Mersin Karaduvar Mahallesinde Yaşayan Arap Alevilerinin Bayram Tutma Ritüelleri Üzerine Bir İnceleme: Gadiri Hum Örneği

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 6 - CUMHURİYET'İN 100. YILINA İTHAFEN, 69 - 77, 29.12.2023

Cansu Daşdemir

https://doi.org/10.5281/zenodo.10456420

Öz

Yüzü aşkın bayrama sahip olan Nusayriler için anma günlerinin önemli bir anlamı ve yeri vardır. Çeşitli ritüellerin icra edildiği bu bayramlar, amaçlarına göre farklılık gösterse de bayramların unutulmadan her yıl kutlanması önemli bir kültürel dokuyu oluşturur. Bu nedenle her bir bayramın kutlanması için yapılan hazırlıkların sorumluluğu bir Nusayri aileye verilir. Bayram hazırlığının sahiplenilmesi olarak geçen bu gelenek, bayram tutma adıyla bilinir. Bayram tutma, dedelerden gelen bir mirastır. Aile büyükleri öldükten sonra bu bayram, diğer aile fertleri tarafından devam ettirilir. Nusayriler için en özel olan bayramlardan biri ise Gadiri Hum’dur.
Köklü bir geçmişe sahip olan Gadiri Hum, Hz. Ali’nin halife seçildiği gün olması sebebiyle kutlanan bir bayramdır. Toplum muhayyilesinde Hz. Ali’nin Allah tarafından seçildiğinin bir kanıtı olarak yer alan Gadiri Hum, kutsal bir olay kabul edilmektedir. Çünkü bu olay ile ehlibeyitten bir kişi Allah’ın emriyle Müslümanların başına geçmiştir. Bu nedenle Gadiri Hum hem Şiiler hem de Aleviler için mutlu ve kutlu bir günü ifade eder. Esasen siyasi bir olaya dayanan Gadiri Hum, Şiiler ve Aleviler tarafından kutsallaştırılmış ve bu olaya dinî-kültürel bir boyut kazandırılmıştır. Bu durum, Gadiri Hum’un her yıl çeşitli ritüellerle yaşatılmasına ve anılmasına katkı sağlamıştır.
Çalışmada Nusayri toplumunun bayram tutma ve Gadiri Hum ritüelleri incelenmiştir. Nusayriler hakkında verilen genel bilgilerin ardından sahada tespit edilen dinî ve kültürel unsurlardan hareketle Nusayri inanç dünyası ortaya konulmuştur. Bağlam merkezli olan bu çalışmanın örneklemini ise Mersin’de yaşayan ve Gadiri Hum’u bayram olarak tutan aile oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Gelenek, Bayram, Nusayri, Bayram tutma, Gadiri Hum

A Study on the Bayram Tutma Rituals of Nusayris Living in Mersin Karaduvar District: Instance of Gadiri Hum

Öz

For Nusayri who have more than a hundred bairam, commemoration days have an important meaning and location. On these days, where various rituals are performed, bairam differ according to their purposes. However, celebrating bairam without forgetting them every year creates an important cultural texture. For this reason, the responsibility of the committed preparations for the celebration of each bairam is given to a Nusayri family. This tradition, which means taking ownership of the preparations for the bairam is known as the "bayram tutma". Bayram tutma is a legacy from our ancestors. After the family elders die, this bairam is continued by other family members. One of the most special bairam for Nusayris is Gadiri Hum.
Gadiri Hum, which has a deep-rooted history is a bairam celebrated as the day his holiness Ali was elected caliph. In the cultural memory, Gadiri Hum which is a proof that holiness Ali was chosen by Allah is considered a sacred event. Because with this incident, a person from the ahlul bayt became the leader of Muslims by the command of Allah. For this reason, Gadiri Hum represents a happy and sacred day for both Shia and Alevi. Gadiri Hum which is fundamentally a political event, has been consecrated by Shia and Alevi and this event has been given a religious-cultural characteristic. This characteristic has contributed to Gadiri Hum being kept alive and commemorated with various rituals every year.
In the study, bayram tutma and Gadiri Hum rituals of the Nusayri society were examined. First of all, general information about Nusayris is given. Subsequently, the Nusayri belief world was revealed based on the religious and cultural elements identified in the field research. Sample of in this article which is considered as context-centered, consists of a family living in Mersin and celebrating Gadiri Hum.

Anahtar Kelimeler

tradition, bairam, Nusayri, bayram tutma, gadiri hum

Kaynakça

• Aydın, Hayati (2017), Gadîr-i Hum, Ankara: Fecr Yayınları.
• Baha Said Bey (2000), Türkiye’de Alevî-Bektaşî, Ahi ve Nusayrî Zümreleri, haz. İsmail Görkem, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bıçak, Ayhan (2012), Evren Tasavvuru-Kendini Bilmek ya da Evreni Kurmak, İstanbul: Dergâh Yay.
• Daşdemir, Cansu (2019), “Muharrem Ayı’nda Uygulanan Tabuların Tespiti ve Tahlili: Iğdır Örneği”, Yörük Ali Efe Uluslararası Halk Kültürü Araştırmaları Sempozyumu, ed. Mustafa Oner Uzun ve Caner Işık, Aydın: Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, s. 178-190.
• Dursun, Aysun (2016), Türk Halk Hukuku, İstanbul: Ötüken.
• Emiroğlu, Kudret ve Suavi Aydın (2003), Antropoloji Sözlüğü, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki (1998), Anadolu İnançları- Anadolu Üçlemesi 1, İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Göde, Halil Altay ve Hüseyin Kürşat Türkan (2015), “Karaağaç Arap (Nusayri) Alevilerinde Ölüm İnançları ve Ritüelleri Üzerine Bir İnceleme”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 73, 67-87.
• Gülçiçek, Ali Duran (2005), “Nusayri Aleviler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 34, 269-280.
• Karasu, Mehmet (2006), “Alevi Nusayriler”, Nusayrilik Alevilik ve Çokkültürlülük, ed. Mehmet Karasu, Ankara: Keşif Yayınevi.
• Kummî ve Nevbahtî (2020), Kitâbu’l- Makâlât ve’l- Fırak/ Fıraku’ş- Şîa Şiî Fırkalar, çev. H. Onat vd., Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Örnek, Sedat Veyis (2014), 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Şenocak, Ebru (2019). “Nasreddin Hoca Fıkralarında Ölüm ve Öteki Dünya Algısı”, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 17(7), 21-45.
• Tanyu, Hikmet (1984), “Totem, Totemizm ve Tabu Üzerinde Yeni Araştırmalar”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 26 (1), 168.
• Togayhan, Abdurrahman (2008), “Günümüz Paralel Nusayrîlik İnancına Yansıyan Senkretizmin Temel Formları: Mersin Karaduvar Mahallesi Örneği”, Harran Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20, 227-258.
• Türk, Hüseyin (2002), Nusayrilik (Arap Aleviliği) ve Nusayrilerde Hızır İnancı, Ankara: Ütopya Yayınları.
• Türk, Hüseyin (2005), Anadolu’nun Gizli İnancı Nusayrîlik- İnanç Sistemleri ve Kültürel Özellikleri-, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Üzüm, İlyas (2000), “Türkiye’de Alevî/Nusayrî Önderlerinin Eserlerinde İnanç Konularına Yaklaşım”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 4, 173-187.
• Yenmiş, Nihad (2010), “Arap Aleviliğinde Kutsal Günler ve Bayramlar”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, 299-314.