Kapitalist Söylemde Zevk ve Lacanyen Etik

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 173 - 181, 28.06.2021

Deniz Çelik

Öz

Kapitalist söylem, Lacan’a göre, eksikliğin olmadığı, tamlığı vadeden bir söylem biçimidir. Bu metinde, günümüzde insanlar arasında giderek artan tüketime dayalı zevk düşkünlüğünün kapitalist söylem ve psikanalizin etiği üzerinden bir okuması yapılmıştır. Lacan’ın tanıtmış olduğu dört söylemde (efendinin söylemi, üniversitenin söylemi, histeriğin söylemi, analistin söylemi) ulaşılması amaçlanan ancak asla ulaşılamayan arzu nesnesi (nesne a), Lacan’ın ilerleyen yıllarda ortaya attığı beşinci söylem olan kapitalist söylemde ulaşılabilir olarak tanıtılmaktadır. Böylesi bir söylemin baskınlığının, toplumdaki yaygın yapıyı nevrotikten perversiyona dönüştürdüğü düşünülmektedir. Bu söylemin baskınlığı ile bireylerin ruhsal yapılanmasını belirleyen yasa (Baba-nın-Adı) eski gücünü yitirmekte ve yerini farklı ikameler almaktadır. Lacan’a göre yasa, Baba-nın-Adı yoluyla öznenin simgesel düzene tabi oluşunu sağlayarak haz ilkesi aracılığıyla zevke sınır getirmektedir. Bu yasa öznede bıraktığı bir “eksiklik” ile kendisini gösterir. Kapitalist söylemde ise böylesi bir eksik söz konusu değildir. Böylesi bir söylemin modern insanı şekillendiren baskın kültür olması, yasayı ve yasa işlevi tutan diğer elementleri (din, ideoloji vs.) zayıflatmakta, yasanın yerini ise zevkin üstünlüğüne dair bir dayatma almaktadır. Zevk, Lacan’ın kuramında kendisine jouissance ismiyle yer bulmaktadır ve ızdırap içeren bir zevke işaret eder. Yasanın getirdiği sınır aracılığıyla özneler psikotik, pervert ya da nevrotik olarak yapılanır. Nevrotik yapı, Lacanyen teoride norm kabul edilen ve simgesel düzene tabi olan her bireyin dâhil olduğu yapıdır. Ancak, yasanın zayıflamasıyla birlikte normatif yapının nevrotikten perversiyona doğru kaymakta olduğu tartışılmaktadır. Bu zevk arayışının Lacan’ın 1959-1960 yıllarında vermiş olduğu seminerde açıkladığı psikanalizin etiğindeki konumu tartışılmıştır. Psikanalizin etiğine göre, özne zevkini değil, arzusunu takip etmelidir. Zevk özneyi yalnızca ölüm dürtüsünün götürdüğü noktalarda tutacak, onu arzusundan uzaklaştıracaktır. Bu bağlamda, psikanalistin etik olanı yapmak konusundaki yükümlülüğü, nevrotik yapının perversiyona yakınsadığı bu dönemde, analizanın arzusunu takip etmesi yolunda analizana eşlik etmektir.

Anahtar Kelimeler

zevk, etik, psikanaliz, söylem, kapitalizm

Jouissance in Capitalist Discourse and Lacanian Ethics

Öz

According to Lacan, capitalist discourse is a form of discourse that has no lack and that promises completeness. In this text, a reading of increasing indulgence among people through the capitalist discourse and its relation with ethics of psychoanalysis is conducted. In the four discourses introduced by Lacan (master’s discourse, university’s discourse, hysteric’s discourse and analyst’s discourse), the object of desire (object petit a) is never attainable, whereas in the capitalist discourse which Lacan starts to mention it in his later work as a fifth discourse, object of desire is pronounced to be attainable. The dominance of such a discourse brings with it to change the common structure in society. With the dominance of this discourse, the law (Name-of-the-Father) that determines the psychic structure of individuals loses the old talent and makes different substitutions. According to Lacan, the law stipulates the pleasure principle of ensuring that the subject is subject to the symbolic system through the Name-of-the-Father. This law flaunts a "lack" left in the subject. There is no such lack in the capitalist discourse. The fact that such a discourse is the dominant culture of the period weakens the law and other elements that hold the function of law (religion, ideology, etc.), and the law is replaced by an imposition of the superiority of enjoyment. Enjoyment takes place in Lacanian theory by the name of jouissance and points to an agonizing pleasure. Individuals are structured as psychotic, pervert or neurotic through the lack brought by the law. The neurotic structure is accepted as the norm in Lacanian theory and includes every individual subject to the symbolic system. However, it is argued that with the weakening of the law, the normative structure shifts from neurotic to pervert. In the rest of the text, the position of this pursuit of jouissance in the ethics of psychoanalysis, which Lacan explained in the seminar he gave in 1959-1960, was discussed. In accordance with the ethics of psychoanalysis, one should follow one's desire, not enjoyment. Enjoyment will only keep the subject at the points of the death drive, it will drive him away from his desire. In this context, the psychoanalyst's obligation to do the ethical is to accompany the analysand to follow his desire in this period when the commonplace converges to perversion.

Anahtar Kelimeler

jouissance, ethics, psychoanalysis, discourse, capitalism

Kaynakça

• Baudrillard, Jean (1997), Tüketim Toplumu, çev. Hazal Deliçaylı ve Ferda Keskin, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bracher, Mark (1994), “On the Psychological and Social Functions of Language: Lacan’s Theory of the Four Discourses”, Ed. Mark Bracher, Marshall W. Alcorn, Ronald J. Corthell ve Françoise M. Kenney, Lacanian Theory of Discourse: Subject, Structure and Society içinde, s. 107-128, New York, London: New York University Press.
• Costa, Dayse S. ve Lang, Charles E. (2016), “Hysteria Today, Why?”, Psicologia USP, 27 (1), s. 115-124. doi: 10.1590/0103-656420140039.
• De Kesel, Marc De (2009), Eros and Ethics: Reading Jacques Lacan’s Seminar VII, çev. Sigi Jöttkandt, Albany: NY, State University of New York Press.
• Evans, Dylan (1996), An Introductory Dictionary of Lacanian Psychoanalysis, London: Routledge.
• Fink, Bruce (1997), A Clinical Introduction to Lacanian Psychoanalysis: Theory and Technique, Cambridge: Harvard University Press.
• Lacan, Jacques (1962-1963), Anxiety: The Seminar of Jacques Lacan, Book X, 2014, Ed. Jacques-Alain Miller, çev. A. R. Price, Cambridge, UK: Polity.
• ______ (1997), The Seminar of Jacques Lacan, The Ethics of Psychoanalysis (Book VII: 1959-1960), Ed. Jacques-Alain Miller, çev. Dennis Porter, New York: W. W. Norton & Company.
• ______ (1998), The Seminar of Jacques Lacan, On Feminine Sexuality The Limits of Love and Knowledge (Book XX: Encore 1972-1973), Ed. Jacques-Alain Miller, çev. Bruce Fink, New York: W. W. Norton & Company.
• Lebrun, Jean-Pierre (2000, Ocak), “The 21st century will be Lacanian or it will be barbarian!”, çev. Cormac Gallagher, Lacan: 100 Years, Sempozyumda okunan makale, Paris, La Sorbonne.
• Özkan, Aylin (2020), “Lacanyen Yaklaşımda Yeni Ruhsal Yapılanmalar ve Vaka Tartışması”, AYNA Klinik Psikoloji Dergisi, 7 (3), s. 297-314. doi: 10.31682/ayna.683214
• Tomšic, Samo (2015), The Capitalist Unconscious: Marx and Lacan, London; New York: Verso.
• Trentmann, Frank (2016), Empire of Things: How We Became a World of Consumers, from the Fifteenth Century to the Twenty-First, New York: Harper.
• Žižek, Slavoj (2016), “Can One Exit from the Capitalist Discourse without Becoming a Saint?”, Crisis and Capitalism, 3 (3), s. 480-499.