BEING A FEMALE POLITICIAN IN THE EARLY YEARS OF MULTI-PARTY SYSTEM IN TURKEY: THE CASE OF MÜFİDE İLHAN

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 51 - 78, 26.12.2024

Nesli Özkay Dikkaya , Fahriye Dinçer

https://doi.org/10.14514/beykozad.1423037

Öz

After Turkey's multi-party regime in 1945, the change of power in 1950 is considered a turning point in Turkish politics. In the first local elections of this new period, with Democratic Party’s (DP) victory in Mersin (İçel), Müfide İlhan was elected as the mayor by the Municipal Council and became Turkey's first female mayor of a province on September 8, 1950. During her period as a mayor, İlhan was very active in political life. However, due to certain disagreements with the Municipal Council, she was removed from her post on December 12, 1951. Despite her ongoing position as a member of the Mersin Municipal Council until 1954, she resigned from the DP due to certain troubles she had with the party administration and local organization. After her resignation in 1954, she started to publish a newspaper named Mücadele (The Struggle) and involved in the foundation of the Müstakilleri Destekleme Cemiyeti (Association for Supporting the Independents) together with some individuals who had left the DP. The study attempts to shed light on what kind of experiences İlhan had as a female politician, the challenges she faced during and after her term, the reactions she received from the political circles and the press of the time, and how she expressed herself in response to these reactions and problems. Primarily, news and articles in the periodicals of the time when İlhan was actively involved in politics have served as fundamental sources for this study. Secondly, Mücadele, which was established and managed by İlhan, was examined to uncover İlhan's departure from the DP and the foundation and development process of the Müstakilleri Destekleme Cemiyeti. Additionally, the personal archive of İlhan in Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı (The Women’s Library and Information Centre Foundation) has been very helpful. Müfide İlhan's experiences provide significant clues about what kind of challenges female politicians faced in the political climate of the time and how they were regarded and represented in newspapers.

Anahtar Kelimeler

Müfide İlhan, female Mayor, Democratic Party, female representation, Mücadele Newspaper, Association for Supporting the Independent

TÜRKİYE’DE ÇOK PARTİLİ DÖNEMİN İLK YILLARINDA KADIN SİYASETÇİ OLMAK: MÜFİDE İLHAN ÖRNEĞİ

Öz

Türkiye’nin 1945 yılında çok partili hayata geçmesi ve 1950 yılında iktidarın el değiştirmesi Türkiye siyaseti için bir dönüm noktası olarak kabul edilmektedir. Bu yeni dönemin ilk yerel seçimlerinde, Demokrat Parti’nin (DP) Mersin’deki (İçel) galibiyeti ile birlikte Müfide İlhan Belediye Meclisi tarafından başkanlığa seçilmiş ve 8 Eylül 1950 tarihinde Türkiye'nin ilk kadın il belediye başkanı olmuştur. İlhan, başkan olduğu süre boyunca aktif bir siyasi faaliyet yürütmüştür, ancak Belediye Meclisi ile yaşadığı bazı anlaşmazlıklar nedeniyle 12 Aralık 1951'de bu görevinden alınmıştır. 1954 yılına kadar Mersin Belediye Meclis üyeliğine devam etmesine rağmen DP yönetimi ve il teşkilatı ile yaşadığı bazı sorunlar neticesinde partiden de istifa etmiştir. İstifasının ardından yine siyaset içinde kalmış, 1954 yılında Mücadele isimli bir gazete çıkarmış ve DP’den ayrılan bazı isimlerle beraber Müstakilleri Destekleme Cemiyeti’ni kurmuştur. Bu çalışmada Müfide İlhan’ın bir kadın siyasetçi olarak başkanlığı nasıl deneyimlediği, görev süresince ve sonrasında ne gibi sorunlarla karşılaştığı, dönemin siyasi çevrelerinden ve basınından ne gibi tepkiler aldığı ve bu tepkiler ve problemler karşısında kendisini nasıl ifade ettiği aydınlatılmaya çalışılmıştır. Öncelikle bu çalışma için İlhan’ın aktif olarak siyaset içinde olduğu döneme ilişkin çeşitli haber ve köşe yazılarının bulunduğu süreli yayınlar en temel kaynaklar olmuştur. İkinci olarak, İlhan’ın DP’den ayrılış sürecini ve Müstakilleri Destekleme Cemiyeti’nin kuruluş ve gelişim süreçlerini ortaya çıkarmak için Müfide İlhan’ın kurup yönettiği Mücadele gazetesi incelenmiştir. Ayrıca Müfide İlhan’ın Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi’nde bulunan kişisel arşivinden de faydalanılmıştır. Müfide İlhan'ın deneyimleri, dönemin siyasi ikliminde kadın siyasetçilerin hangi tür zorluklarla karşılaştıklarına, gazetelerde nasıl değerlendirildiklerine ve temsil edildiklerine dair önemli ipuçları sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Müfide İlhan, kadın Belediye Başkanı, Demokrat Parti, kadın temsiliyeti, Mücadele Gazetesi, Müstakilleri Destekleme Cemiyeti

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; kullanılan tüm eserlere eksiksiz atıf yaptığımı ve kullanılan tüm eserlere kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)'in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan eder, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durum saptanırsa, ortaya çıkacak sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Kaynakça

• Akşam. (1950, 08 09). İlk kadın belediye reisimiz.
• Akşam. (1950, 14 12). İmzasız röportaj. Mersin Belediye Başkanı Londra’dan döndü.
• Akşam. (1951, 28 05). Mersin Belediye reisi ilk defa ağlamıyor!
• Akşam. (1954, 8 02). Mersin’de DP’den mühim istifalar.
• Arat, Y. (2014). Türkiye'de Modernleşme Projesi ve Kadınlar. Bozboğan, S. ve Kasaba, R. (Ed.) Türkiye'de Modernleşme ve Ulusal Kimlik (ss. 96-114). İstanbul: Traih Vakfı Yurt Yayınları.
• Bulunmaz, B. (2012). Türk Basın Tarihi İçerisinde Demokrat Parti Dönemi ve Sansür Uygulamaları. Öneri, 10(37), 203-214.
• Can Dündar'ın Müfide İlhan ile görüşmesi. Aralık 1995. Bodrum. MP3 ses kaydı. İlhan Ailesi Arşivi.
• Cumhuriyet. (1950, 07 05). Hatay’da muhalefet.
• Cumhuriyet. (1950, 08 09). Türkiye’nin ilk kadın Belediye Başkanı.
• Cumhuriyet. (1950, 11 09). İlk Kadın Belediye Reisi ile Mülakat.
• Cumhuriyet. (1951, 21 05). Bayan Müfide İlhan’ın gözyaşları.
• Cumhuriyet. (1954, 08 02). Mersin’de D.P den çekilenler istifa sebebini açıklıyor.
• Çakır, H. & Yavalar, D. (2017). Demokrat Parti İktidarı ve Basın. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(3), 257-270.
• Çakır, S. (2011). Feminist Tarih Yazımı: Tarihin Kadınlar İçin, Kadınlar Tarafından Yeniden İnşası. S. Sancar (Ed.) Birkaç Arpa Boyu... 21. Yüzyıla Girerken Türkiye'de Feminist Çalışmalar (ss. 505-533). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Çakır, S. (2013). Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Findley, C.V. (2014). Modern Türkiye Tarihi – İslam, Milliyetçilik, Modernlik 1789-2007. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Hürriyet. (2004, 11 03). İmzasız röportaj. Türkiye’nin ilk kadın belediye başkanının öyküsü. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/turkiyenin-ilk-kadin-belediye-baskaninin-oykusu-208835 [Erişim tarihi: 01.11.2020]
• Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı. (1969, 22 Aralık). Müfide İlhan tarafından yazılmış özgeçmiş. (Belge No. 10005-001-020). Müfide İlhan Arşivi, İstanbul.
• Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı. 1996, 4 Şubat). Can Dündar tarafından yazılan “Elveda Müfide Hanım” başlıklı Milliyet gazetesinde yayımlanan köşe yazısı kupürü. (Belge No. 10005-007-653). Müfide İlhan Arşivi, İstanbul.
• Milliyet. (1950, 12 11). Kadın Belediye Reisimiz Londra’ya gitti.
• Milliyet. (1950, 25 11). Müfide İlhan’ın radyo konuşması.
• Milliyet. (1996, 3 02). Ata’nın manevi kızı öldü.
• Mücadele. (1954, 26 02). Müstakilleri Destekleme Cemiyeti Tarsus’ta kuruldu-Konuşan Hatiplerden özetler veriyoruz-Müfide İlhan’ın konuşması.
• Mücadele. (1954, 19 02). İlhan, M. ‘Mücadele’, s. 1-3.
• Mücadele. (1954, 19 02). Demokrat Parti’den istifa edenler siyasi bir cemiyet kurdular.
• Mücadele. (1954, 23 02). Diyarbakırlılar Müstakilleri Destekleme Cemiyetinin şubesini açmak istiyorlar.
• Mücadele. (1954, 26 02). Diyarbakır’dan sonra Niğde.
• Mücadele. (1954, 24 02). İlhan, M. ‘Müstakiller’, s. 1-2.
• Mücadele. (1954, 03 03). Müstakilleri D.C. Tarsus ocaklarının açılış merasimlerine ait konuşmaları neşrediyoruz - Müfide İlhan'ın konuşması.
• Mücadele. (1954, 25 03). Müstakilleri Destekleme Cemiyeti Genel Başkanlığından.
• Mücadele. (1954, 2 03). Müstakilleri Destekleme Cemiyetinin Urfa şubesi kuruldu.
• Mücadele. (1954, 03 04). İlhan, M. ‘Aziz İçelliler ve sevgili seçmen kardeşlerim’, s. 2.
• Mücadele. (1954, 05 04). Müstakilleri Destekleme Cemiyetinin Urfa Teşkilatı İl İdare Heyeti Üyesi Y. Kimya Mühendisi Mikdat Açanal şehrimizde.
• Mücadele. (1954, 15 04). Müstakilleri Destekleme Cemiyetinin Urfa İl İdare Kurulu Başkan Vekili Necdet Açanal’ın Menderes’e telgrafı.
• Mücadele. (1954, 24 04). Müstakilleri Destekleme Cemiyetinin desteklediği adayların beyannamesi.
• Mücadele. (1954, 28 04). Sayın İçel Halkına.
• Özkay, N. (2017). Nezihe Muhiddin ve Türk Kadın Yolu Dergisi. [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü] İstanbul.
• Pınar, M. (2018). Cumhuriyet Döneminde Mersin ve İçel’de Siyasi Hayat (1923-1950). İstanbul: Hiper Yayın.
• Sancar, S. (2020). Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti – Erkekler Devlet, Kadınlar Aile Kurar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sarıtaş, E. & Şahin, Y. (2019). Ellili Yıllarda Kadın Hareketi. M. K. Kaynar (Ed.), Türkiye’nin 50’li Yılları (ss. 627-665). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Simla İlhan ile Sözlü Tarih Görüşmesi. 19 Kasım 2022. Bodrum. M4A ses kaydı.
• Scott, J. W. (2013). Feminist Tarihin Peşinde, Çev. A. Günaydın, A. Sönmez, F. Dinçer, Ö. Tümer, Ö. Aslan, İstanbul: Bgst Yayınları.
• Sertoğlu, M. (Ed.) (2016). Mareşal Fevzi Çakmak Açıklıyor – Mustafa Kemal Paşa’yı Kurşuna Dizilmekten Nasıl Kurtardım? İstanbul: Derin Tarih Kültür Yayınları.
• Şenol-Cantek, F. (2019). Ellili Yıllar Türkiye’sinde Basın. K. Kaynar (Ed.), Türkiye'nin 50'li Yılları (ss. 423-450). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şengün, H. (2018). Artvin’de İki Kadın Kahraman: Çiçek Nene (İrişti) ve Saide Hanım (Ardahan). Wolff, R.A., Yılmaz, S., Mamur Işıkçı, Y., Bülbül, H. Ve Mamur Yılmaz içinde, Kadın Çalışmalarında Güncel Konular (ss. 161-163). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete. (1930, 14 Nisan). (Yayın No: 1471). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1471.pdf [Erişim tarihi: 09.04.2023]
• Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete, (1963, 27 Temmuz). (Yayın No: 11465). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/11465.pdf [Erişim tarihi: 09.04.2023]
• Ünal, K. (2013). Müfide İlhan Türkiye’nin İlk Kadın İl Belediye Başkanı - Eylül 1950. Tarsus: Tarsus Belediyesi Kültür Yayınları.
• Varel, A. (2019). Elli Yıllarda Muhalefet: Hükümete Yönelik Temel Eleştiriler ve DP Karşısında CHP'nin İdeolojik Konumlanışı. M. K. Kaynar (Ed.), Türkiye'nin 50'li Yılları (ss. 203-234). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Vatan. (1954, 12 04). İçel, DP teşkilatı bir tahmin yaptı.
• Vatan. (1954, 13 04). Partiler-İçel’de.
• Yaraman, A. (2015). Türkiye’de Kadınların Siyasal Temsili – Dişilik Siyaset. Ankara: Bağlam Yayınları.
• Yüksek Seçim Kurulu (YSK). 1950 - 1977 Yılları Arası Seçim Çevrelerine Göre Seçim Sonuçları, https://www.ysk.gov.tr/tr/1950-1977-yillari-arasi-milletvekili-genel-secimleri/3007 [Erişim tarihi: 01.02.2023].
• Yüksek Seçim Kurulu (YSK). 2 Mayıs 1954 Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları. https://www.ysk.gov.tr/tr/02-mayis-1954-x-donem-milletvekili-genel-secimi/80062, 28.08.2023 [Erişim tarihi: 01.02.2023]
• Yeni Adana. (1954, 8 02). DP’den istifa edenler bir beyanname neşretti.
• Yeni Adana. (1954, 25 03). Müstakiller Cemiyeti inkişaf kaydetmektedir.
• Yeni İstanbul. (1950, 09 09). Adana, Mersin, Tarsus ve Ceyhan’da Belediye Başkanları seçimi yapıldı.
• Yeni İstanbul. (1950, 11 11). Türkiye’nin ilk kadın belediye başkanı İstanbul’da.
• Yeni İstanbul. (1950, 13 12). İlk kadın belediye reisi.
• Yeni Mersin. (1950, 08 09). Mersin Belediye Başkanlığına Bn. Müfide İlhan’ın seçileceğini umarız.
• Yeni Mersin. (1950, 09 09). Müfide İlhan ittifakla Belediye Başkanı seçildi.
• Yeni Mersin. (1950, 14 09). Yollar ve Seyyar Satıcılar.
• Yeni Mersin. (1950, 02 11). Belediye Başkanımız İngiltere’ye gidiyor.
• Yeni Mersin. (1950, 28 11). Belediye Başkanımız B.B.C den dün hemşehrilerine hitap etti.
• Yeni Mersin. (1950, 21 12). Belediye Başkanımız Müfide İlhan dün şehrimize geldi.
• Yeni Mersin. (1951, 07 01). Aziz hemşerilerim.
• Yeni Mersin. (1951, 02 02). Belediye Meclisi dün ilk toplantısını yaptı.
• Yeni Mersin. (1951, 12 04). Gökçel, Şeref. ‘Belediyemiz’, s. 1-2.
• Yeni Mersin. (1951, 03 10). Davet.
• Yeni Mersin. (1951, 04 10). Belediye Başkanı itimad oyu alamadı.
• Yeni Mersin. (1951, 11 12). Belediye Başkanı Müfide İlhan’ın iskat kararı tastik edildi.
• Yeni Mersin. (1954, 09 02). Sayın İçel Halkına ve D.P. mensuplarına.
• Yeni Mersin. (1954, 09 02). Demokrat Parti ayaktadır.
• Yeni Mersin. (1954, 10 02). Vatandaşlara emniyetle arz edebiliriz ki…
• Yeni Mersin. (1954, 19 02). Müstakilleri Destekleme Cemiyeti.
• Yeni Mersin. (1954, 25 02). İmzasız haber. Kırkların fikir ve zikri.
• Yeni Mersin. (1954, 07 04). İmzasız haber. Müfide İlhan D.P. saflarında kazandığı şöhreti şimdi şahsi menfaati için istismar ediyor.
• Yeni Mersin. (1954, 08 04). Müstakillerin mebus adayları belli oldu.
• Yeni Mersin. (1954, 05 05). Demokrat Parti İçel Vilayet İdare Heyeti Başkanlığı asil İçel halkına şükran ve minnetlerini bildirir.
• Zafer. (1950, 10 11). Londra Belediyecilik kongresi Türk delegesi.
• Zafer. (1950. 15 12). Mersin Belediye Başkanı İngiltere’den yurda döndü.
• Zürcher, E. J. (2013). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zihnioğlu, Y. (2013). Kadınsız İnkılap – Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadınlar Birliği. İstanbul: Metis Yayınları.