Zeki Velidi Togan’s Articles Published Il Newspaper (1913-1914)

Yıl 2025, Sayı: 114, 117 - 143, 31.07.2025

Emre Özsoy

https://doi.org/10.12995/bilig.7901

Öz

Historian, politician and intellectual Zeki Velidi Togan is a name that has fit hundreds of works into his eighty-year life. Although there are studies on Togan bibliography in Turkey today, it is possible to say that this process has not been concluded yet. In this study, the focus will be on the writings of Zeki Velidi Togan, which can be considered his first experiences with writing. In this context, a total of twelve of his works (1913-1914) in the Il newspaper published in Petersburg will be introduced and examined. It is aimed to present these studies, which have not been included in the Turkish academy so far, to those interested in the academy and to make a small contribution to Togan’s bibliography.

Anahtar Kelimeler

Zeki Velidi Togan , Il Newspaper , Fergana , Tatar Press , Tsarist Russia , Jadidism

Zeki Velidi Togan’ın İl Gazetesinde Yayımlanan Yazıları (1913-1914)

Öz

Tarihçi, siyasetçi ve fikir adamı Zeki Velidi Togan, seksen yıllık ömrüne yüzlerce eser sığdırmış bir isimdir. Bugün Türkiye’de, Togan bibliyografyası üzerine çalışmalar yapılmakla birlikte bu sürecin henüz sonuçlanmadığını söylemek mümkündür. Bu çalışmada, Zeki Velidi Togan’ın ilk kalem tecrübeleri sayılabilecek yazıları üzerinde durulmaktadır. Bu kapsamda Petersburg’da yayımlanan İl gazetesindeki toplam on iki adet çalışmasının (1913-1914) tanıtımı ve incelenmesi yapılacaktır. Şimdiye kadar Türkiye’de konu edinilmeyen bu çalışmaların alanın ilgililerine sunulması ve Togan bibliyografyasına küçük de olsa bir katkı yapılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Zeki Velidi Togan , İl Gazetesi , Fergana , Tatar Matbuatı , Çarlık Rusya , Ceditçilik

Kaynakça

• A. Y. “Türklük.” Altun Armağan 2 Türk Kardeşlerimize. Matba-i Hayriye ve Şürekası, 1329, ss. 46-64.
• Abdurahmanov, Mahamadjon. A. Z. Validi: Poisk İstokov İstoriko-Duhovnogo Naslediya Turkestana. Yangi Asr Avlodi, 2000.
• Abdurahmanov, Mahamadjon. Nauçnaya Deyatelnost A. Z. Validova v Turkestane. İzdatelstvo Fan, 2004.
• Acar, Serkan. “Zeki Velidî Togan Bibliyografyası.” Zeki Veli Togan: İlmî Hayatı-Eserleri, Siyasî Faaliyetleri-Hatıralar, ed. Serkan Acar, Kronik Kitap, 2023, ss. 549-572.
• Ahmed Zeki. “Türkistan Mektupları II.” İl, no. 7, 6 Dikabr 1913, ss. 1-2.
• Ahmed Zeki. “Türkistan Mektupları V.” İl, no. 13, 23 Gnvar 1914, ss. 2-3.
• Ahmed, Zeki. “Türkistan Mektupları VIII.” İl, no. 22, 20 Mart 1914, s. 2.
• Batur, Ahsen. “Zeki Velidi Togan ve Vasiliy Vladimiroviç Bartold.” Zeki Velidi Togan İlmî Hayatı-Eserleri – Siyasî Faaliyetleri-Hatıraları, ed. Serkan Acar, Kronik Kitap, 2021, ss. 85-92.
• Baikara, Tundjer. Zaki Validi Togan. Çev. R. M. Bulgakova, A. M. Yoldaşbaeva, Kitap, 1998.
• Baykara, Tuncer. “A. Zeki Velidî Togan (1890-1970) Bibliyografyası (Bibliography).” Atatürk Üniversitesi Fen Edebîyat Fakültesi Araştırma Dergisi, no. 13, 1985, ss. 11-31.
• Baykara, Tuncer. Zeki Velidî Togan. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Bloch, Marc. Tarih Savunusu veya Tarihçilik Mesleği. Çev. Ali Berktay, İletişim Yayınları, 2018.
• Curtis, William Eleroy. Asya’nın Kalbi Türkistan. Çev. Resul Şahsi, Divan Kitap, 2023.
• Gainanov, R. R. ve diğerleri. Tatarskaya Periodiçeskaya Peçat Naçala XX Veka. İzdatelstvo Milli Kitap, 2000.
• Gündoğdu, Abdullah. “Türklerin Tanıklığında Rusya’da Devrim Süreci.” 100. Yılında Sovyet İhtilali ve Türk Dünyası, ed. Yunus Koç ve Mikail Cengiz, Hacettepe Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2018, ss. 21-36.
• Höseienov, Gaisa. Ehmetzeki Velidi Tugan. Başkort Entsiklopediyanı Gilmî Neşriyatı, 2000.
• İbrâhîm, Abdürreşîd. Âlem-i İslâm ve Japonya’da İslâmiyet’in Yayılması. Çev. Ertuğrul Özalp, İşaret Yayınları, 2019.
• İnan, Abdülkadir, ve Martin Dickson. “Prof. Dr. Zeki Velidi Togan’ın İlmî Faaliyetleri.” Türk Yurdu, no. 262, Kasım 1956, ss. 337-345.
• İnan, Abdülkadir, ve Martin Dickson. “Prof. Dr. Zeki Velidi Togan’ın İlmî Faaliyetleri.” Türk Yurdu, no. 263, Aralık 1956, ss.413-420.
• İnan, Abdülkadir, ve Martin Dickson. “Prof. Dr. Zeki Velidi Togan’ın İlmî Faaliyetleri.” Türk Yurdu, no. 264, Ocak 1957, ss. 499-504.
• Kanlıdere, Ahmet. “Zeki Velidi Togan’ın Fikrî İnkişafı.” Zeki Velidi Togan İlmî Hayatı-Eserleri – Siyasî Faaliyetleri-Hatıraları, ed. Serkan Acar, Kronik Kitap, 2021, ss. 25-53.
• Kanlıdere, Ahmet. Sosyalizmden Türkçülüğe Kazanlı Ayaz İshakî. Ötüken Yayınları, 2019.
• Kapusuz, Sueda. Zeki Velîdî Togan’ın Rusya’da (Şûrâ, Vakit ve Süyün Bike’de) Yayınlanan Makaleleri: İnceleme ve Metin. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2016.
• Remiyef, İ. Vakıtlı Tatar Matbuatı (1905-1925). Gejur Matbaası, 1926.
• Roux, Jean Paul. Büyük Moğolların Tarihi. Çev. Lale Arslan Özcan, Kalbacı Yayınları, 2008.
• Salihov, A. G. Nauçnaya Deyatelnost A. Validova v Rossii. İzdatelstvo Gilem, 2001.
• Salihov, Ahat. “Ahmet Zeki Velidî Togan Bibliyografyası.” Türk Dünyası Araştırmaları, no. 93, Aralık 1994, ss. 209-230.
• Salikhov, Akhat. Prof. Dr. Zeki Velidi Togan’ın Hayatı ve Muhaceretten Evvel Rusya’da Yayınlanmış Eserleri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1997.
• Schuyler, Eugene. Türkistan: Batı Türkistan, Buhara ve Kulca Seyahat Notları. Çev. Firdevs Çetin, ve Halil Çetin, Paradigma Yayınları, 2007.
• Şigabdinov, Rinat Naçmetdinoviç. “Rusya Türkleri arasında Zeki Velidi Togan: Bir Âlimin Siyasî Faaliyetleri.” Zeki Velidi Togan İlmî Hayatı-Eserleri – Siyasî Faaliyetleri-Hatıraları, ed. Serkan Acar, Kronik Kitap, 2021, ss. 303-351.
• Togan, A. Zeki Velidi. Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi. Enderun Kitabevi, 1981.
• Togan, Zeki Velidi. Başkurtların Tarihi, Türksoy Yayınları, 2003.
• Togan, Zeki Velidi. Hâtıralar. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Togan, Zeki Velidi. Umumi Türk Tarihine Giriş. İş Bankası Yayınları, 2019.
• Uluçay, Çağatay, ve Martin B. Dickson. “Published Writings of Prof. Zeki Velidi Togan.” Zeki Velidi Togan’a Armağan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010, ss. XXXIII-L.
• Valîdi, Ahmet Zeki. On Yedi Kumaltı Şehri ve Sadri Maksudi Bey. Burhaneddin Matbaası, 1934.
• Validov, A. Z. “Nekotorıe Dannıe po İstorii Ferganı XVIII Ctoletiya.” Protokolı Zasedanii i Soobşeniya Çlenov Turkestanskogo Krujka Lyubitelei Arveologii. 1916, ss. 68-86.
• Validov, A. Z. “Vostoçnıe Rukopisi v Ferganskoi Oblasti.” Zapiski Vostoçnago Otdeleniya İmperatorskago Russkago Arheologiçeskago Obşestva. T. 22, 1915, ss. 303-320.
• Vámbéry, Ármin. Doğu Ülkelerinde Batı Kültürü. Çev. Ali Fahri Doğan, Yedisi Yayınları 2021.
• Velidi, Zeki. “Kazanñın Hazırgı Mevki.” İl, no. 1, 22 Oktabr 1913, ss. 1-2.
• Velidi, Zeki. “Türkistan Mektupları I.” İl, no. 6, 28 Noyabr 1913, s. 3.
• Velidi, Zeki. “Türkistan Mektupları III.” İl, no. 8, 13 Dikabr 1913, ss. 2-3.
• Velidi, Zeki. “Türkistan Mektupları IV.” İl, no. 11, 10 Gnvar 1914, ss. 2-3.
• Velidi, Zeki. “Türkistan Mektupları VI.” İl, no. 18, 1 Mart 1914, ss. 2-3.
• Velidi, Zeki. “Türkistan Mektupları VII.” İl, no. 21, 12 Mart 1914, s. 2.