YAPAY ZEKÂ VE DİJİTAL OKURYAZARLIK: AKADEMİK ÇABADA YENİ DİNAMİKLER

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 173 - 197, 26.12.2024

Metin Işık , Ömer Çamur

https://doi.org/10.14514/beykozad.1508294

Öz

Bu araştırmada, akademisyenlerin pozitif yapay zekâ (YZ) tutumlarının akademik çabaya etkisinde dijital okuryazarlığın aracı rolü incelenmiştir. Bu kapsamda, nedensel tarama modeli kullanılarak nicel veri analizi yapılmıştır. Araştırmanın evreni Bingöl Üniversitesi’nde görev yapan akademik personelden oluşmaktadır. Basit tesadüfi örnekleme yöntemiyle seçilen geçerli veri seti sağlayan 242 akademik personel araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Veriler, SPSS 25 ve AMOS 23 programları aracılığıyla istatistiksel analizlere tabi tutulmuştur. Araştırmanın hipotez testlerinde, Process Macro’da Model 4 modülü tercih edilmiştir. Analizler, pozitif yapay zekâ tutumunun akademik çabaya etkisinde dijital okuryazarlığın önemli bir aracı rol oynadığını göstermiştir. Akademisyenlerin yapay zekâya yönelik tutumları pozitif yönde arttıkça akademik çabaları da artmaktadır. Bu ilişki, dijital okuryazarlık düzeyi yüksek olan akademisyenler için daha güçlü bulunmuştur. Yani, dijital okuryazarlık, pozitif yapay zekâ tutumu ile akademik çaba arasındaki ilişkiyi olumlu yönde etkilemektedir. Bulgular, dijital okuryazarlığın, akademisyenlerin yapay zekâya yönelik olumlu tutumlarının akademik çabalarına olan etkisini güçlendirdiğini göstermektedir. Akademik personelin dijital becerilerini artırmak, yapay zekâya yönelik olumlu tutumlarını destekleyerek, akademik başarılarını olumlu yönde etkileyebilir. Bu bağlamda, üniversitelerin dijital okuryazarlığı geliştirmeye yönelik programlar ve eğitimler sunmaları önerilmektedir. Bu tür eğitimler, akademik personelin hem yapay zekâya olan tutumlarını hem de akademik çabalarını iyileştirebilir.

Anahtar Kelimeler

Yapay Zekâ, Pozitif Yapay Zekâ Tutumu, Akademik Çaba, Dijital Okuryazarlık

ARTIFICIAL INTELLIGENCE AND DIGITAL LITERACY: NEW DYNAMICS IN ACADEMIC EFFORT

Öz

This study examine the mediating role of digital literacy in the impact of academics’ positive attitudes towards artificial intelligence (AI) on academic effort. A causal-comparative research design was employed, utilizing quantitative data analysis. The population of the study consists of academic staff working at Bingöl University. The sample of the study consists of 242 academic staff who provide a valid data set selected by simple random sampling method. The data were subjected to statistical analysis using SPSS 25 and AMOS 23 software. For hypothesis testing, Model 4 of Process Macro was utilized. The analyses showed that digital literacy plays an important mediating role in the effect of positive AI attitude on academic effort. As academics' attitudes towards artificial intelligence increase positively, their academic effort also increases. This relationship was found to be stronger for academics with higher levels of digital literacy. That is, digital literacy positively affects the relationship between positive AI attitude and academic effort. The findings suggest that digital literacy strengthens the effect of academics' positive attitudes towards AI on their academic effort. Increasing the digital skills of academic staff can positively affect their academic achievement by supporting their positive attitudes towards AI. In this context, it is suggested that universities should offer programs and trainings to improve digital literacy. Such trainings can improve both the attitudes of academic staff towards AI and their academic efforts.

Anahtar Kelimeler

Artificial Intelligence, Positive AI Attitude, Academic Effort, Digital Literacy

Kaynakça

• Abad-Mancheño, A., León-Mejía, A. C. ve Sánchez-Cabrero, R. (2022). Relationship between emotional motivation and academic performance in second language learning. International Journal of Evaluation and Research in Education, 11(3), 1524-1533.
• Abbas, Q., Hussain, S. ve Rasool, S. (2019). Digital literacy effect on the academic performance of students at higher education level in Pakistan. Global Social Sciences Review, 4(1), 154-165.
• Ahmad, S. (2021). Motivation and performance: A psychological process. International Journal of Business and Management Research, 9(2), 104-112.
• Ahmad, S. F., Alam, M. M., Rahmat, M. K., Mubarik, M. S. ve Hyder, S. I. (2022). Academic and administrative role of artificial intelligence in education. Sustainability, 14(3), 1101.
• Ajzen, I. (2011). Job satisfaction, effort, and performance: A reasoned action perspective. Contemporary Economics, 5(4), 32-43.
• Akça, C. (2023). Yetenek yönetiminde yapay zekâ uygulamaları. Ahi Evran Akademi, 4(1), 49-63.
• Akyol, İ. T. ve Özkan, N. A. Ş. (2023). Yapay zekâ uygulamalarının yerel hizmet sunumuna etkisi. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 18(1), 120-134.
• Akyüz, A. M. ve Durmuş, İ. (2022). Akademisyenlerin akademik başarı çabalarında kuruma sadakat, kıskançlık ve imrenme davranışlarının etkisi: Pls-sem ile ölçek geliştirme. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 21(82), 695-717.
• Altun, M. (2023). Yapay zekâ okuryazarlığı. U. Tecir (Ed.), Yapay zekâ uygulamaları öğretmen el kitabı (ss. 14-37), Ankara.
• Armstrong, M. (2006). Performance management: Key strategies and practical guidelines. London: Kogan Page Limited.
• Arslan, K. (2020). Eğitimde yapay zekâ ve uygulamaları. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 71-88.
• Aslantaş, T. (2020). Performans yönetimi ve değerlendirmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Atılım Üniversitesi.
• Aydemir, Z., Sakız, G. ve Doğan, M. C. (2019). İlkokul düzeyinde dijital okuryazarlık becerileri rubriğinin geliştirilmesi. Milli Eğitim Dergisi, 48(1), 617-638.
• Berber, Ş., Taksi Deveciyan, M. ve Alay, H. K. (2023). Akademisyenlerin dijital okuryazarlık düzeyi ve kariyer tatmini. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 12(4), 2363-2387.
• Bozanoğlu, İ. (2004). Akademik güdülenme ölçeği: Geliştirmesi, geçerliği, güvenirliği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37(2), 83-98.
• Božić, V. ve Poola, I. (2023). The role of artificial intelligence in increasing the digital literacy of healthcare workers and standardization of healthcare. https://www.researchgate.net/profile/Indrasen-Poola
• Brown, S.P. ve Leigh, T.W. (1996). A new look at psychological climate and its relationship to job involvement, effort and performance. Journal of Applied Psychology, (81), 358-368.
• Çelebi, C., Demir, U. ve Karakuş, F. (2023). Yapay zekâ okuryazarlığı konulu çalışmaların sistematik derleme yöntemiyle incelenmesi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Ereğli Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 535-560.
• Çelikkaya, T. ve Köşker, C. (2023). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının dijital okuryazarlık beceri düzeylerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(2), 402-419.
• Demir Erbil, D. ve Hazer, O. (2021). Kuşaklararası dayanışma açısından yaşlıların dijital okuryazarlık deneyimleri üzerine nitel bir çalışma. Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 21(2), 271-297.
• Doğan, D. (2022). Üniversite öğrencilerinin ve akademisyenlerin dijital okuryazarlık düzeylerinin incelenmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Gazi Üniversitesi.
• Duran, E. ve Ertan Özen, N. (2018). Türkçe derslerinde dijital okuryazarlık. Türkiye Eğitim Dergisi, 3(2), 31-46.
• Dursun, F. (2023). Dijital kaynak tasarımlarının tipografik özellikleri ve dijital okuryazarlık. Erciyes Journal of Education, 7(2), 79-104.
• Erarslan, İ. (2015). Üniversitelerin uluslararası görünürlüğü: Akademik performans ve üniversite marka değeri ilişkisi. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 37-47.
• Erbir, M. (2022). Akademisyenlik mesleğinde lider-üye etkileşimi ile akademik performans arasındaki ilişki. Pamukkale Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (53), 215-227.
• Ferreira, M., Cardoso, A. P. ve Abrantes, J. L. (2011). Motivation and relationship of the student with the school as factors ınvolved in the perceived learning. Procedia-Social and Behavioral Sciences, (29), 1707-1714.
• Fornell, C. ve Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of Marketing Research, 18(1), 39-50.
• Günay, G. ve Özden, M. (2022). Dijital okuryazarlık becerisi ve ana dili eğitimi çerçevesinde dijital okuryazarlığa ilişkin öğrenci ve akademisyen algıları. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (27), 162-182.
• Hamutoğlu, N. B., Canan Güngören, Ö., Kaya Uyanık, G. ve Gür Erdoğan, D. (2017). Dijital okuryazarlık ölçeği: Türkçe’ye uyarlama çalışması. Ege Eğitim Dergisi, 18(1), 408-429.
• Hayes, A. F. (2012). Process: a versatile computational tool for observed variable mediation, moderation, and conditional process modeling. Erişim: http://www.afhayes.com/public/process2012.pdf
• Hu, L. T. ve Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal, 6(1), 1-55.
• Hwang, H. S., Zhu, L. C. ve Cui, Q. (2023). Development and validation of a digital literacy scale in the artificial intelligence era for college students. KSII Transactions on Internet and Information Systems (TIIS), 17(8), 2241-2258.
• Irgatoğlu, A., Erken, V., Gürsel, G. B. ve Denizli, Ö. M. (2024). Okul idarecilerinin dijital okuryazarlık düzeylerinin incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö14), 572-586.
• İşler, B. ve Kılıç, M. Y. (2021). Eğitimde yapay zekâ kullanımı ve gelişimi. Yeni Medya Elektronik Dergi, 5(1), 1-11. İyigün, N. Ö. (2021). Yapay zekâ ve stratejik yönetim. TRT Akademi, 6(13), 675-678.
• Kaçay, Z., Damar, A., Eskiler, E. ve Soyer, F. (2021). The investigation of the impact of organizational arrogance on global academic performance. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(46), 1059-1071.
• Kaçtıoğlu, S. ve Kılağız, Y. (2010). Yapay zekâ bilgi işlem teknolojisi ve bileşenleri. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 14(1), 357-375.
• Kardeş, S. (2020). Erken çocukluk döneminde dijital okuryazarlık. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(2), 827- 839.
• Katerberg, R. ve Blau, G. (1983). An examination of level and direction of effort and job performance. Academy of Management Journal, (26), 249-257.
• Kaya, E. (2021). Toplumsal eşitsizlik ve dijital okuryazarlık: Lise öğrencileri üzerine bir alan araştırması. Kritik İletişim Çalışmaları Dergisi, 3(2), 1-31.
• Kaya, F., Aydin, F., Schepman, A., Rodway, P., Yetişensoy, O. ve Demir Kaya, M. (2024). The roles of personality traits, AI anxiety, and demographic factors in attitudes toward artificial intelligence. International Journal of Human–Computer Interaction, 40(2), 497-514.
• Kılıç Kırılmaz, S. ve Ateş, Ç. (2021). İşe alımlarda yapay zekâ kullanımı: Kavramsal bir değerlendirme. Journal of Business and Trade, 2(1), 37-48.
• Kidwell, R., Bennett, N. ve Valentine, S. (2010). The limits of effort in understanding performance: what employees do and what might be done about it. IEEE Engineering Management Review, 38(4), 62-75.
• Khan, N., Sarwar, A., Chen, T. B. ve Khan, S. (2022). Connecting digital literacy in higher education to the 21st century workforce. Knowledge Management & E-Learning, 14(1), 46-61.
• Köse, B., Radıf, H., Uyar, B., Baysal, İ. ve Demirci, N. (2023). Öğretmen görüşlerine göre eğitimde yapay zekânın önemi. Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 9(71), 4203-4209.
• Kurt Demircan, G. ve Katısöz, Y. (2022). Ön lisans programı öğrencilerinin dijital okuryazarlık düzeyi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, 23(51), 225-248.
• Kuşçu, E. (2015). Çeviride yapay zekâ uygulamaları. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (30), 45-58.
• Lunenburg, F. C. (2011). Expectancy theory of motivation: Motivating by altering expectations. International Journal of Management, Business, and Administration, 15(1), 1-6.
• Mann, T., Ridder, D. ve Fujita, K. (2013). Self-Regulation of health behavior: Social psychological approaches to goal setting and goal striving. Health Psychology, 32(5), 487-498.
• McCarthy, J., Minsky, M. L., Rochester, N. ve Shannon, C. E. (1955). A proposal for the dartmouth summer research project on artificial intelligence. AI Magazine, 27(4), 1-13.
• Meltzer, L., Katzir-Cohen, T., Miller, L. ve Roditi, B. (2001). The impact of effort and strategy use on academic performance: Student and teacher perceptions. Learning Disability Quarterly, 24(2), 85-98.
• Naz, F. L., Raheem, A., Khan, F. U. ve Muhammad, W. (2022). An effect of digital literacy on the academic performance of university-level students. Journal of Positive School Psychology, 6(8), 10720-10732.
• Ogelman, G. H., Demirci, F. ve Güngör, H. (2022). Okul öncesi öğretmenlerinin dijital okuryazarlık düzeylerinin incelenmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 12(1), 235-247.
• Oran, İ. B. (2021). Dünyada yapay zekâ ve robotik teknolojisi uygulamalarında bölgesel ve sektörel farklar. G. Çınarer (Ed.), Yapay zekâ ve dijital teknoloji (ss. 3-34), Ankara: İksad Yayınları.
• Oxholm, A. S., Kristensen, S. R. ve Sutton, M. (2018). Uncertainty about the effort-performance relationship in threshold-based payment schemes. Journal of Health Economics, (62), 69-83.
• Özer Taylan, G. (2020). Eğitim amaçlı internet kullanımı. Ş. Sağıroğlu, H. İ. Bülbül, A. Kılıç, M. Küçükali (Ed.), Dijital okuryazarlık (ss. 375-410), Ankara: Nobel Yayınları.
• Öztemel, E. (2020). Yapay zekâ ve insanlığın geleceği. M. Şeker, Y. Bulduklu, C. Korkut, M. Doğrul (Ed.), Bilişim teknolojileri ve iletişim: Birey ve toplum güvenliği (ss. 95-112), Türkiye Bilimler Akademisi Yayını.
• Pacheco-Mendoza, S., Guevara, C., Mayorga-Albán, A. ve Fernández-Escobar, J. (2023). Artificial intelligence in higher education: A predictive model for academic performance. Education Sciences, 13(10), 990.
• Pamuk, Z. (2024). Üniversite öğrencilerinin dijital okuryazarlık düzeyleri ile sosyal medya bağımlılığı ilişkisinin incelenmesi (Master's thesis, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Pirim, H. (2006). Yapay zekâ. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 1(1), 81-93.
• Rieger, S., Gollner, R., Spengler, M., Trautwein, U., Nagengast, B. ve Roberts, B. W. (2022). The persistence of students’ academic effort: The unique and combined effects of conscientiousness and individual interest. Learning and Instruction, (80), 1-9.
• Rodríguez-Alshater, M. (2022). Exploring the role of artificial intelligence in enhancing academic performance: A case study of ChatGPT (Mart 26, 2023). Erişim: https://ssrn.com/abstract=4312358
• Rotescu, D. C., Spinu, C. S. ve Riza, I. (2022). The ımportance of motivation and performance management at the organizational level. “Ovidius” University Annals, Economic Sciences Series, 22(2), 709-715.
• Rteusem, (2024). Akademik araştırmalarda yapay zeka araçlarının kullanımı, https://rteusem.erdogan.edu.tr/Files/ckFiles/rteusem-erdogan-edu-tr/Akademik%20Ara%C5%9Ft%C4%B1rmalarda%20Yapay%20Zeka%20Ara%C3%A7lar%C4%B1%20Kullan%C4%B1m%C4%B1.pdf Erişim Tarihi: 24.03.2024
• Russel, S. J. ve Norving, P. (2010). Artificial ıntelligence: A modern approach (3. bs). Pearson Education, Inc. Sarıoğlu, B. ve Develi, İ. (2022). Pazarlamada kampanya yönetimi ve yapay zekâ kullanımı. Uluslararası Halkla İlişkiler ve Reklam Çalışmaları Dergisi, 5(2), 91-124.
• Sart, G. ve Sezgin, F. H. (2023). The effect of academıcians' attitudes towards digital technology on job performance. In EDULEARN23 Proceedings (pp. 3845-3850). IATED. 3-5 July, 2023, Palma, Spain.
• Stables, A., Murakami, K., McIntosh, S. ve Martin, S. (2014) Conceptions of effort among students, teachers and parents within an english secondary school. Research Papers in Education, 5(29) 626-648.
• Taşçı, G. ve Çelebi, M. (2020). Eğitimde yeni bir paradigma: “Yükseköğretimde yapay zekâ”. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(29), 2346-2370.
• TDK, https://sozluk.gov.tr/, Erişim Tarihi: 24.03.2024
• Terzi, O. ve İşli, A. G. (2020). Dijitalleşen dünyada dijital okuryazarlık: Banka müşterileri üzerine bir araştırma. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (7), 50-67.
• Tombul, A. ve Yirci, R. (2023). Öğretmenlerin dijital okuryazarlık becerileri ile sınıf yönetimi becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(3), 841-853.
• Toprak, M., Özel, D. ve Çalışkan, S. (2022). Yapay zekâ kullanımı ve insan kaynakları yönetimi. Uluslararası Eşitlik Politikası Dergisi, 2(2), 76-103.
• Trautwein, U., Nagengast, B., Roberts, B. ve Lüdtke, O. (2019). Predicting academic effort: The conscientiousness × interest compensation (CONIC) model. K. A. Renninger & S. E. Hidi (Eds.), The Cambridge handbook of motivation and learning (pp. 353–372). Cambridge University Press.
• Ullman, J. B. ve Bentler, P. M. (2012). Structural equation modeling. Handbook of psychology: Research methods in psychology, (2), 607–634). John Wiley & Sons, Inc.
• Ustundag, M. T., Gunes, E. ve Bahçivan, E. (2017). Turkish adaptation of digital literacy scale and investigating pre-service science teachers' digital literacy. Journal of Education and Future, 19-29.
• Uyar, A. (2021). Meslek yüksekokulu öğrencilerinin dijital okuryazarlık düzeyleri. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 7(1), 198-211.
• Uysal, Ş. (2015). Performans yönetimi sisteminin tanımı, tarihçesi, amaç ve temel unsurlarına genel bir bakış. Electronic Journal of Vocational Colleges, 5(2), 32-39.
• Ünal, S. ve Korkmaz, Ö. (2023). Ortaöğretim düzeyindeki öğrencilerin dijital okuryazarlık düzeyleri dijital bağımlılık ve sanal ortam yalnızlık düzeyleri. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(37), 218-240.
• Vrana, R. (2014). Digital literacy as a prerequisite for achieving good academic performance. In Information Literacy. Lifelong Learning and Digital Citizenship in the 21st Century: Second European Conference, (pp. 160-169), ECIL 2014, Dubrovnik, Croatia, October 20-23, Proceedings 2, Springer International Publishing.
• Vroom, V. H. (1964). Work and motivation. San Francisco, CA: Jossey-Bass.
• Vural Yılmaz, D. (2023). Yapay zekâ ve yükseköğretim. M. Aktaş (Ed.), Yapay zekâ yönetim ve eğitim (ss. 205-233), Ankara: Nobel Yayınları.
• Yeşiltaş, M. H., Çelikoğlu, M., Dağdalan, G., Aydın, G. ve Çetinkaya, M. (2023). Akademisyenlerin dijital okuryazarlık hakkındaki görüşlerinin incelenmesi. ODÜSOBİAD, 13(2), 1885-1906.
• Yılmaz, Ö. (2021). Öğretmen adaylarının dijital okuryazarlık beceri düzeylerine ilişkin görüşlerinin değerlendirilmesi. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(19), 17-27.