Hasenekevleri (Maden-Elazığ) Güneyindeki Diyabazlarda Gelişen Hidrotermal Cu Cevherleşmesinin Jeolojisi ve Alterasyon Jeokimyası

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 3, 1282 - 1296, 26.09.2020

Cihan Yalçın Mustafa Kumral Mustafa Kaya Muhittin Karaman

https://doi.org/10.17798/bitlisfen.630452

Cited By: 1

Öz

Türkiye’nin en önemli bakır yataklarından biri olan Maden
(Elazığ) yatağı boyunca Orta Eosen yaşlı Maden Grubuna ait litolojiler
bulunmaktadır. Bu litolojiler, volkanik kayaçlar ve sedimanter kayaçlardan
oluşmakta ve KB-GD ve KD-GB uzanımlı faylar tarafından kesilmektedir. Maden
(Elazığ) ilçesinin yaklaşık 12 km güneybatısında yer alan Hasenekevleri
(Maden-Elazığ) bölgesinde Maden Grubuna ait diyabazlar içerisinde kırık
hatlarında kuvars damarları ile ilişkili Cu zenginleşmeleri bulunmaktadır.
Damar tipi ve epijenetik oluşumlu cevherleşme ortalama 30 m genişliğinde 100 m
uzunluğundadır. Cevher damarları 1-5 cm arasında değişmekte ve Cu %2,45
değerine kadar ulaşmaktadır. Cevher süksesyonu pirit, kalkopirit, bornit,
kovellit, götit ve malakit şeklindedir. Kırık hatları boyunca gelişen
hidrotermal alterasyon sonucunda yan kayaçlarda serisitleşme, kloritleşme ve
piritleşme yaygın olarak gözlenmektedir. Cevher zonunda yapılan alterasyon
jeokimyası çalışmalarında indeks değerleri (CIA); 15,72-85,90,
klorit-karbonat-pirit indeksi (CCPI) değerleri; 56,94-98,51 ve alterasyon
indeksi (AI) değerleri ise 13,51-98,05 arasındadır. Cevher oluşumunun
hidrotermal alterasyonların görüldüğü kırık hatlarında gözlenmesi cevherleşmede
yapısal kontrolün etkin olduğunu göstermektedir. 

Anahtar Kelimeler

Maden Grubu, Epijenetik Cu zenginleşmesi, Hidrotermal Alterasyon, Yapısal Kontrol

Kaynakça

• 1. Seeliger T.C., Pernicka E., Wagner G.A., Begeman F., Schmitt-Strecker S., Eibner C., Öztunalı Ö., Baranyı, I. 1985. Archo-metalurgische untersue-hungen ni Nord und Ostanatolien. 32. Jahbuch des Römisch. Germanischen Zentralmuseums, p.597-659, Mainz, Germany.
• 2. Tızlak E. 1991. Mining in the Keban - Ergani area (1780- 1850). Ph.D. Thesis, Firat University, pp. 402, Elazığ, Turkey. (in Turkish).
• 3. Erdoğan B. 1977. Geology geochemistry and genesis of the sulphide deposits of the Ergani-Maden region SE Turkey. University of New Brunswick, PhD Thesis.
• 4. Özkaya İ. 1978. Stratigraphy of Ergani-Maden vicinity. Geological Bulletin of Turkey, Vol.21, pp. 129-139, ISSN 1016-9164.
• 5. Özdemir Z., Sağıroğlu A. 1998. The Study of Biogeochemical Anomalies for Fe along the Maden River (Maden-Elazig). Geological Bulletein of Turkey, Vol. 41/1, pp. 49-54, ISSN 1016-9164.
• 6. Özdemir Z., Sağıroğlu A. 2000. The Study of Biogeochemical Anomalies for Zn along the Maden River (Maden-Elazig). Mersin University, Series of Essay, Vol. 4, pp. 93-100, 0002-6417.
• 7. Kırat G., Bölücek C., Kalender L. 2008. Distribution of Cu, Pb, Zn, As Cd and Fe in stream sediments around of Maden copper deposit. Geosound/Yerbilimleri, Vol.53, pp. 203-217, ISSN 1019-1003.
• 8. Kalender L. 2012. Environmental impact and drainage geochemistry of the abandoned Keban Ag, Pb, Zn deposit, In: Dionisions Panagiotaras (Ed.), Working Maden Cu Deposit and Alpine Type Cr Deposit in the Eastern Anatolia, Turkey. Geochemistry. Published by In Tech, Croatia, 345–370 (www.intechopen.com).
• 9. Sirel M.A. 1949. Die Kupferlagerstaette Ergani-Maden in der Turkei. N. Jh. Mineral. Abh. Abt. A. 80, 36–95.
• 10. Borchert H. 1952. Ergani bakır cevheri yataklarında yapılan jeolojik tatbikata ait rapor. Yayımlanmamış rapor, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA), 2083 Ankara, Türkiye.
• 11. Schneiderhöhn H. 1954. Ergani bakır yatağı, Yayımlanmamış rapor, Etibank Genel Müdürlüğü, 812, Ankara, Türkiye, 48 s.
• 12. Göymen G., Aslaner M. 1969. Doğu Anadolu’da bulunan Ergani–Maden bakır yatağının ve bilhassa yantaşlarının maden mikroskopik incelenmesi. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) Dergisi 72, 176–188.
• 13. Bamba T. 1976. Güneydoğu Anadolu Ergani-Maden bölgesi ofiyolit ve ilgili bakır yatağı. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) Dergisi 86, 35–49.
• 14. İleri S., Salancı B., Bitem M., Doğan R. 1976. Ergani (Maden) copper deposit and plate tectonics. Bull. Geol Soc. Turk 19, 133–142.
• 15. Erdoğan T. 1975, VI. Bölge Gölbaşı Dolayının Jeolojisi. TPAO Rapor No: 929, Ankara (yayınlanmamış).
• 16. Erler A. 1983. Tectonic setting of the massive sulphide deposit of the Southeast Anatolian thrust belt. In: Tekeli, O., Göncüoğlu, M.C. (Eds.), Geology of the Taurus Belt. General Directorate of Mineral Research and Exploration (MTA), Ankara, pp. 309–316.
• 17. Wijkerslooth P. 1944. Elazığ ili (Ergani-Maden) bakır yatakları hakkındaki bilgiye yeni bir ilave [New contribution to the understanding of Elazığ (Ergani-Maden) copper deposits]. Bull Min Res Exp 33:76–104.
• 18. Çiftçi E. 2019. Volcanogenic Massive Sulfide (VMS) deposits of Turkey. In: Pirajno F., Ünlü T., Dönmez C., Şahin M. (eds) Mineral Resources of Turkey. Modern Approaches in Solid Earth Sciences, vol 16. pp 427-496, Springer, Cham.
• 19. Constantinou G. 1980. Metallogenesis associated with the Troodos ophiolite. A. Panayiotu (Ed.). Ophiolites Proceeding İnternational Ophiolite Symposium, 1980 Nicosia-Cyprus 663-674.
• 20. Richards H., Cann J., Jensenius J. 1989. Mineralogical zonation and metasomatism of the alteration pipes of Cyprus sulfide deposits. Econ Geol 84(1):91–115.
• 21. Yıldırım N., Dönmez C., Kang J., Lee I., Pirajno F., Yıldırım E., Günay K., Seo JH., Farquhar J., Chang SW. 2016. A magnetite-rich Cyprus-type VMS deposit in Ortaklar: a unique VMS style in the Tethyan metallogenic belt, Gaziantep, Turkey. Ore Geol Rev 79:425–442.
• 22. Altun Y, Yilmaz H, Şiner İ, Yazar F. 2015. The secrets of massive sulfide deposits on mid-ocean ridges and Küre-Mağaradoruk copper deposit. Bull Min Res Exp 150:51–64.
• 23. Şaşmaz A., Gümüş G., Sağıroğlu A. 1999. A typical example of allochtonous Cyprus type copper mineralizations: Derdere mineralizations. Geol Bull Turkey 42(1):105–117 (in Turkish with English abstract).
• 24. Akıncı ÖT. 2009. Ophiolite-hosted copper and gold deposits of southeastern Turkey: formation and relationship with seafloor hydrothermal processes. Turk J Earth Sci 18(4):475–509.
• 25. Yıldırım N., İlhan S., Akyıldız M., Yıldırım E., Dönmez C. 2010. The importance of the ophiolites of the southern branch of the Neotethys (Koçali ophiolitic complex), in terms of the Cyprus Type VMS Deposits. In: 7th International symposium on Eastern Mediterranean Geology. Turkey, Adana.
• 26. Yıldırım N., İlhan S., Yıldırım E., Dönmez C. 2012a. The geology, geochemistry and genetical features of the Ormanbaşi Hill (Sincik, Adiyaman) copper mineralization. Bull Min Res Exp 144:75–104.
• 27. Yıldırım N., Parlak O., Robertson AHF. 2012b. A Geochemistry and tectonic significance of the Koçali ophiolite and the related Koçali melange, Adiyaman region, SE Turkey. In: EGU General Assembly conference abstracts 1253.
• 28. İlhan S. 2013. The origin of massive sulfide deposits within the Kocali Complex (Adıyaman). PhD thesis, Institute of Natural and Applied Sciences, Çukurova University, Adana, 247p (in Turkish with English Abstract, unpublished).
• 29. Akyıldız, M., Yıldırım, N., Gören, B., Yıldırım, E., Ilhan, S. 2015. The origin of vein-type copper-lead-zinc deposits Host in Palaeozoic metamorphic rocks at the Southeast Anatolian Orogenic Belt (Küplüce-Adıyaman, Southeastern Turkey). J Afr Earth Sci 102:191–202.
• 30. Ketin İ. 1983. An overview of the geology of Turkey. Istanbul Technical University Library Publication 1259, 595p.
• 31. Şengör AMC., Yılmaz Y. 1981. Tethyan evolution of Turkey: a plate tectonic approach. Tectonophysics 75(3–4):181–241.
• 32. Robertson AHF., Ustaömer T., Pickett EA., Collins AS., Andrew T., Dixon JE. 2004. Testing models of Late Palaeozoic–Early Mesozoic orogeny in Western Turkey: support for an evolving Open-Tethys model. J Geol Soc 161(3):501–511.
• 33. Okay AI. 2008. Geology of Turkey: a synopsis. Anschnitt 21:19–42.
• 34. Yıldırım M. Yılmaz Y. 1991. Güneydoğu Anadolu orojenik kuşağının ekaylı zonu [Imbricated zone of the Southeast Anatolian Orogenic Belt]. Turkish Assoc Pet Geol Bull (TAPG) 3:57–73.
• 35. Yılmaz Y. 1993.New evidence and model evolution of the southeast anatolian orogen. Geological Society of America Bulletin, 105, 251-271.
• 36. Yılmaz Y., Yigitbaş E., Genç S. 1993. Ophiolitic and metamorphic assemblages of southeast Anatolia and their significance in the geological evolution of the orogenic belt. Tectonics 12:1280–1297.
• 37. Ketin İ. 1948. Ergani Eğil bölgesinin jeolojik etüdü hakkında memuar. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Rap. No. 2015, yayımlanmamış.
• 38. Perinçek D., Özkaya İ. 1981. Arabistan levhası kuzey kenarının tektonik evrimi. Yerbilimleri, 8, 91-101.
• 39. Yazgan E. 1983. A geotraverse Between the Arabian Platform and the Munzur Nappes. International Symposium on the Geology of the Taurus Belt, 17, 26-29 September, Ankara, 17p.
• 40. Yazgan E. 1984. Geodynamic Evolution of the Eastern Taurus Region (Malatya-Elazığ area, Turkey). International Symposium on the Geology of the Taurus Belt, 26-29 September, Ankara, 199-208.
• 41. Hempton M. 1985. Structure and deformation history of the Bitlis suture near Lake Hazar, SE Turkey, Geological Society of America Bulletin, 96, 223-243.
• 42. Ertürk M.A., Beyarslan M., Chung S.-L., Lin T. H. 2018. Eocene magmatism (Maden Complex) in the Southeast Anatolian Orogenic Belt: Magma genesis and tectonic implications. Geoscience Frontiers, 9, 1829–1847.
• 43. Aktaş G., Robertson A.H.F. 1990a. Tectonic evolution of the tethys suture zone in SE, Turkey: Evidence from the petrology and geochemistry of late Cretaceous and Middle Eocene extrusives. In. Symposium On ophiolite genesis and evolution of oceanic lithosphere, Geological Society of London Special Publications, 311-328.
• 44. Açıkbaş D., Baştuğ C. 1975. V. Bölge Cacaz-Hani Yöresi Kuzey sahalarının jeoloji raporu ve petrol olanakları [Geology survey report and petroleum potentials of V. Region Cacaz-Hani area northern territories]. TPAO Raport No: 917 (in Turkish, unpublished).
• 45. Perinçek D. 1979. Palu-Karabegan-Elazığ-Sivrice-Malatya alanının jeolojisi ve petrol imkanları. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, Rap. No. 1361.
• 46. Robertson A.H.F., Parlak O., Rızaoğlu T., Ünlügenç U.C., Inan N., Taslı K., Ustaömer T. 2007. Tectonic evolution of the South Tethyan ocean: evidence from the Eastern Taurus mountains (Elazığ region, SE Turkey). Geological Society of London Special Publications, 272, 233-272.
• 47. Erdoğan, B. 1982. Ergani-Maden Yöresindeki Güneydoğu Anadolu Ofiyolit kuşağının jeolojisi ve volkanik kayaçları. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 25, 49-50.
• 48. Işık V. 2016. Torosların Jeolojisi; Türkiye Jeolojisi Ders Notu, Ankara Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Ankara.
• 49. Mineral Research and Exploration (MTA), 2002. 1/500.000 scale geological maps of Turkey. General Directorate of Mineral Research and Exploration (MTA), Ankara, Turkey.
• 50. Ishikawa Y., Sawaguchi T., Iwaya S., Horiuchi M. 1976. Delineation of Prospecting Targets for Kuroko Deposits Based on Modes of Volcanism of Underlying Dacite and Alteration Haloes. Mining Geology 26, 105–117.
• 51. Large R.R., Gemmell J.B., Paulick H., Huston D.L. 2001. The alteration box plot: A simple approach to understanding the relationship between alteration mineralogy and lithogeochemistry associated with volcanichosted massive sulfi de deposits: Economic Geology and the Bulletin of the Society of Economic Geologists, v. 96, p. 957–971.
• 52. Nesbitt H.W., Young G.M. 1982. Early Proterozoic climates and plate motions inferred from major element chemistry of lutites. Nature. 299. 715-717.
• 53. Nesbitt H.W., Young G.M. 1989. Formation and diagenesis of weathering profiles: The Journal of Geology, v. 97, p. 129–147, doi: 10.1086/629290.
• 54. Üstüntaş A., Sağıroğlu A., 1993. Zahuran (Maden-Elazığ) yöresindeki iki farklı tip Cu cevherleşmesi, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 36, 179-188.