykozad.1334896

Öz

Bu çalışma, seçim manipülasyonunun ve siyasal şiddetinin bir alt türü olan seçim şiddeti kavramının genel hatlarından hareketle 1960-1980 dönemi Türkiye siyasetinin seçim şiddeti karakterini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Açık arşiv kaynaklarının temel veri toplama aracı olarak kullanıldığı çalışmada, askerî müdahaleler sonrası ilk genel seçimlerde devletin, seçim şiddetinin temel uygulayıcısı olduğu görülmüştür. Devletin ordu, yargı ve kolluk güçleri eliyle; baskı, tehdit, tutuklama ve askerî duruş sergileme olarak dört farklı seçim şiddeti tipinin uygulayıcısı olduğu saptanmıştır. Ayrıca, öğrenci gruplarının ve STK’ların başrolde olduğu seçim şiddeti eylemlerinde, sağ-sol siyasal kutuplaşmasını temsil eden siyasal partilere ve partilerin sivil taraftarlarına yönelik fiziksel saldırıların öne çıktığı; bunun yanında ateşli silah ve patlayıcı madde kullanımının da tercih edildiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Seçim Şİddeti, İdeolojik Kutuplaşma, 1960-1980Dönemi, Genel Seçimler

THE PHENOMENON OF ELECTORAL VIOLENCE IN TÜRKİYE IN THE CONTEXT OF IDEOLOGICAL POLARIZATION: THE PERIOD 1960-1980

Öz

This study aims to reveal the characteristics of the electoral violence of Turkish politics in the 1960-1980 period, from the point of the general concept of electoral violence which is a sub-type of electoral manipulation and political violence. In this study, the open archive sources were used as the basic data collection tool. In the first general elections after the military interventions, it was seen that the state was the main implementer of electoral violence. It was also determined that the state was the perpetrator of four different types of electoral violence as pressure, threat, arrest and militaristic stance with the assistance of the army, judiciary and law enforcement forces. Furthermore, physical attacks have emerged in the acts of electoral violence in which student groups and NGOs have a major role, against the political parties representing the right-left political polarization and the civilian party sympathizers. In addition to this highly significant finding, it has been determined that firearms and explosives were opted to utilize.

Anahtar Kelimeler

Electoral Violence, 1960-1980 Period, Ideological Polarization, General Elections

Kaynakça

• Ağaoğulları, M. A. (2013). Aşırı Milliyetçi Sağ. I. C. Shink, & E. A. Tonak içinde, Geçiş Sürecinde Türkiye (s. 287-258). İstanbul: Belge Yayınları.
• Ahmad, F. (1994). Modern Türkiye'nin Oluşumu. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Aykol, H. (2010). Türkiye'de Sol Örgütler Bölüne Bölüne Büyümek. Ankara: Phoenix.
• Aykol, H. (2011). Bölüne Bölüne İktidar Olmak: Türkiye'de Sağ Örgütler. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Belge, M. (2013). Sol. I. C. Shink, & E. A. Tonak içinde, Geçiş Sürecinde Türkiye (s. 243- 286). İstanbul: Belge Yayınları.
• Birch, S., & Muchlinski, D. (2020). The Dataset of Countries at Risk of Electoral Violence. Terrorism and Political Violence, 32(2), 217-236.
• Birch, S., Daxecker, U., & Höglund, K. (2020). Electoral Violence: An introduction. Journal of Peace Research, 57(1), 3-14.
• Boone, C. (2011). Politically allocated land rights and the geography of electoral violence: The Case of Kenya in the 1990s. Comparative Political Studies, 44(10), s. 1311-1342.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar Türkiye'de Siyasî İdeolojiler. İstanbul: İletişim.
• Cumhuriyet. (1961, 05 13). Gürsel'in Kuyruklara ve Yeni Partilere İhtarı.
• Cumhuriyet. (1961, 06 24). Yassıada Davalarının Kararları Seçimden Evvel Açıklanacak.
• Cumhuriyet. (1961, 05 16). Burdur'da DP Rumuzunu Taşıyan İnkılap Aleyhtarı Beyannameler Ele Geçirildi.
• Cumhuriyet. (1961, 08 16). Meclisin Gürültülü Toplantısı.
• Cumhuriyet. (1961, 09 06). Parti Liderleri Dün Milli Antlaşmayı İmzaladılar.
• Cumhuriyet. (1961, 09 08). İnkılap Aleyhtarı 14 Kişi Nezarete Atıldı.
• Cumhuriyet, (1961, 10 08). AP İzmir İl Başkanı Aynı Anda Tahliye ve Tevkif Edildi.
• Cumhuriyet, (1961, 09 07). Basın Dün Bir Yuvarlak Masa Toplantısı Yaptı.
• Cumhuriyet, (1961, 06 10). Siirtte CHP ile YTP Mensupları Arasında Meydan Kavgası Oldu.
• Cumhuriyet, (1965, 07 10). Aşırı Cereyanlar Görüşüldü.
• Cumhuriyet, (1965, 08 20). TÜRK-İŞ Genel Merkezi Arandı.
• Cumhuriyet, (1965, 07 04). AP'liler TİP'lilere Taşla Saldırdı.
• Cumhuriyet, (1965, 10 01). AP-CHP Çatışmasını Polis ve Jandarma Güç Önledi.
• Cumhuriyet, (1965, 07 05). Bursa TİP Kongresinde Delegelere Hücum Edildi.
• Cumhuriyet, (1969, 05 09). Fikir Kulüpleri Federasyonu Tahrip Edildi.
• Cumhuriyet, (1969, 06 04). Komandolar Bir Öğrenci Yurdunu Bastı.
• Cumhuriyet, (1969, 07 14). Kendisini Kaybeden AP'li Muhtar Bir Genci Vurdu.
• Cumhuriyet. (1973, 05 03). Batur: Ders Alınmış Olarak Rejim Yürüyecek.
• Cumhuriyet. (1973, 10 13). Camide MSP Propagandası Yapan Din Adamı Tartaklandı.
• Cumhuriyet. (1973, 09 28). Demirel Ordu'da Mikrofon Telleri Koparıldığı İçin Konuşmasını Tamamlamadı.
• Cumhuriyet. (1973, 09 28). Ecevit Ispartada Saldırıya Uğradı.
• Cumhuriyet. (1973, 15 10). Seçim Yüzünden 4 Kişi Öldürüldü.
• Cumhuriyet. (1976, 12 13). CHP Genel Sekreterini Komandolar Yaraladı.
• Cumhuriyet. (1976, 12 16). Olaylar Sürüyor: İkisi Polis 24 Kişi Yaralandı; 149 Öğrenci Gözaltında.
• Cumhuriyet. (1977, 05 22). Ecevit: "Halka Değil, Halkı Sömürenlere Kemer Sıktıracağız".
• Cumhuriyet. (1977, 05 16). Ecevit: Demirel Hesap Verecek.
• Cumhuriyet. (1977, 04 29). Erzincan'da Ecevit'e Ateş Açıldı, 10 Komando Gözaltında.
• Cumhuriyet. (1977, 05 22). Isparta'da MSP Adayı Dolmacı ve Arkadaşları Saldırıya Uğradı.
• Cumhuriyet. (1977, 05 22). Komandolar, CHP İlçe Binasını Tahrip Ettiler.
• Cumhuriyet. (1977, 05 28). Mardin'de Türk ve Necimoğlu Aileleri Yine Çatıştı; 4 Kişi Öldürüldü, 8 Yaralı Var.
• Cumhuriyet. (1977, 05 26). Selçuk ve Antep'teki Olaylarda İki Kişi Öldürüldü.
• Cumhuriyet. (1977, 05 25). Sivaslı İlçesinde Çatışma Çıktı, 6 Kişi Yaralandı.
• Cumhuriyet. (1977, 04 28). Şiran'da Silahlı Saldırı Yinelendi. Çaha, Ö., & Baykal, Ö. (2021). Milli Görüş Hareketi ve Sivil Toplum. Muhafazakar Düşünce Dergisi, 138-163.
• Çakır, R. (2005). Milli Görüş Hareketi. T. Bora, & M. Gültekingil içinde, Modern Türkiye'de Siyasî Düşünce: İslamcılık (Cilt VI, s. 544-575). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eroğul, C. (2013). Çok Partili Düzenin Kuruluşu: 1945-1971. I. Schink, & A. Tonak (Dü) içinde, Geçiş Sürecinde Türkiye (s. 173-242). İstanbul: Belge Yayınları.
• Fischer, J. (2002). Electoral Conflict and Violence: A Strategy for Study and Prevention.
• Fjelde, H., & Höglund, K. (2016). Electoral Institutions and Electoral Violence in SubSaharan Africa. British Journal of Political Science, 46(2), s. 297-320.
• Gutiérrez-Romero, R. (2014). An Inquiry into the Use of Illegal Electoral Practices and Effects of Political Violence and Vote-buying. Journal of Conflict Resolution, 58(8), s. 1500-1527.
• Höglund, K. (2010). Electoral Violence in Conflict-Ridden Societies: Concepts, Causes, and Consequences. Terrorism and Political Violence, 412-427.
• Kalyvas, S. N. (2003). The Ontology of “Political Violence”: Action and Identity in Civil Wars. Perspectives on Politics, 1(3), 475-494.
• Meşe, E. (2013). Türk Siyasal Yaşamında Komünizmle Mücadele Dernekleri(Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Milliyet. (1961, 06 09). 9 Devrim Düşmanı Daha Nezarete Alındı.
• Milliyet. (1961, 05 14). Adalet Partisi Temizlik Yapacak.
• Milliyet. (1961, 10 03). Adana'da AP'lilerle CP'liler Kavga Etti 10 Kişi Yaralandı.
• Milliyet. (1961, 10 05). AP Başkanvekilinin Dün İfadesi Alındı.
• Milliyet. (1961, 11 09). AP Meclis Grubunda Kavga Çıktı.
• Milliyet. (1961, 10 14). AP'liler İstiklal Caddesinden Geçerken Hadiseler Oldu.
• Milliyet. (1961, 10 15). Bazı Partililer Dün Hadise Çıkardılar.
• Milliyet. (1961, 10 13). CHP'liler Kars'ta Bir YTP Adayının Üç Dişini Kırdı.
• Milliyet. (1961, 05 22). CHP'lilerle YTP Mensupları Dövüştü.
• Milliyet. (1961, 10 01). Devlete Karşı Suç İşleyen Örfi İdarede Yargılanacak.
• Milliyet. (1961, 10 06). Eyüp Kaymakamının Büyük Kızı Siyasî Gayelerle Kaçırıldı.
• Milliyet. (1961, 09 29). Gürsel Olaylara Tessüf Etti.
• Milliyet. (1961, 10 03). İl Başkanı ve 6 AP'li Tevfik Edildi.
• Milliyet. (1961, 10 07). Kayseri'de 200 Partili Döğüştü.
• Milliyet. (1961, 07 14). MBK Parti Liderleriyle Toplantı Yapacak.
• Milliyet. (1961, 06 29). Memlekete Zararlı Partiler Çalışamaz Hale Getirilecek.
• Milliyet. (1961, 10 24). Ordu Duruma Müdahale Ediyor.
• Milliyet. (1961, 09 17). Partiler Arasında İmzalanan Andlaşmanın Gizli Maddesi Dün Açıklandı.
• Milliyet. (1961, 05 10). Rejim Aleyhtarları Yakalandı.
• Milliyet. (1961, 10 16). Ufak Tefek Hadiseler Oldu.
• Milliyet. (1961a, 10 06). Bir AP Milletvekili Adayı Tevfik Edildi.
• Milliyet. (1961a, 09 03). MBK Gümüşpala ve Alican'dan Tasfiye İstedi.
• Milliyet. (1961b, 09 03). Seçimlerde Suç İşleyenler Derhal Tevfik Edilecek.
• Milliyet. (1965, 07 04). Akdoğan 'Bugün İçin Tehlike Yok'.
• Milliyet. (1965, 09 21). AP'liler Çumrada Üç TİP Adayını Dövdü.
• Milliyet. (1965, 10 11). İstanbul'da Sahte Oy Pusulaları Bulundu.
• Milliyet. (1965, 10 05). Kayseri TİP Toplantısını Bir Grup Basmak İstedi; Karaman da Baran Taraftarları ve AP'liler Arasında Kavga Oldu.
• Milliyet. (1965, 10 05). Konya'da TÜRK-İŞ'in El İlanları Toplattırıldı.
• Milliyet. (1965, 08 29). TÜRK-İŞ'in Arabası Tokatta Arandı.
• Milliyet. (1965, 05 31). TÜRK-İŞ'in Kara Listesi: Listedeki İsimlere Oy Verilmemesi İstenecek.
• Milliyet. (1965, 07 29). TÜRK-İŞ'in Kara Listesinde 15 Milletvekili Var.
• Milliyet. (1965, 10 06). Yalvaç AP Mitinginde Kavga Çıktı.
• Milliyet. (1969, 10 08). Diyarbakır'da Silahlı Çatışma.
• Milliyet. (1969, 07 11). Ecevit Tartaklandı.
• Milliyet. (1973, 01 10). AP Liderinin Konuşmasına Müdahale Eden 8 Kişi Tutuklandı.
• Milliyet. (1973, 07 09). Ecevit: Neredeyse Gençlere Düşünmek Bile Yasak.
• Milliyet. (1973, 05 11). Mumcuoğlu: Güvenlik Mahkemesinin Amacı Huzuru Sağlamaktır.
• Milliyet. (1976, 12 07). Duvarlara Yazı Yazanlar Polisi Yaralayıp Kaçtı.
• Milliyet. (1976, 12 07). Havran CHP Binasına Saldıranlar 6 Kişiyi Yaraladı.
• Milliyet. (1977, 05 12). AP Afişleri Asan Bir Genç Vuruldu.
• Milliyet. (1977, 06 12). Bazı MHP Binalarına Patlayıcı Madde Atıldı.
• Milliyet. (1977, 05 15). CHP Afişi Asan Gençler 3 İlde Saldırıya Uğradı.
• Milliyet. (1977, 05 15). Demirel: "MSP'ye Verilen Oy CHP'ye Verilmiş Olur".
• Milliyet. (1977, 05 16). Demirel: MSP'yi Ciddiye Almak Mümkün Değildir.
• Milliyet. (1977, 04 26). DİSK, Türk-İş Üyelerini CHP'yi Desteklemeye Çağırdı.
• Milliyet. (1977, 05 22). Ecevit Konuşurken Patlayıcı Madde Atıldı.
• Milliyet. (1977, 04 27). Ecevit Silahlı Saldırıya Uğradı.
• Milliyet. (1977, 06 06). İçişleri Bakanı: "Bir Kişi Öldü, 24 Kişi Yaralandı".
• Milliyet. (1977, 05 26). Isparta'da AP'liler İle MSP'liler Çatıştı.
• Milliyet. (1977, 05 27). Mardin'de CHP, Antalya'da AP Konvoyuna Ateş Açıldı.
• Milliyet. (1977, 04 28). MSP'li Gençlerin Otobüsüne Ateş Açıldı.
• Milliyet. (1977, 05 30). Nutuklar ve Saldırılar Sürüyor.
• Milliyet. (1977, 04 27). Osmancık'ta Da CHP Binası Tahrip Edildi, Yaşlı Bir Kadın Heyecandan Öldü.
• Millliyet. (1976, 12 13). MHP'nin İl Örgütüne Patlayıcı Madde Atıldı.
• Savut, E. (2022). Seçim Şiddeti Kavramı ve Türkiye'nin Seçim Şiddeti Kimliği. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 162-176.
• Schrodt, P. A. (2012). Conflict and Mediation Event Observations Event and Actor Codebook. Philadelphia: Pennsylvania State University.
• Seeberg, M. B., Wahman, M., & Skaaning, S.-E. (2018). Candidate nomination, intra-party democracy, and election violence in Africa. Democratization, 25(6), 959-977.
• Strauss, S., & Taylor, C. (2009). Democratization and Electoral Violence in Sub-Saharan Africa, 1990-2007. APSA 2009 Toronto Meeting Paper, 1-40.
• Toros, E., & Birch, S. (2019). Who are the targets of familial electoral coercion? Evidence from Turkey. Democratization, 26(8), 1342-1361.
• Toros, E., & Birch, S. (2021). How citizens attribute blame for electoral violence: regional differences and party identification in Turkey. Southeast European and Black Sea Studies, 21(2), 251-271.
• Uzun, T. (2020). Türk Siyasal Hayatında Milliyetçi Hareket Partisi. T. Erdem içinde, Milliyetçilik (s. 1091-1117). İstanbul: Otorite Yayınları.
• Wahman, M., & Goldring, E. (2020). Pre-election violence and territorial control: Political dominance and subnational election violence in polarized African electoral systems. Journal of Peace Research, 57(1), s. 93-110.
• Wilkinson, S. I. (2004). Votes and Violence: Electoral Competition and Ethnic Riots in India. New York: Cambridge University Press.
• Yiğit, M. (2020). Ülkücülük. T. Erdem içinde, Milliyetçilik (s. 1067-1074). İstanbul: Otorite Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2006). Modernleşen Türkiye'nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları