Kazakh Woman Problem in Jadid Kazakh Intellectual Mirjakıp Duvlatulı’s 1885- 1935 Play Balkıya 1922

Yıl 2017, Sayı: 82, 41 - 63, 01.08.2017

Cemile Kınacı

Öz

From the second half of the 19th century on The Jadid Movement appearing as a modernization quest in the Volga-Ural region and Crimea influences Kazakh intellectuals. Mirjakıp Duvaltulı who is one of these Jadid Kazakh intellectuals is a famous name in Kazakh literature. The Jadid perception governs his literary works. Meanwhile, he is an outstanding figure of Kazakh modernization and independence movement. His play Balkıya written in 1922 is one the first productions of Kazakh theatre. A four act play, Balkıya has contributed to the improvement of the Kazakh theatre. Though here in Turkey we have some works on Davlatuli’s writings, there is no single study on his play Balkıya. This study examines this play in the context of relatedness of ideology and literature. Kazakh societal life is viewed on the basis of literature. The focus is on the problem of the woman and Kazakhs’ attitude to woman as rendered in Balkıya

Anahtar Kelimeler

Tatars, Jadid Movement, Kazakh literature, Mirjakıp Duvaltulı, Balkıya, Play, Theatre, Woman, Kazakh Woman Problem

Ceditçi Kazak Aydını Mirjakıp Duvlatulı’nın 1885-1935 Balkıya 1922 Tiyatro Eserinde Kazaklarda Kadın Sorunu

Öz

19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren İdil-Ural ve Kı- rım’da Türk Dünyası’nda modernleşme talebi olarak ortaya çıkan cedit hareketi, Kazak aydınlarını da etkilemiş- tir. Ceditçi dünya görüşüne sahip Kazak aydınlarından Mirjakıp Duvlatulı, Kazak edebiyatının tanınmış edebî şahsiyetidir. Duvlatulı’nın edebî eserlerinde Ceditçi anlayış hâkimdir. Duvlatulı, Kazak modernleşmesinin ve Kazak bağımsızlık mücadelesinin de önemli bir fikir adamıdır. Onun 1922’de yazdığı Balkıya tiyatro eseri, Kazak tiyatrosunun ilk örneklerinden biridir. Dört perdelik bu tiyatro eseri, Kazak tiyatrosunun gelişmesine katkı sağlamıştır. Türkiye’de Duvlatulı ve eserleri hakkında yapılan çalışmalar olmakla birlikte, yazarın dört perdelik Balkıya eseri hakkında müstakil bir çalışma yoktur. Bu çalışmada, Kazak aydınlanmasında önemli rolü olan Mirjakıp Duvlatulı’nın Balkıya eseri, Ceditçi ideoloji-edebiyat ilişkisi bağlamında ele alınmıştır. Edebiyat üzerinden, eserin yazıldığı dönemdeki Kazak toplumsal hayatının değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışma, Balkıya’da işlenen kadın sorunu ve Kazak halkının kadına bakışı üzerine odaklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tatar, Ceditçilik, Kazak edebiyatı, Mirjakıp Duvlatulı, Balkıya, Tiyatro, Kadın, Kazak kadın sorunu

Kaynakça

• 20-30 jıldardagı Kazak Adebiyeti 1997. Almatı: “Gılım”.
• Absemet, M. (1995). Mirjakıp: Ömiri men Şıgarmaşılığı. Almatı.
• Adiyeva, Pakizat Minavarkızı ve Fatma Ahsen Turan (2013). “Kazakların Geleneksel Tiyatrosunun Baş Aktörleri Sal-Seriler”. Milli Folklor 25 (100): 202-212.
• Akyol, Taha (1993). “Cedîdcilik”. İslam Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. 211-213.
• Aldajumanov, K. S. vd. (2010). Kazakstan Tarıyhı 3. Almatı: Atamura. ____, (2005). Alaş Kozğalısı Kujattar men Materialdar Jıynağı Jeltoksan 1917-Mamır 1920: Almatı: “Alaş” Baspası.
• Amanjolova, D. (1994). Kazahskiy Avtonomizm i Rossiya: İstoriya Dvijeniya Alaş. Moskova.
• Anesulı, Jumat (2015). M. Duvlatovtın Türmege Algaş Kamaluvı, gasym.kz davılpaz akın atındagı adebiy-tanımdık portal. (http://qasym.kz/m-dulatovtyn-turmege-algash-kamaluy/ son erişim 14.03.16). Arıkan, Metin (2008a). “Mirjakıp Duvlatulı: Hayatı ve Eserleri”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi 5 (4): 102-121.
• ____, (2008b). “Kazak Edebiyatında İlk Roman -Bakıtsız Jamal-”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 3 (7): 39-82.
• Aspendiyarov, S. (ilk baskı 1935) (1994). Kazakstan Tarıyhının Oçerkteri. Almatı: Sanat.
• Bacon, Elizabeth E. (Tarihsiz). Esir Orta Asya. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser Yay.
• Balkıya (2010). Mirjakıp Duvlatov Şığarmaları (ölen-jırlar, angimeler, pyesa, kösemsözder men sın-zerttev makalaları). Almatı: “Ana tili” Baspası. 141-168.
• Biray, Nergis (2011). Ahmet Baytursınulı Şiirleri Üzerinde Dil ve Üslûp İncelemesi. İstanbul: Bilgeoğuz.
• Çelebi, Ercan. (2000). Yaş Türkistan Dergisine Göre Türkistan Milli Mücadelesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Devlet, Nadir (1999). Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi (1905-1917). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Elevkenov, Ş. (1995). Magjan: Ömiri men Şıgarmagerligi. Almatı. Gücüyeter, Bahadır (2013). “Kazak Tiyatrosunun Oluşumuna Genel Bir Bakış”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 19: 79-92.
• Hablemitoğlu, Şengül ve Necip Hablemitoğlu (2004). Şefika Gaspıralı ve Rusya’da Türk Kadın Hareketi (1893-1920). İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Hayit, Baymirza (1995). Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• ____, (2006). Ruslara Karşı Basmacılar Hareketi. Çev. Elif Kıral. İstanbul: Babıali Kültür Yay.
• Iskakov, Bürkit (1976). Kazak-Tatar Adebiy Baylanısı (Damuv kezenderi). Almatı: Kazak SSR’nin “Gılım” Baspası.
• Kalkan, İbrahim (2002). “Kazak Siyasî Düşüncesinin Gelişimi ve Kazak Gazetesi (1913-1918)”. Türkler. C. 19. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 369-387.
• Kamalieva, Alsu (2009). Romantik Milliyetçi Ayaz İshakî. Ankara: Grafiker Yay.
• Kınacı, Cemile (2012). “Kazak Sovyet Edebiyatında Ekim Devrimi ve “Kadın Sorunu”- Avul Kızı Akbilek’ten Devrim Kadını Akbilek’e Giden Yol”. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu Bildiriler. 21-22-23 Mayıs. Ankara. 303-310.
• ____, (2014a). Kazak Sovyet Edebiyatında İmaj ve Kimlik. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• ____, (2014b). “Kazak Sovyet Devri Romanı Botagöz’de Kazak Kadın İmajı”. II. Kadın Araştırmaları Sempozyumu. 2-4 Mayıs. Eskişehir ESKAM. 313-321.
• ____, (2014c). “İdeoloji-Edebiyat İlişkisi Bağlamında Kazak Sovyet Edebiyatında Devrim Kadını İmajı: “Botagöz”. Uluslararası Medeniyet ve Kadın Kongresi (Halide Edip Adıvar’ın Ölümünün 50. Yıldönümü Anısına). 20-22 Ekim 2014, Muğla. Kırımlı, Meryem (2002). “Kazakistan’da Milliyetçilik”. Türkler. C. 19. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 364-368.
• Koç, Kenan-İşina ve Bolat Almagül-Korganbekov (2007). Kazak Edebiyatı II (Sovyet Dönemi ve Bağımsızlıktan Sonraki Kazak Edebiyatı). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay.
• Kovalskaya, Svetlana (2002). “Kazakistan’da Ceditçilik”. Çev. Hatice Babavatan. Türkler. C. 18. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 644-651. Maraş, İbrahim (2002). Türk Dünyasında Dinî Yenileşme (1850-1917). İstanbul: Ötüken Yay.
• Mukanov, Sabit (2008). XX. Gasırdagı Kazak Adebiyeti. Almatı: Atamura. Negimov, Serik (der.) (2010). “Jer Meselesi”. Mirjakıp Duvlatov Şugarmaları. Almatı: “Ana Tili” Baspası. 180-183.
• Nurpeyisov, K. (1995). Alaş hem Alaşorda. Almatı.
• ____, (2010). “20. Yüzyılın Başında Kazak Aydınlanmasında “Kadın” Teması”. Bilig 54: 211-230.
• Pirmanov, A. ve A. Kapayeva (1997). Kazak İntelligentsiyası: Ulttık İntelligentsiyanıng Kalıptasu Tarihınan. Almatı.
• Rorlich, Ayşe Azade (2000). Volga Tatarları Yüzyılları Aşan Millî Kimlik. Çev. Mehmet Süreyya Er. İstanbul: İletişim Yay.
• Şükirulı, S. ve E. Tileşov (2009). “Alaştın” Tildik Murası. Almatı: “KİE” Lingvoeltanuv İnovatsiyalık Ortalığı.
• Tamir, Ferhat (1998). “Kazak Türkleri Edebiyatı”. Türk Dünyası El Kitabı. C. 4. Ankara: TKAE Yay. 423-449.
• ____, (2004). “İsmail Bey Gaspıralı’nın Kazak Aydınları Üzerindeki Tesiri”. İsmail Bey Gaspıralı İçin. Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yay. 655-663.
• Tar Jol, Taygak Keşüv 2009. Kazaktın Jüz Romanı Saken Seyfullin Tar Jol, Taygak Keşüv. Almatı: “Jazuvşı” Baspası.
• Togan, Ahmet Zeki Velidi (1981). Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi. Cilt I. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Toğısbayev, B. ve A. Sujikova (2009). Tariyhı Tulgalar. Almatı: Almatı Kitapbaspası.