Vakfiyelerin Dilinden İstanbul’un Bazı Cami ve Mescitleri Hakkında Yeni Bulgular

Yıl 2019, Sayı: 90, 161 - 190, 30.07.2019

Çiğdem Gürsoy

https://doi.org/10.12995/bilig.9008

Öz

Osmanlı günlük hayatının vazgeçilmez unsuru olan vakıfların sosyokültürel ve sosyo-ekonomik alanlarda yapmış oldukları hizmetlerin yıllar içinde çeşitlendiği bilinmektedir. Konu hakkındaki detayları vakıfların kuruluş senetleri olan vakfiyelerde bulmak mümkündür. Hayırseverler vakfiyeler sayesinde duygu ve düşüncelerini somutlaştırırken aynı zamanda yaşadıkları dönemi yansıtan bilgileri günümüze kadar ulaştırmışlardır. Bu kapsamda Osmanlı kent tarihi çalışmalarında vakfiyeler üzerinden ilerlemek birincil kaynaklardan detaylı sonuçlara ulaşabilmenin şartlarından biri olarak görülmüştür. Vakıf kaynaklı yapılan çalışmalar genellikle gayrimenkul vakıflar üzerinden örneklenmiş menkul vakıflardan yeterince istifade edilmemiştir. Sınırlı sayıdaki menkul vakıf araştırmalarında ise para vakıfları ön plana çıkmıştır. Söz konusu araştırmalarda para vakıfları kredi unsuru olarak ele alındığından sadece sayısal verileri ekonomik alanlarda değerlendirilmiştir. Vakfiyeler bütün halinde incelendiğinde ise para vakıflarının bilinenin ötesinde en az gayrimekul vakıflar kadar sosyo-kültürel bilgiler içerdiği görülmektedir. Çalışmanın amacı, para vakıflarını sıkıştıkları dar çerçevenin dışına taşıyarak vakıf eserlerin/hayratların sürdürülebilirliğine katkılarını araştırmaktır. Seçilen örnekler sayesinde birden fazla para vakfının katkı sağladığı hayratların yıllar içerisinde geçirdiği değişimler takip edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, vakıflar, para vakfı, vakfiye, hayrat, kent tarihi, İstanbul

New Findings through Endowments Concerning Mosques and Masjids of Istanbul

Öz

It is known that the services, which are provided on socio-economic fields by foundations have diversified over years. Foundations constitute an indispensable part of Ottoman daily life. Details on the subject can be found in endowments, which represent the articles of association of such foundations. Whereas they concretized emotions and opinions thanks to benefactor endowments. They also conveyed information, which reflect their periods of activity, until today. In this scope, advancing Ottoman urban historiography through analyzing endowments can be considered as a source of knowledge to reach detailed and comprehensive results obtained from primary sources. While the studies on foundations have generally been illustrated through real estate foundations, moveable property foundations were not analyzed sufficiently. On the other hand, cash waqfs came to the forefront during researches on moveable property foundations that were conducted in limited numbers. As cash waqfs were handled as credit factors in such researches, only their numerical data was evaluated in the economic field. When endowments are examined as a whole, it seen that beyond what is known, cash waqfs include as much socio-cultural information as real estate foundations. The purpose of the study is to carry the cash waqfs away from the narrow frame they are trapped in and search into their contributions to the sustainability of charities. The selected examples allow tracking the changes that charities, which were contributed by several cash waqfs, underwent through years.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, foundation, cash waqf, charities, urban history, Istanbul

Kaynakça

• İMŞSA. Evkaf Muhasebeciliği Mahkemesi Sicilleri 1-129.
• BOA, EV. MKT. CHT. no: 612, BOA, EV. MH. no: 621/162.
• BOA. EV. MKT. no: 02310.00038.
• Aydın, Bilgin vd. (2016). İstanbul Şer’iyye Sicilleri Vakfiyeler Kataloğu. İstanbul: İSAM Yay.
• Ayvansarâyî Hüseyin Efendi (2001). Hadîkatü’l-Cevâmi. C. 1-2. Haz. Ahmed Nezih Galitekin. İstanbul: İşaret Yay.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı (1958). Fatih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleleri, Şehrin İskânı ve Nüfusu. Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı (1958b). 19. Asırda İstanbul Haritası. İstanbul: İstanbul Fethi Derneği İstanbul Enstitüsü Yay.
• Barkan Ö. Lütfi ve Ekrem Hakkı Ayverdi (1970). İstanbul Vakıfları Tahrir Defterleri 953 (1546) Tarihli. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü Yay.
• Camiler Haritası. Mühendishane-i Berri-i Humâyûn Talebesi 1254 (1838 Camiler haritası).
• Canatar, Mehmet (2004). İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 1009 (1600) Tarihli. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yay.
• Canatar, Mehmet (2013). “(1009/1600) Tarihli İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri’ne Göre Nefs-i İstanbul’da Bulunan Mahalleler ve Özelliklerine Dair Gözlemler”. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu (2013: İstanbul). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ Yay. 283-310.
• Çınar, Hüseyin ve Miyase Koyuncu Kaya (2015) Vakıflar Kaynakçası. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay.
• Dağdelen, İrfan (2007). Alman Mavileri 1913-1914, I. Dünya Savaşı Öncesi İstanbul Haritaları. İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Yay.
• Eminönü Camileri (1987). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Eyice, Semavi (1992). “Bodrum Camii”. İslam Ansiklopedisi. C. 6. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yay. 250.
• Fatih Camileri ve Diğer Tarihi Eserler (1991). İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Fatih Müftülüğü.
• Güran, Tevfik (2006). Ekonomik ve Mâli Yönleriyle Vakıflar Süleymaniye ve Şehzade Süleyman Paşa Vakıfları. İstanbul: Kitabevi Yay.
• Gürsoy, Çiğdem (2019). “Aynı ve Başka: Evkaf Muhasebeciliği Mahkemesi Para Vakfı Kayıtları (1605-1828)”. Belleten LXXXIII (296): 95-126.
• Gürsoy, Çiğdem (2015). Osmanlı’da Para Vakıflarının İşleyişi Ve Muhasebe Uygulamaları: Davudpaşa Mahkemesi Para Vakıfları. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Kurt, İsmail (1994). Nazari ve Tatbiki Olarak Para Vakıfları. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Müller-Wiener, Wolfrang (2001). İstanbul’un Tarihsel Topografyası. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Öz, Tahsin (1997). İstanbul Camileri. C.1-2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Pervititch, Jacques (t.y). Sigorta Haritalarında İstanbul. İstanbul: Tarih Vakfı Yay.
• Süreyya, Mehmed (1996). Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.