Cumhuriyetin İlk 100 Yılında Çeviriye “Resmî” Bakış: Yayın Kongreleri

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 6 - CUMHURİYET'İN 100. YILINA İTHAFEN, 136 - 151, 29.12.2023

Şehnaz Tahir Gürçağlar

Öz

Bu çalışmada Türkiye’de 1939-2018 yılları arasında devlet tarafından düzenlenen altı yayın kongresinde oluşan çeviri konulu söylemler ele alınacaktır. Amaç bu söylemler üzerinden devletin çeviriye dair “resmi” bakış açısında gerçekleşen değişimi ortaya koymaktır. 1939 yılında Birinci Türk Neşriyat Kongresi ile başlayan ve devletin kamu sektöründe ve özel yayıncılar arasında süreli yayınlar ve kitap yayıncılığıyla ilgili çeviri de dahil olmak üzere bir dizi konuyu derinlemesine inceleme ve düzenleme amacıyla hareket ettiği ulusal yayın kongreleri, ülkenin siyaset hayatı ve kültür politikalarına koşut bir çerçevede gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle altı kongrede gerçekleşen tartışmaların ve sunulan raporların mercek altına alınmasıyla yaklaşık 80 yıllık bir dönemde Türkiye’nin değişen yayıncılık ve çeviri manzarasına, bu alanlardaki sorunların nasıl irdelendiği ve çözümlenmeye çalışıldığına ve bu süreçte devletin nasıl girişimlerle ne tür sonuçlar elde ettiğine dair önemli bulgular elde edilebilir. Çalışmada kongrelerde özellikle çeviri üzerine yapılan değerlendirmeler temel alınmış ve tek partili dönemde yoğun devlet desteği ile bir Batılaşma aracı olarak yapılandırılmaya çalışılan çeviri alanının ilerleyen yıllarda yaşanan siyasi ve kültürel değişimlerle birlikte Türk kültürünün dünyada tanıtımına yönelik bir araç olarak konumlandırılmaya başlandığı sonucuna varılmıştır. 21. Yüzyılda çeviri farklı bir amaca yönelik de olsa hala devletin aktif müdahalesiyle şekillendirilmeye çalışılan bir alan olmayı sürdürmektedir, ancak Cumhuriyetin ilk yüzyılının son çeyreğinde çeviri artık bir meslek olarak görülmeye başlanmıştır. Çevirmenler ise bazı ideallerle çalışan kültür gönüllüleri değil, yapılandırılmış bir mesleğin profesyonel mensupları olarak eğitim ve uygulama alanında yaşadıkları sorunları açıkça dile getiren ve bu konuda doğrudan hak arayışına giren bir meslek grubu olarak görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Cumhuriyeti, Yayın Kongreleri, kültür planlaması, Tercüme Bürosu, TEDA, çeviri ve siyaset

The “official” view on translation in Türkiye: The case of national publishing congresses

Öz

This study focuses on the discourses on translation in six publishing congresses organized by the government in Türkiye between 1939 and 2018. The aim is to reveal the changes in the state’s “official” perspective on translation through these discourses. Starting in 1939 with the First Turkish Publishing Congress, the national publishing congresses reflected the political life and cultural policies of the country. The government stepped in to examine and regulate a range of issues related to periodicals and book publishing in the public sector and among private publishers, which also included translation. A study of the discussions and reports presented at the six congresses may provide important findings regarding the changing landscape of publishing and translation in Türkiye over a period of nearly 80 years allowing an insight into the problems raised, solutions proposed and the results achieved through state initiative. This study is based on the comments made at the congresses particularly on translation and concludes that the field of translation, which was structured as a tool of Westernization with intensive state support during the single-party era, started to be positioned as a tool for the promotion of Turkish culture in the world with the political and cultural changes experienced in later periods. In the 21st century, translation is a field that is still being shaped by the active intervention of the state, albeit for a different purpose. In the last quarter of the first century of the Republic, translation started to be seen as a profession. Translators are no longer seen as cultural volunteers devoted to certain ideals, but as members of a structured profession, openly voicing the problems they face in the field of education, professional practice and legal rights.

Anahtar Kelimeler

Republic of Türkiye, Publishing Congresses, culture planning, Translation Bureau, TEDA, translation and politics

Kaynakça

• Aktener, Ilgın (2019), Censorship and literary translation in Turkey: translating obscenity after The Soft Machine and Snuff court cases, Neohelicon 46 (1), 347-367.
• Arslan, Devrim Ulaş (2020), Translation, obscenity and censorship in Turkey: Avni İnsel as a translator and patron of popular erotic literatüre, Libra Kitapçılık ve Yayıncılık.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1906-1938) – II (1952), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Berk, Özlem (2004), Translation and Westernisation in Turkey, from the 1840s to the 1980s, İstanbul: Ege Yayınları.
• Even-Zohar, Itamar (2017), Culture Planning and Cultural Resistance in the Making and Maintaining of Entities, Papers in Culture Research Tel Aviv: Unit of Culture Research, Tel Aviv Üniversitesi, 104-111.
• Gürses, Sabri (2010), Çeviride Seferberlik Hali: Telif ve Tercüme, Çeviribilim, 1. Sayı, Kasım-Aralık 2010, 1,4.
• İskit, Server (1939), Türkiye’de Neşriyat Hareketleri Tarihine Bir Bakış, İstanbul: Devlet Basımevi.
• Kayaoğlu, Taceddin (1998), Türkiye’de Tercüme Müesseseleri, İstanbul: Kitabevi.
• Konca, Irem (2022), State Censorship and Ideologue Translators: A History of Translation and Transfer of Marxist/Socialist Texts in the Turkish Legal Field (1908-1970). Yayımlanmamış doktora tezi. KU Leuven. Mortenson, Erik (2016), Turkish Censorship, Cultural Translation, and the Trial of William S. Burroughs's The Soft Machine, Arizona Quarterly: A Journal of American Literature, Culture, and Theory 72 (3), 47-73.
• Önsöz (1951), Tercüme, 9: 53-54, 293.
• Sariz, Inci (2018), Censorship (s) in translation: constraints and creativity, Journal of Intellectual Freedom & Privacy 2 (3-4), 3-6.
• Sevük, İsmail Habib (1940), Avrupa Edebiyatı ve Biz, I. Cilt, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tahir Gürçağlar, Şehnaz (2018), Türkiye'de Çevirinin Politikası ve Poetikası: 1923-1960. Çev. Tansel Demirel, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tahir Gürçağlar, Şehnaz (2002), Translation as Conveyor: Critical Thought in Turkey in the 1960s, Works and Days, 20 (1-2), 253-278.
• Tuncor, Ferit Ragıp (1989), Millî Eğitim Yayınları Bibliyografyası, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Ülken, Hilmi Ziya (1997) [1935], Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, İstanbul: Ülken Yayınları.
• Üstünsöz, İrem (2011), The Legal Status and the Self-Images of Translators in Turkey, Translators at the Crossroads: Experts or Messengers?, Saarbrücken: Lambert Academic Publishing.
• Yücel, Hasan-Âli (1961), Klâsiklere Birinci Önsöz, Tercüme, 15 (75-76), 12.
• Zürcher, Eric J. (2004), Turkey, A Modern History, London: I.B. Tauris.
• URL-1 TEDA, Rakamlarla TEDA, https://teda.ktb.gov.tr/TR-250769/rakamlarla-teda.html (e.t. 10.11.2023).
• URL-2 TEDA, Türkiye’nin edebi çeviri atölyeleri, https://teda.ktb.gov.tr/TR-252057/turkiye39nin-edebi-ceviri-atolyeleri.html (e.t. 10.11.2023).
• URL-3 Çevbir., Hakkımızda http://www.cevbir.org (e.t. 10.11.2023).
• URL-4 Türkiye Yayıncılar Birliği, Yayınlar ve Raporlar http://www.turkyaybir.org.tr (e.t. 10.11.2023).
• URL-5 MYK (2013) Çevirmen Seviye 6 Ulusal Meslek Standardı https://www.myk.gov.tr/images/articles/editor/2013/300113/CEVIRMEN_Seviye_6_UMS.pdf (e.t. 23.11.2023).