Eski Van Şehir Mezarlığındaki Mezar Taşları ve İkiz Kümbetler

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 2, 13 - 36, 15.12.2021

Gülsün Ebiri , Eda Eriş Kızgın , Mesut Gül

https://doi.org/10.53442/bider.vi.1009147

Öz

Eski Van şehrinde Ortaçağ ve sonrasında İslam dönemine ait kültür varlıkları kısmen günümüze ulaşmıştır. Bu döneme ait İslam eserleri arasında önemli bir grubu mezarlıklar ve mezar taşları oluşturmaktadır. Eski Van şehrinin güneyinde ve yakın mesafede(günümüze ulaşmayan dış sura bitişik) tarihi mezarlık alanı yer almaktadır. Mezarlığın kuzeybatısında tarihlendirmede farklı görüşlerin bildirildiği İkiz Kümbetler olarak adlandırılan iki kümbet de bulunmaktadır. Eski Van Şehir Mezarlığı’nda arazi çalışmaları sırasında oldukça tahrip olmuş 23 mezar taşı ile kırık başlıklar ve sanduka parçaları tespit edilmiştir. Ancak bunlardan sadece 17 mezar taşı incelenmiştir. Bu mezar taşlarından 3 şahide ve 3 başlık niteliklidir. Diğer mezar taşları yoğun tahribata maruz kalmıştır. İncelenen mezar taşları 18. ve 19.yüzyıl Osmanlı dönemine aittir. Mezar taşlarında 100 yıllık bir tarih aralığı olmasına rağmen hem form hem de kompozisyon açısından Osmanlı döneminde uygulanan geleneğin paralelinde bir düzenlemeye sahip oldukları anlaşılmaktadır. Bu mezarlık alanında Osmanlı dönemine ait taşların sadece bunlardan ibaret olmadığı ve toprak altında olması muhtemel taşların da bulunduğu düşünülmektedir. Zira bu alanda yapılacak çalışma ile bölgenin Osmanlı dönemindeki kültürel yaşamı hakkında daha detaylı bilgiler sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eski Van, Mezarlık, Mezar Taşları, Şahide, Kitabe

Kaynakça

• Ağaoğlu, Sami. “Van Şehir Dokusu ve Tarihi Eserlerin Tahrip Edilmesinde Ermenilerin Rolü”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 35 (2007): 311-339.
• Baş Gülsen-Gül Mesut. “Gevaş Dilmetaş Köyü Mezarlığı ve Mezar Taşları”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/39 (2018): 323-348.
• Baş, Gülsen- Bekmez, Ayşegül- Ebiri, Gülsün- Gül, Mesut- Yelen, Resul. İstanbul Davut Paşa Külliyesi Haziresi Ve Mezar Taşları. İstanbul: Hiper Yayınları, 2019.
• Eski Van Şehir Mezarlık Alanı. http://cbs.van.bel.tr/imardurumu/imar.aspx?parselid=2332.Erişim Tarihi: 05 Temmuz 2021
• Eski Van Şehri Mezarlık Alanı, 1907. http://ovenk.com/van-cemetery-1907/. Erişim Tarihi: 05 Temmuz 2021
• Hillenbrand, Robert. A Pear of Tombs Towers in Van, Yayla Report of the Northern Society of Anatolian Archaeology. 21-24. UK: The University Newcastle. 1977.
• İbn-i Nuh. Van Tarihi. Haz. Z. Tekin. Van: Ahenk Yayınları, 2003.
• İnbaşı, Mehmet. “Van Valileri (1755-1835)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 29 (2006): 195-212.
• Karaca, Yalçın. “Van Gevaş’taki Saint Etienne Manastırı (Nakaravank-Agın) ve Gevaş Kıyı Şeridindeki Kiliseler Üzerine Bir Değerlendirme”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1/31 (2016): 151-193.
• Karamağaralı, Beyhan. Ahlat Mezar Taşları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992.
• Kılcı, Ali. “Van Gölü Çevresindeki Baldaken Tarzı Türbeler”. Van Gölü Çevresi Kültür Varlıkları Sempozyumu Bildirileri (Van, 1996). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Van Gölü Çevresi Tarihi Eserleri ve Kültür Değerlerini Araştırma ve Uygulama Merkezi 19-34. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları, 1996.
• Kılıç, Orhan. “XVI-XVII. Yüzyıllarda Van Gölü Çevresinde Ermeni Varlığı ve Türk-Ermeni İlişkileri”. Haz. Metin Hülagu, Gülbadi Alan ve diğerleri. Hoşgörü Toplumunda Ermeniler, 3/439-474. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 2007.
• Kılıç, Orhan. Doğu Sehaddinin Kilidi Van (16.-18. Yüzyıllar). Van: Van Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Laqueur Hans Peter. Hüve’l Baki İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997.
• Mezarlık Alanında Yer Alan İkiz Kümbetler http://wikimapia.org/34280198/%C4%B0kiz-K%C3%BCmbetler#/photo/6850156. Erişim Tarihi: 05 Haziran 2021
• Öney, Gönül. Beylikler Devri Mimarisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
• Öztürk, Şahabettin. “Eski Van Şehri’ndeki Türbe ve Kümbetler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 13/73 (2020): 480-501.
• Pektaş, Kadir. Bitlis Tarihî Mezarlıkları ve Mezar Taşları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
• Talay, Aydın. Bizim Eller Van. Ankara: Van Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü, 2017.
• Tarhan, M. Taner. “Van Kalesinin ve Eski Van Şehrinin Tarihi. Milli Park Projesi Üzerinde Ön Çalışmalar (1) Anıt Yapılar”. 3. Araştırma Sonuçları Toplantısı (20-24 Mayıs 1985). , 297-355. Ankara: ”. Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 1985.
• Tuncer, Orhan Cezmi. Anadolu Kümbetleri 3 (Beylikler ve Osmanlı Dönemi). Ankara: Adalet Yayınları, 1992.
• Uluçam, Abdüsselam. Ortaçağ ve Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı I Van. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000a.
• Uluçam, Abdüsselam. Eski Erciş-Çelebibağı Mezarlığı ve Mezar Taşları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000b.
• Uluçam, Abdüsselam. “Van Gölü Havzası’ndaki Tarihî Mezarlıklar ve Mezar Taşları”, Türkler Ansiklopedisi. 8: 354- 365). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Ünal, Rahmi Hüseyin. Türk Döneminde Van. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995.
• Yelen, Resul- Bekmez, Ayşegül. “ Van Mollakâsım Köyü’nde Bulunan İslami Dönem Mezar Taşları”. (TÜBA-KED) Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri 0/22 (Şubat 2021): 93-110.