İnternet Özgürlüğü ve Erişim Engelleme: İfade Özgürlüğü Bağlamında Bir Değerlendirme

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 364 - 423, 30.06.2025

Beyza Nur Demir

https://doi.org/10.55009/bilisimhukukudergisi.1615074

Öz

Günümüzde internet, birçok temel hakkın gerçekleştirilebilmesi için bir zorunluluktur. Covid19 Pandemisi sürecinde eğitimin ve çalışmanın internete erişime bağlı hâle gelmesi, bu zorunluluğun bir göstergesidir. Öte yandan internetin ve dijital teknolojilerin gelişmesiyle birlikte bu teknolojileri kullanarak suç işlemek, çok daha kolay hâle gelmiştir. Bu bağlamda insanların haklarını koruyabilmek için hem kullanıcıların internet erişimlerini sağlamak hem de siber uzayda işlenebilecek suçlardan kullanıcıları korumak son derece önemlidir.
Bu makalede, internet özgürlüğü yeni bir insan hakkı olarak kavramlaştırılacaktır. Böylece insanların çevrim içi ortamda özgürlüklerinin korunması ve suçla mücadele arasındaki çatışmanın giderilmesi amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda internet özgürlüğünün tarihi ve ifade özgürlüğüyle ilişkisi incelenecektir; internet özgürlüğü ve internete erişim hakkı arasındaki fark ortaya konacaktır. Ardından erişim engelleme kavramı ve yöntemleri açıklanarak Türkiye’de internete erişim engelleme 5651 sayılı Kanun kapsamında incelenecektir. Makalenin son bölümünde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesiyle Anayasa Mahkemesinin kararları da göz önüne alınarak Kanun’daki düzenlemelerin ve bu düzenlemelere dayanılarak uygulanan erişim engelleme kararlarının yaratabileceği sorunlar Ekşi Sözlük örneği üzerinden tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

internet özgürlüğü , erişim engelleme , ifade özgürlüğü , internete erişim hakkı , 5651 sayılı Kanun

Internet Freedom and Blocking Access: An Analysis within the Context of Freedom of Expression

Öz

Today, the internet is a necessity for the realization of many fundamental rights. The fact that education and work have become dependent on internet access during the COVID-19 pandemic is an indication of this necessity. On the other hand, with advancements in the internet and digital technologies, committing crimes using these technologies has become much easier. As such, it is essential to provide users with internet access, while also protecting them from crimes that can be committed in cyberspace in order to safeguard their rights.
This article aims to conceptualize "internet freedom" as a new human right to solve the conflict between protecting people's freedoms on the net and fighting against crime. To do this, the history of internet freedom and its relation to freedom of expression will be explored, and the difference between internet freedom and the right to internet access will be clarified. Then, the concept and methods of blocking access will be explained, and internet access blocking in Turkey will be analyzed within the scope of Law No. 5651. In the last section of this article, the problems that may arise from the provisions of the Law and the access blocking decisions depending on these provisions will be discussed based on the example of Ekşi Sözlük, while also taking into account the decisions of the European Court of Human Rights and the Constitutional Court.

Anahtar Kelimeler

Internet freedom , blocking access , freedom of expression , right to Internet access , Law No. 5651

Kaynakça

• Algan, Bülent. İnsan Hakları (Kavramsal ve Kuramsal Çerçeve). Ankara: Adalet Yayınevi, 2023.
• Ateş Benek, Neslihan. “Anayasa Mahkemesi’nin 11.10.2023 Tarihli ve E. 2020/76, K. 2023/172 Sayılı Kararıyla 5651 sayılı Kanun’un Kişilik Haklarının İhlaline İlişkin 9. Maddesinin İptaline İlişkin İnceleme ve Değerlendirmeler.” Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 30, no. 1 (2024): 184-204.
• Barlow, John Perry. “A Declaration of the Independence of Cyberspace.” Electronic Frontier Foundation. Erişim 25 Aralık 2024. https://www.eff.org/tr/cyberspace-independence.
• Bozbel, Savaş. “5651 Sayılı Kanuna İstinaden Bazı İnternet Sitelerine Erişimin Engellenmesi Tedbirlerine Eleştirel Bir Yaklaşım.” Şubat 2008. http://www.e-akademi.org/makaleler/sbozbel-5.htm.
• Clinton, Hillary Rodham. “Remarks on Internet Freedom.” U.S. Department of State. 21 Ocak 2010. https://2009-2017.state.gov/secretary/20092013clinton/rm/2010/01/135519.htm.
• Cerf, Vinton G. “Internet Access Is Not A Human Right.” The New York Times. 4 Ocak 2012. https://www.nytimes.com/2012/01/05/opinion/internet-access-is-not-a-human-right.html.
• Çalı, Başak. “The Case for the Right to Meaningful Access to the Internet as a Human Right in International Law.” İç. The Cambridge Handbook of New Human Rights: Recognition, Novelty, Rhetoric, ed. Andreas von Arnauld, Kerstin von der Decken ve Mart Susi. Cambridge: Cambridge University Press, 2020.
• Çırakoğlu, Melikşah. 5651 Sayılı Kanun Çerçevesinde İnternet Erişiminin Engellenmesi ve Erişim Sağlayıcıları Birliği. Ankara: Adalet Yayınevi, 2018.
• Çiner, Bilge. İnternet Yayınlarının Cezai Sorumluluğu ve Erişimin Engellenmesi. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2022.
• ekşisözlük. “2 mart 2023 ekşi sözlük engelinin kaldırılması.” Ekşi Sözlük, 2 Mart, 2023. https://eksisozluk.com/entry/149902318.
• ekşisözlük. “3 mart 2023 ekşi sözlük engelinin onaylanması.” Ekşi Sözlük, 3 Mart, 2023. https://eksisozluk.com/entry/149931591.
• ekşisözlük. “3 mart 2023 ekşi sözlük engelinin onaylanması.” Ekşi Sözlük, 25 Mart, 2023. https://eksisozluk.com/entry/150655898.
• ekşisözlük. “ekşi sözlük’ye 2024 yılında olan biten.” Ekşi Sözlük, 31 Aralık 2024. https://eksisozluk.com/entry/171486964.
• ekşisözlük. “olan biten.” Ekşi Sözlük, 23 Şubat, 2023. https://eksisozluk.com/entry/149691444.
• ekşisözlük. “olan biten.” Ekşi Sözlük, 11 Ocak, 2024. https://eksisozluk.com/entry/160540019.
• ekşisözlük. “sözlük tarihçesi.” Ekşi Sözlük, 1 Aralık, 2023. https://eksisozluk.com/entry/159319700.
• Ermeydan, Damla. Suç Nedeniyle İnternet İçeriğine Erişimin Engellenmesi ve İfade Özgürlüğü. Ankara: Adalet Yayınevi, 2024.
• Freedom House. “Freedom on the Net 2024: The Struggle for Trust Online.” Erişim 30 Mayıs 2025. https://freedomhouse.org/report/freedom-net/2024/struggle-trust-online.
• Freedom House. “Freedom on the Net 2024: Germany.” Erişim 30 Mayıs 2025. https://freedomhouse.org/country/germany/freedom-net/2024.
• Freedom House. “Freedom on the Net 2024: South Korea.” Erişim 30 Mayıs 2025. https://freedomhouse.org/country/south-korea/freedom-net/2024.
• Freedom House. “Freedom on the Net 2024: Turkey.” Erişim 30 Mayıs 2025. https://freedomhouse.org/country/turkey/freedom-net/2024.
• GeekforGeeks. “Explain the Working of HTTPS.” Son güncelleme 26 Nisan 2025. https://www.geeksforgeeks.org/html/explain-working-of-https/.
• Gözler, Kemal. "Erişimi Engellenen Bir Web Sayfasının İçerik Sağlayıcısı Tarafından Yayından Çıkarılması Ne İşe Yarar? Erişim Sağlayıcıları Birliğinin 3 Eylül 2019 Tarihli Bir E-Postasının Düşündürdükleri (İçerik Sağlayıcıları İçin Bir Uyarı)." Erişim 25 Aralık 2024. https://anayasa.gen.tr/esbnin-epostasi.htm.
• Gözler, Kemal. “Kişilik Haklarını İhlal Eden İnternet Yayınlarının Kaldırılması Usûlü ve İfade Hürriyeti: 5651 Sayılı Kanunun 9’uncu Maddesinin İfade Hürriyeti Açısından Değerlendirilmesi.” İç. Prof Dr. Rona Aybay’a Armağan (Legal Hukuk Dergisi, Özel Sayı, Aralık 2014), ed. Ramazan Çakmakçı. İstanbul: Legal Yayınevi, 2014.
• Grisse, Karina. “Recommender Systems, Manipulation and Private Autonomy: How European Civil Law Regulates and Should Regulate Recommender Systems for the Benefit of Private Autonomy.” İç. Recommender Systems: Legal and Ethical Issues ed. Sergio Genovesi, Katharina Kaesling ve Scott Robbins. Berlin: Springer, 2023.
• Herzog, Lisa. Citizen Knowledge: Markets, Experts, and the Infrastructure of Democracy. Oxford: Oxford University Press, 2024.
• Hürriyet. “Cumurbaşkanı Abdullah Gül'den yasağa rağmen tweet.” Son güncelleme 21 Mart 2014. https://www.hurriyet.com.tr/teknoloji/cumurbaskani-abdullah-gulden-yasaga-ragmen-tweet-26053467.
• ICT. “Measuring digital development: Facts and Figures 2024.” Erişim 27 Mayıs 2025. https://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/pages/facts/default.aspx.
• Internet Monitor. “HTTP vs. HTTPS: What it Means for Internet Censorship.” Medium. 13 Temmuz 2017. https://medium.com/berkman-klein-center/http-vs-https-what-it-means-for-internet-censorship-36a3ea4cfe80.
• Internet Society. “Internet Society Perspectives on Domain Name System (DNS) Filtering.” 30 Mayıs 2012. https://www.internetsociety.org/resources/doc/2012/internet-society-perspectives-on-domain-name-system-dns-filtering/.
• Işık, Alper. İnternet Aktörleri ve Egemenliğin Değişen Boyutları. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2023. Joyce, Daniel. "Internet Freedom and Human Rights." European Journal of International Law 26, no. 3 (2015): 493-514.
• Karadağ, Cüneyt. “Germany to deny citizenship to those using pro-Palestinian slogan on social media.” Anadolu Ajansı. 29 Eylül 2024. https://www.aa.com.tr/en/europe/germany-to-deny-citizenship-to-those-using-pro-palestinian-slogan-on-social-media/3345196.
• Kaya, Mehmet Bedii. İnternet Hukuku. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2021.
• Kent, Bülent. Türkiye’de İnternet Sitelerine Erişimin Engellenmesi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2019.
• Kuçuradi, İoanna. “Düşünce Özgürlüğü: Nedir Acaba?” İç. İnsan Hakları: Kavramları ve Sorunları. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 2022.
• Kuçuradi, İoanna. “Etik İlkeler ve Hukukun Temel Öncülleri Olarak İnsan Hakları.” İç. İnsan Hakları: Kavramları ve Sorunları. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 2022.
• Kuçuradi, İoanna. “İnsan Haklarından Devlet Kuramına,” İç. İnsan Hakları: Kavramları ve Sorunları. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 2022.
• Kuçuradi, İoanna. İnsan ve Değerleri. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 2020.
• Kuçuradi, İoanna. “Normların Bilimsel Temellendirilebilirliği.” İç. Çağın Olayları Arasında. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 2022.
• Kuçuradi, İoanna. “Özgürlük ve Kavramları.” İç. Uludağ Konuşmaları. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 2017.
• Kurt, Emre. “Ucuz, Sansürsüz ve Hızlı İnternete Erişim Hakkı.” Ankara Barosu Dergisi 73, no. 2 (2015): 287-293. La Rue, Frank: Report of the Special Rapporteur on the Promotion and Protection of the Right to Freedom of Opinion and Expression, Frank La Rue. Cenevre: BM İnsan Hakları Konseyi, 21 Mart 2011.
• Mill, John Stuart. Hürriyet Üstüne, çev. M. Osman Dostel, sad. Ömer Çaha. Ankara: Liberte Yayınları, 2009. Nomer, Mert. İnternete Erişim Hakkı. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2023.
• OECD. "Understanding the Digital Divide." OECD Digital Economy Papers, no. 49 (Paris: OECD Publishing, 2001).
• Palfrey, John. “Four Phases of Internet Regulation.” Social Research 77, no. 3 (2010): 981-996.
• Penney, Jonathon W. “Internet Access Rights: A Brief History and Intellectual Origins.” William Mitchell Law Review 38, no. 1 (2011): 10-42.
• Philbin, Carrie Anne. “The World Wide Web: Crash Course Computer Science #30.” Yüklenme tarihi 5 Ekim 2017. Video, 2:15. https://www.youtube.com/watch?v=guvsH5OFizE&t=277s&ab_channel=CrashCourse.
• Pollicino, Oreste: “The Right to Internet Access.” İç. The Cambridge Handbook of New Human Rights: Recognition, Novelty, Rhetoric, ed. Andreas von Arnauld, Kerstin von der Decken ve Mart Susi. Cambridge: Cambridge University Press, 2020.
• Sarp Nebil, Füsun. “Depremde bant daraltma yapan BTK nedenini açıklasın.” T24. 21 Mart 2024. https://t24.com.tr/yazarlar/fusun-sarp-nebil/depremde-bant-daraltma-yapan-btk-nedenini-aciklasin,44048.
• Silva, Alberto J. Cerda. "Internet Freedom is Not Enough: Towards an Internet Based on Human Rights." Sur – International Journal on Human Rights 10, no. 18 (2013): 17-32.
• Taşkın, Şaban Cankat. İnternete Erişim Yasakları. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2016.
• Terman, Rochelle. “Internet Censorship (Part 1): The Technology of the Working Web.” Townsend Center for the Humanities. Erişim 25 Aralık 2024. https://townsendcenter.berkeley.edu/blog/internet-censorship-part-1-technology-working-web.
• Terman, Rochelle. “Internet Censorship (Part 2): The Technology of Information Control.” Townsend Center for the Humanities. Erişim 30 Mayıs 2025. https://townsendcenter.berkeley.edu/blog/internet-censorship-part-2-technology-information-control.
• Tully, Stephen. “People You Might Know: Social Media in the Conflict Between Law and Democracy.” İç. Law and Democracy: Contemporary Questions, ed. Glenn Patmore ve Kim Rubenstein. Canberra: ANU Press, 2014.
• Tumay, Murat. “Denetim ve Özgürlük İkileminde İnternet Erişimi.” SETA. İstanbul: Turkuvaz Matbaacılık Yayıncılık, 2015.
• Turhan, Mehmet. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Hak ve Özgürlükleri Sınırlandırma Sistemi.” Cankaya University Journal of Law 8, no. 2 (2011): 77-108.
• TÜİK. “Cinsiyete ve Yaş Grubuna Göre Bireylerin Son 3 Ay İçinde İnternet Kullanım Oranı.” 27 Ağustos 2024. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Bilisim-Teknolojileri-(BT)-Kullanim-Arastirmasi-2024-53492.
• Vikipedi. “Vikipedi'ye Türkiye'den erişimin engellenmesi.” Son Güncelleme 23 Şubat 2025. https://tr.wikipedia.org/wiki/Vikipedi%27ye_T%C3%BCrkiye%27den_eri%C5%9Fimin_engellenmesi. Yüksel, İsmail. “İnternete Erişim Hakkı.” Ankara Barosu Dergisi 80, no. 3 (2022): 141-173.