Spinoza between Pantheism and Panentheism Discussions

Yıl 2013, Cilt: 3 Sayı: 1, 17 - 32, 30.06.2013

Musa Kazım Arıcan

Öz

In this article examines whether Spinoza was a pantheist or not as it widely accepted. When it was considered interpretations of Spinoza’s commentators and philosophy historians, he could be supposed to be pantheist in general. Nonwithstanding, when considering Spinoza’s works first hand, it is pointed out that naming his system as panentheism instead of pantheism is more feasible.

Anahtar Kelimeler

Spinoza, God, pantheism, panentheism, transcendent, immanent.

Panteizm ve Panenteizm Tartışmaları Arasında Spinoza

Öz

Bu makalede, yaygın olarak kabul edildiği gibi Spinoza’nın bir panteist olup olmadığı irdelenmektedir. Spinoza yorumcularının ve felsefe tarihçilerinin yorumlarına bakıldığında, onun genellikle panteist olduğu varsayılabilir. Buna karşın Spinoza’nın doğrudan kendi eserleri esas alındığında, onun sistemini panteizm yerine panenteizm olarak adlandırmanın daha uygun olacağı belirtilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Spinoza, Tanrı, panteizm, panenteizm, aşkın, içkin.

Kaynakça

• Adıvar, A.A. (1980). Bilim ve Din (İlim ve Din). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Arıcan, M.K. (2001). Akıl İman İlişkisine Spinoza’nın Yaklaşımı. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (2).
• Arıcan, M.K. (2004). Spinoza’nın Natura Naturans ve Natura Naturata Kavramlarının Anlamsal İçeriği Üzerine Tartışmalar. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 4 (4).
• Arıcan, M.K. (2006). Spinoza’nın Tanrı-Alem İlişkisinde İçkinli-Aşkınlık Problemi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10 (1).
• Armour, L. (1992). Being and Idea: Developments of Some Themes in Spinoza and Hegel. New York: Georg Olms Verlag.
• Bayrakdar, M. (1996). Spinoza’nın Natura Naturans ve Natura Naturata Kavramlarının İslami Kökenleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XL.
• Ben Shlomo, Y. (1991). Substance and Attributes in the Short Treatise and in the Ethics: An Attempt at an ‘Existentialist’ Interpretation. God and Nature: Spinoza’s Metaphysics (ed. Y. Yovel). Leiden: E.J. Brill.
• Bennett, J. (1991). Spinoza’s Monism: A Reply to Curley. God and Nature: Spinoza’s Metaphysics (ed. Y. Yovel). Leiden: E.J. Brill.
• Bennett, J. (1996). Spinoza’s Metaphysics. The Cambridge Companion to Spinoza (ed. D. Garrett). Cambridge: Cambridge University Press.
• Caird, J. (1888) Spinoza, UMI, Philadelphia: Lippincott.
• Cassirer, E. The Myth of The State. Garden City, NY: Doubleday Anchor Books. Curley, E. (1969). Spinoza’s Metaphysics: An Essay in Interpretation. Cambridge: Harvard University Press.
• Curley, E. (1991). On Bennett’s Interpretation of Spinoza’s Monism. God and Nature: Spinoza’s Metaphysics (ed. Y. Yovel). Leiden: E.J. Brill.
• Deleuze, G. (1988). Spinoza: Practical Philosophy (trans. R. Hurley). San Francisco: City Lights Books.
• Erdem, H. (1990). Panteizm ve Vahdet-i Vücud Mukayesesi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Garrett, D. (1996). Introduction. The Cambridge Companion to Spinoza (ed. D. Garrett). New York: Cambridge University Press.
• Garvie, A.E. (1951). Pantheism. Encyclopædie of Religion and Ethics (ed. J. Hastings), Vol. IX. New York: Charles Scribner’s Sons.
• Gökberk, M. (1990). Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi. 31 Hampshire, S. (1951). Spinoza. Harmondsworth: Penguin Books.
• Harris, E.E. (1992). Spinoza’s Philosophy: An Outline. London: Humanities Press.
• Hartshorne, C. (1964). Man’s Vision of God and the Logic of Theism. Hamden: Archon Books.
• Hartshorne, C. and W.L.Reese. Philosophers Speak of God. Chicago: The University of Chicago Press. Hegel, G.W.F. (1996). Felsefi Bilimler Ansiklopedisi 1: Mantık Bilimi (çev. A. Yardımlı). İstanbul: İdea Yayınevi.
• Hutton, S. (1996). Edward Stillingfleet and Spinoza. Disguised and Overt Spinozism Around 1700 (ed. W. van Bunge and W. Klever). Leiden: E.J. Brill.
• Joachim, H.H. (1901). A Study of the Ethics of Spinoza. Oxford: Clarendon Press.
• Korlaelçi, M. (1992). Panteizm ile Vahdet-i Vücudun Mukayesesi. Türk Kültürü ve Felsefe Panelleri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Levine, M.P. (1994). Pantheism. London and New York: Routledge.
• Mason, R. (1997). The God of Spinoza. Cambridge: Cambridge University Press.
• Mason, R. (1998). Reducing Religion: The Case of Spinoza. Teology, 800.
• Moreau, P.-F. (1996). Spinoza’s Reception and Influence (trans. R. Ariew). The Cambridge Companion to Spinoza (ed. D. Garrett). New York: Cambridge University Press.
• Parkinson, G.H.R. (1954). Spinoza’s Theory of Knowledge. London: Clarendon Press.
• Pereboom, D. (1994). Stoic Psychotherapy in Descartes and Spinoza. Faith and Philosophy, 11 (4).
• Pollock, S.F. (1899). Spinoza: His Life and Philosophy. London: Duckworth & Co.
• Resullerin İşleri (1997). Kitabı Mukaddes. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi.
• Scruton, R. (1986). Spinoza, Oxford: Oxford University Press.
• Spinoza, B. (1934). Ethics (trans. A. Boyle). Sheridan, OR: Heron Books
• Spinoza, B. (1961). Principles of Cartesian Philosophy (trans. H.E. Wedeck). New York: Philosophical Library. S pinoza, B. (1966). The Correspondence of Spinoza (ed. A. Wolf). New York: Russell & Russell, Inc.
• Spinoza, B. (1984). Etika (çev. H.Z. Ülken). İstanbul: Ülken Yayınları.
• Strauss, L. (1965). Spinoza’s Critique of Religion (trans. E.M. Sinclair). New York: Schocken Books.
• Stumpf, S.E. (1989). Philosophy: History and Problems. New York: McGrow-Hill, Inc.
• Thissen, S. (1996). Images of Light and Shadow: Spinozism Bursts Forth into Dutch Cultural Life. Disguised and Overt Spinozism Around 1700 (ed. W. van Bunge and W. Klever). Leiden: E.J. Brill. Özet: Bu makalede, yaygın olarak kabul edildiği gibi Spinoza’nın bir panteist olup olmadığı irdelenmektedir. Spinoza yorumcularının ve felsefe tarihçilerinin yorumlarına bakıldığında, onun genellikle panteist olduğu varsayılabilir. Buna karşın Spinoza’nın doğrudan kendi eserleri esas alındığında, onun sistemini panteizm yerine panenteizm olarak adlandırmanın daha uygun olacağı belirtilmektedir. Anahtar Kelimeler: Spinoza, Tanrı, panteizm, panenteizm, aşkın, içkin.