Türkiye’de Tarım Sektörünün Dışa Açıklık Üzerine Etkisi: ARDL Sınır Testi Bulguları

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 185 - 204, 30.12.2024

Merve Ekici , Filiz K. Tutar

https://doi.org/10.33399/biibfad.1529982

Öz

Tarım sektörü, Türkiye ekonomisinin gelişmesine yönelik geçmişte olduğu gibi günümüzde de katkı sağlamaya devam etmektedir. Özellikle katma değere sahip tarımsal üretimlere ağırlık verilmesiyle tarımsal dış ticarette uluslararası rekabet gücünün artırılması sağlanmıştır. Sektör, Türkiye’nin imalat sanayisine hammadde sağlaması ve girdi temin etmesi bakımından önemlidir. İmalat sanayisinin büyük çoğunluğu gıda, içecek, tekstil, dokuma ve deri sanayisinden oluşmaktadır. Burada imalat sanayisinin kullandığı hammaddelerin ne kadarlık bir oranının Türkiye’den karşılandığı ayrı bir önem arz etmektedir. Türkiye’de bu karşılama oranının yükselmesi tarımsal hammadde alanında dışa bağımlılığının azalmasını sağlayarak üretim maliyetlerinin azalması ve fiyatların düşmesi şeklinde iç piyasaya doğrudan yansıyacaktır. Bu çalışmada tarım sektöründe yapılan dış ticaret faaliyetlerinin ticari dışa açıklık oranını etkileyip etkilemediği ampirik bulgular ile tespit edilmesi amaçlanmıştır. Türkiye’nin 1991-2021 yıllık veriler doğrultusunda değişkenlere ARDL sınır testi ve Granger nedensellik analizi uygulanmıştır. Analizle dışa açıklık ile tarımsal hammadde ithalatı, tarımsal hammadde ihracatı ve tarım, balıkçılık ve ormancılık katma değeri arasında uzun dönemli bir eşbütünleşme ilişkisinin varlığı tespit edilmiştir. Tarımsal hammadde ithalatı ve tarımsal hammadde ihracatının dışa açıklık ile çift yönlü bir nedensellik ilişkisinin bulunduğu, tarım, ormancılık ve balıkçılık katma değerinin ise dışa açıklığın nedeni olmadığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dışa açıklık, tarım, zaman serisi analizi, ARDL sınır testi

The Impact of the Agricultural Sector on External Openness in Turkey: ARDL Bounds Testing Findings

Öz

The agricultural sector continues to make a significant contribution to the development of the Turkish economy, in a manner similar to that observed in the past. The objective of enhancing international competitiveness in agricultural foreign trade has been achieved by concentrating on value-added agricultural production. The sector plays an important role in the provision of raw materials and inputs to the manufacturing industry in Turkey. The manufacturing industries largely cosist of food, beverage, textile, weaving, and leather sectors. It is also noteworthy that a proportion of the raw materials used by the manufacturing industry are sourced from Turkey. The increase in this favourable rate in Turkey will be reflected directly in the domestic market in the form of reduced production costs and reduced prices, as well as a reduction in external dependence in the field of agricultural raw materials. The objective of this study is to ascertain whether foreign trade activities conducted in the agricultural sector influence the rate of commercial external openness, with a view to providing empirical evidence in this regard. The annual data for Turkey from 1991 to 2021 were employed in accordance with the variables of the ARDL limit test and Granger causality analysis. The findings revealed a long-term co-integration relationship between external openness and three key variables: the import of agricultural raw materials, the export of agricultural raw materials and the added value of agriculture, fisheries, and forestry. It was established that the importation of agricultural raw materials and the export of agricultural raw materials exert a two-way causality relationship with external openness. However, it was determined that the added value of agriculture, forestry and fisheries does not act as a causal factor in external openness.

Anahtar Kelimeler

Openness, agriculture, time series analysis, ARDL bounds test

Kaynakça

• Adedoyin, F. F., Osundina, O. A., Bekun, F. V., & Asongu, S. A. (2022). Toward achieving sustainable development agenda: Nexus between agriculture, trade openness, and oil rents in Nigeria. Open Agriculture, 7(1), 420–432. Doi: 10.1515/opag-2022-0111
• Akanni, K. A., Adeokun, O. A., & Akintola, J. O. (2004). Effects of trade liberalisation policy on Nigerian agricultural exports. Journal of Agriculture and Social Research, 4(1), 13-28. Doi: 10.4314/jasr.v4i1.2803
• Amırkhalkhalı, S., & Dar, A. (2019). Trade openness, factor productivity, and economic growth: Recent evidence from OECD countries (2000-2015). Applied Econometrics and International Development, 19(1), 5-14.
• Arslan, Ş., Arısoy, H., & Karakayacı, Z. (2022). The situation of regional concentration of tomato foreign trade in Turkey. Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology, 10(2), 280-289. https://doi.org/10.24925/turjaf.v10i2.280-289.4767
• Bakari, S., & Mabrouki, M. (2018). The impact of agricultural trade on economic growth in North Africa. Munich Personal RePEc Archive, 1-14.
• Beşer, N.Ö., & Kadanalı, E. (2021). Türkiye’de tarımsal sabit sermaye yatırımları ve tarımsal büyüme arasındaki ilişki. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 31(2), 408-417.
• Büyükuysal, M. Ç., & Öz, İ. İ. (2016). Çoklu doğrusal bağıntı varlığında en küçük karelere alternatif yaklaşım: Ridge regresyon. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6(2), 110-114.
• Çelem, A. S., & Güzel, H. A. (2019). On the dynamics of the agricultural trade of Turkey. Ekonomi-tek Dergisi, 8(1), 1-10.
• Çetin, M., & Bulut, U. (2019). Tarımsal üretim ve çevre kirliliği ilişkisi: Türkiye’de panel veri analizi. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 20(2), 357-370.
• Çetin, R. (2020). Türkiye tarım ürünleri bakımından halâ kendi kendine yeterli mi? Dış ticaret verileri yoluyla bir analiz. Sakarya İktisat Dergisi, 9(2), 160-173.
• Djokoto, J. G. (2013). Openness and agricultural performance in Ghana. Journal of Science and Technology, 33(2), 24-36. Doi: 10.4314/just.v33i2.3
• Ekici, M., Kutluay Tutar, F., & Tutar, N. F. (2024). Lojistik sektöründe yenilenebilir enerji, karbon emisyon miktarı ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin analizi: Türkiye örneği. Hitit Sosyal Bilimler Dergisi, 17(2), 259-270.
• Gingrich, C. D., & Garber, J. D. (2009). Trade liberalization’s impact on agriculture in low income countries: A comparison of El Salvador and Costa Rica. The Journal of Developing Areas, 43(2), 1-17. https://doi.org/10.1353/jda.0.0064
• Grabner, C., Heimberger, P., Kapeller, J., & Springholz, F. (2018). Measuring economic openness: A review of existing measures and empirical practices, ICAE Working Paper Series, No. 84, Johannes Kepler University Linz, Institute for Comprehensive Analysis of the Economy (ICAE), Linz.
• Granger, C. W. (1969). Investigating causal relation by econometric and crosssectional method. Econometrica, 37(3), 424-438. https://doi.org/10.2307/1912791
• Güriş, S., & Çağlayan, E. (2005). Ekonometri: Temel kavramlar. İstanbul: Der Yayınları.
• Güvenoğlu, H. (2021). Türkiye'de finansal sermaye hareketleri ve döviz kuru ilişkisi. (Doktora Tezi, Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi, Balıkesir).
• Hoerl, A. E., & Kennard, R. W. (1970). Ridge regression: Biased estimation for non-orthogonal problems. Technometrics, 12, 55-67. https://doi.org/10.2307/1267351
• Hoque, M. M., & Yusop, Z. (2012). Impacts of trade liberalization on export performance in Bangladesh: An empirical investigation. South Asia Economic Journal, 13(2), 207-239. Doi: 10.1177/1391561412457235
• Inusa, E. M., & Umaru, A. (2021). Openness and agricultural performance in Nigeria. Asian Journal of Economic Modelling, 9(2), 132-144. https://doi.org/10.18488/journal.8.2021.92.132.144
• Jordaan, A., & Eita, J. (2007). Export and economic growth in Namibia: A granger causality analysis. South African Journal of Economics, 75(3), 540-547. https://doi.org/10.1111/j.1813-6982.2007.00132.x
• Kalkınma Bakanlığı. (2018). On birinci kalkınma plânı (2019-2023) kırsal kalkınma özel ihtisas komisyonu raporu. Ankara.
• Kara, M.A., Aksu, T., & Tanış, Ş. (2024). Türkiye ekonomisinde tarım ve sanayi ihraç ürünlerinin ekonomik büyümeye katkısı. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 23(2) 615-632.
• Karabulut, R., & Şeker, K. (2018). Belirlenmiş değişkenlerin vergi gelirleri üzerindeki etkisi: Çoklu doğrusal regresyon analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF Dergisi, 23(3).
• Karaca, B. (2016). Türkiye kuru incir ihracatının ekonometrik analizi. (Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Karakaş, S. (2008). Çoklu doğrusal bağlantı problemi ve yanlı regresyon tahmincileri. (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Koçak, E. (2014). Türkiye’de çevresel kuznets eğrisi hipotezinin geçerliliği: ARDL sınır testi yaklaşımı. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 2(3), 62-73.
• Laıprakobsup, T. (2014). Democracy, trade openness, and agricultural trade policy in Southeast Asian countries. Japanese Journal of Political Science, 15(3), 465–484. Doi: 10.1017/s146810991400019x
• Miljkovic, D., & Shaik, S. (2010). The impact of trade openness on technical efficiency in U.S. agriculture. Agribusiness & Applied Economics Report No 660, 1-13.
• Mosikari, T. J., & Eita, J. H. (2020). Modelling asymmetric relationship between exports and growth in a developing economy: Evidence from Namibia. EDWRG Working Paper Number 02-2020. http://dx.doi.org/10.4102/sajems.v23i1.2905
• Nadeem, M. (2007). Pakistan agricultural export performance in the light of trade liberalization and economic reforms. [Working Papers] 45854. University of Balochistan, Commerce Department. Doi: 10.22004/ag.econ.45854
• Pesaran, M. H., Shin, Y., & Smith, R. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationship. Journal of Applied Econometrics, 16(3), 289-326. Doi: 10.1002/jae.616
• Phillips, P. C., & Perron, P. (1988). Testing for a unit root in time series regression. Biometrika, 75, 335-346.
• Shobande, O. A. (2019). Effect of economic integration on agricultural export performance in selected West African countries. Economies, 7(3), 1-14. https://doi.org/10.3390/economies7030079
• Silva, N. D., Malaga, J., & Johnson, J. (2013). Trade liberalization effects on agricultural production growth: The case of Sri Lanka. Paper Presented at the Orlando, Florida: Selected Paper Prepared for Presentation at the Southern Agricultural Economics Association. Doi: 10.22004/ag.econ.143106
• Siyakiya, P. (2017). Can trade openness stimulate output performance? A case of selected African countries. Journal of International and Global Economic Studies, 10(2), 55-67.
• Sunde, T., Tafirenyika, B., & Adeyanju, A. (2023). Testing the impact of exports, imports, and trade openness on economic growth in Namibia: Assessment using the ARDL cointegration method. Economies, 11(86), 1-12. https://doi.org/10.3390/economies11030086
• Şimşek, M. (2004). Türkiye'de reel döviz kurunu belirleyen uzun dönemli etkenler. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(2), 1-23.
• Terin, M., Aksoy, A., & Güler, İ. O. (2013). Tarımsal büyümeye etki eden ekonomik faktörlerin belirlenmesi üzerine bir çalışma. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(3), 41-50.
• Topal, M., Eyduran, E., Yağanoğlu, A. M., Sönmez, A. Y., & Keskin, S. (2010). Çoklu doğrusal bağlantı durumunda ridge ve temel bileşenler regresyon analiz yöntemlerinin kullanımı. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 41(1), 53-57.
• Tornell, A., Westermann, F., & Martinez, L. (2003). Liberalization, growth, and financial crises: Lessons from Mexico and the developing world. Brookings Papers on Economic Activity, 34(2), 1-112.
• Zeynalov, F., & Karacan, S. (2023). Tarımın çevreye ve ekonomik büyümeye etkisi: Türkiye örneği üzerine ekonometrik bir araştırma. Dumlupınar Üniversitesi İİBF Dergisi, 12, 90-104.