NEW CONSTITUTIONAL COMPLAINT MODEL IN AZERBAIJAN LAW

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 300 - 316, 26.12.2024

Royal Maharramov

https://doi.org/10.14514/beykozad.1537410

Öz

Law No. 981-VIQD, which entered into force in Azerbaijan on July 14, 2023, radically changed the constitutional complaint mechanism of the Constitutional Court of Azerbaijan. These changes represent a significant transformation in the Azerbaijani legal system in the context of the protection of human rights and freedoms. In order to understand the content and impact of these changes, the research consists of three main parts.
In the first part, the Azerbaijani adventure of the Constitutional Court of Azerbaijan is explained. In general, both the establishment of the Constitutional Court and the situation before it in the protection of human rights and freedoms under national law are explained. Then, the reasons why the institution of constitutional complaint is an ineffective remedy are analyzed. It is concluded that it would be more appropriate to examine some issues (additional appeal complaint) among the reasons for ineffectiveness.
In the second part, the example of the actio popularis complaint, which was introduced with the amendment of July 14, 2023, is examined. As examples of how this mechanism is applied in Europe, the legal practices of Poland and Hungary, which had previously applied actio popularis, were evaluated. The last two constitutional complaints of the Constitutional Court of Azerbaijan are compared within this framework and the effects and potential consequences of the amendments are presented.
Finally, in the third part, a detailed discussion is made on the petition and additional documents of one of the cases submitted to the Constitutional Court of Azerbaijan. This discussion aims to make predictions about the future course of the Constitutional Court and the impact of the new regulations on the implementation practices.

Anahtar Kelimeler

Constitutional complaint, Constitutional Court, Constitution of Azerbaijan, European Court of Human Rights, Actio popularis

AZERBAYCAN HUKUKUNDA YENİ ANAYASA ŞİKÂYETİ MODELİ

Öz

14 Temmuz 2023 tarihinde Azerbaycan'da yürürlüğe giren 981-VIQD numaralı kanun, Azerbaycan Anayasa Mahkemesi'nin anayasa şikâyeti mekanizmasını köklü bir şekilde değiştirmiştir. Bu değişiklikler, Azerbaycan hukuk sisteminde insan hakları ve özgürlüklerin korunması bağlamında önemli bir dönüşüm anlamına gelmektedir. Araştırma, bu değişikliklerin içeriğini ve etkilerini anlamak amacıyla üç ana bölümden oluşmaktadır.
Birinci bölümde, Azerbaycan Anayasa Mahkemesi’nin Azerbaycan serüveni açıklanmıştır. Genel olarak ulusal hukuk kapsamında insan hak ve özgürlüklerin korunmasında hem Anayasa Mahkemesinin kurulduğu hem de öncesi durum açıklanmıştır. Daha sonra anayasa şikayeti kurumunun neden etkisiz bir hak arama yolu olduğu araştırılmıştır. Bazı konuların (ek temyiz şikayetini) etkisizlik nedenleri arasında incelemenin daha doğru olacağı kanısına varılmıştır.
İkinci bölümde, 14 Temmuz 2023 tarihinde yapılan değişiklikle birlikte gelen actio popularis şikayet örneği araştırılmıştır. Avrupa'da bu mekanizmanın nasıl uygulandığına dair örnekler olarak Polonya ve daha önce actio popularis uygulamış olan Macaristan'ın hukuki pratikleri değerlendirilmiştir. Azerbaycan Anayasa Mahkemesi'nin son iki anayasa şikâyeti bu çerçevede karşılaştırılarak değişikliklerin etkileri ve potansiyel sonuçları ortaya konmuştur.
Son olarak üçüncü bölümde, Azerbaycan Anayasa Mahkemesi'ne sunulan davalardan birinin dilekçesi ve ek belgeleri üzerinden detaylı bir tartışma yapılmıştır. Bu tartışma, gelecekte Anayasa Mahkemesi'nin nasıl bir yol izleyeceği ve yeni düzenlemelerin uygulama pratiklerine olan etkileri hakkında öngörülerde bulunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

anayasa şikayeti, Anayasa Mahkemesi, Azerbaycan Anayasası, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Actio popularis

Kaynakça

• “Anayasa Mahkemesi raporu.” (2023). https://constcourt.gov.az/en/details/1701. Erişim tarihi: 08.01.2024
• Abdullayev, F. (2018). Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Hüquqi Mövqeləri. Cilt 1. YY. Bakı.
• Abdullayev, F. (2023). Açılış Nitqi. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin 25 illiyinə həsr olunmuş “Konstitusiya normalarının tətbiqi vasitəsilə qanunvericiliyin inkişafı mövzusunda” konfransı. in: Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin 25 illiyinə həsr olunmuş “Konstitusiya normalarının tətbiqi vasitəsilə qanunvericiliyin inkişafı” mövzusunda 4 iyul 2023-cü il tarixində keçirilmiş beynəlxalq konfransın materialları. ss. 13-15.
• Alekerli, A. (2005). “Azerbaycan Anayasası.” (çev. Alesker Aleskerli) https://www.anayasa.gen.tr/azerbaycan-aleskerli.htm (Erişim tarihi: 04.01.2024).
• Aleskerov, A. (2007). Eski Sosyalist Ülkelerde Siyasi rejim Değişmeleri. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara.
• Aliev, C. (2021). Anayasa Şikayeti. Bası 2. İstanbul: Aristo.
• Anayurt, Ö. (2023). Anayasa Hukuku Genel Kısım (Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar). Bası 6. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Asker, A. (2016). “Azerbaycan Anayasa Yapımı Sürecinde Yürütme Erkinin Güçlendirilmesi”. Prof.Dr. Turgut Önen'e Armağan (Yayına hazırlayanlar: Mehmet Turhan, Emel Badır, Gamze Turan Başara). Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. Cilt: 1. Sayı 2. ss. 23-37.
• Avrupa Birliği Üyesi Bazı Ülkelerin Anayasaları. (2011). T.C Ankara: Adalet Bakanlığı Yayın İşleri Dairesi Başkanlığı. Azərbaycan Respublikası Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin Kommentariyası. (2016). (ed) Mövsümov, C. Kərimov, B və Hüseynov, Ə. Bakı: Digesta nəşriyyatı.
• Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. (1976). Cilt 1. Bakı: Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası Baş Redaksiyası.
• Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. (1981). Cilt 5. Bakı: Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası Baş Redaksiyası.
• Comella, V. F. (2013). The Constitution of Spain: A Contextual Analysis. Oxford and Portland: Hart Publishing.
• Gören, Z. (2014) Bireysel Başvuru Türk Anayasa Yargısında. Ankara: Yetkin Yayınları.
• Gören, Z. (2019). Anayasa Hukuku. Bası 4. Ankara: Yetkin Yayınları.
• Göztepe, E. (1998). Anayasa Şikayeti. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Grabenwarter, C. (2020). The Austrian Constitutional Court. İçinde Armin von Bogdandy, Peter M. Huber &
• Christoph Grabenwarter (der), Constitutional Adjudication: Institutions, (ss. 19-70). Vol. III, Oxford: Oxford University.
• Granat, M. and Granat, K. (2019). The Constitution of Poland: A Contextual Analysis. Oxford: Hart Publishing.
• Kelsen, H. (2017). Yasaların Yargısal Denetimi. (çev. Mehmet Turhan) içinde Mehmet Turhan. Anayasa Hukukunda
• Kelsenci Temalar (ss. 135-157). Ankara: Hukuk Yayınları.
• Namazlı, F. (2018). “Anayasa Mahkemesinin gerekçesi.”
• Sağlam, F. (2012). Anayasa Şikayeti – Anlamı, Kapsamı, ve Türkiye Uygulanmasında Olası Sorunlar, içinde (der) Göztepe Ece ve Aykut Çelebi. Demokratik Anayasa: Görüşler ve Öneriler, (ss. 418-466 ). İstanbul: Metis Yayınları.
• Sólyom, L. (2020). “The Constitutional Court of Hungary”, İçinde Armin von Bogdandy, Peter M. Huber & Christoph Grabenwarter (der), Constitutional Adjudication: Institutions, (ss. 357-446). Vol. III, Oxford: Oxford University.
• Tatham, A. F. (2013). Central European Constitutional Courts in the Face of EU Membership: The Influence of the German Model in Hungary and Poland. Leiden: Martinus Nijhoff Publishers
• Tuleja, P. (2020). The Polish Constitutional Tribunal. İçinde Armin von Bogdandy, Peter M. Huber & Christoph Grabenwarter (der), Constitutional Adjudication: Institutions, (ss. 619-672). Vol. III, Oxford: Oxford University.
• Yaman, A. (2017) Sovyetler Birliğinden Rusya Federasyonuna Sovyet Sosyalizminin Anayasaları, İstanbul: Ofis Yayın Matbaacılık.
• İsmayılov v. Azerbaijan. BN. 4439/04, KT. 17/01/2008.
• Aliyev and others v. Azerbaijan. BN. 28736/05, KT. 18/12/2008.
• Muradova v. Azerbaijan. BN. 22684/05, KT. 02/04/2009.
• “Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dəyişikliklər edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Referendum Aktının layihəsinə rəy verilməsinə dair, KT. 25/07/2016, https://constcourt.gov.az/az/decision/1182 (Erişim: 05.01.2024).
• Azərbaycan Respublikasının cinayət-prosessual qanunvericiliyində əks olunan uzanan və davam edən cinayətlərlə bağlı Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 75-ci maddəsinin şərh olunmasına dair, KT. 27/12/2006, qərarı. https://constcourt.gov.az/az/decision/141 (Erişim: 21/01/2024).
• E.Axundovun məhkəməyə müraciət hüququnun pozulması barədə şikayətinə dair, 06/102023. https://constcourt.gov.az/az/decision/1379 (Erişim: 19.01.2024).
• E.Salmanlının şikayəti üzrə Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 225.2 və Azərbaycan Respublikası Ailə Məcəlləsinin 34.1-ci maddələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 29-cu maddəsinin I və III hissələrinə uyğunluğunun yoxlanılmasına dair, 28/12/2023. https://constcourt.gov.az/az/decision/1409 (Erişim: 19.01.2024).