KENTİN MEKÂNSAL DEĞİŞİMİNDE KENTSEL SİT ALANI VE SİT ALANINDA KONUT KİRALAMA: ELBİSTAN ÖRNEĞİ

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 1, 21 - 33, 29.06.2022

Hüsne Temur Seda Çalışır Hovardaoğlu

Öz

Kentler, çeşitli dönemlerin izlerini ortaya koyan kendine özgü bir yapıya sahiptir ve doğal, tarihi, kültürel çevreleri ile geçmişe tanıklık ederler. Konutlar da kentin mekânsal birikimi içinde geçmişin göstergesi olarak bu tanıklığın önemli bir parçasıdır. Ancak çoğu Anadolu kentinin tarihine ışık tutan çok sayıda geleneksel konut ve içinde yer aldığı doku, çeşitli nedenlerle (yeni konut yapımı, ev sahiplerinin terk etmesi, bakımsızlık gibi) büyük oranda yok olmuş ve/veya değişime uğramıştır. Bu süreçte, tarihi çevreler dar ekonomik standarda sahip ailelerin kiralık konut ihtiyacının karşılanmasında önemli bir yere sahip olmuştur. Genellikle kent merkezindeki bu tarihi çevrelerin çalışma alanları ve kentsel olanaklara kolay ve ucuz erişimi sağlayabilen konumu, düşük kira bedeli ve çeşitli büyüklükteki hane halkının yaşamasına olanaklı konut büyüklüğü gibi nedenler konutların kiralanmasının önemli belirleyicileridir. Bu araştırma, özellikle 1960’lı yıllardan sonra hızlı bir nüfus artışının yaşandığı Elbistan kentinin mekânsal değişimini tarihi çevre odağında değerlendirmeyi ve geleneksel konut alanları üzerindeki etkisini açıklamayı; öte yandan bu değerlendirmeler ışığında, kentsel sit alanında kiralık konut ve konut kiralamaya ilişkin bir değerlendirme yapmayı amaçlamaktadır. Çalışmanın örneklemi olarak belirlenen Elbistan (Kahramanmaraş) Kızılcaoba Mahallesi Kentsel Sit Alanı, günümüzde konut ve konut dışı kullanımların yoğun olarak yer seçtiği bir alandadır. Sit alanındaki 33 tescilli yapının 32’si konut, 1’i ise konut dışı kullanımlıdır. Kentin imar planları ve plan kararları, tarihi çevrenin değişim süreçlerini yönlendirmede etkili olmuş, son birkaç yıldır ise alan koruma kararları doğrultusunda yeni statüler kazanmaya başlamıştır. Tarihi çevre, doküman analizi, kiracı hane halkları ile yapılan yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşmelerle değerlendirilmiş ve alandaki değişimin açıklanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kentsel sit alanı, Geleneksel konut, Kiralık konut, Elbistan

Kaynakça

• [1] İ. Tekeli, “Konut Sorununu Konut Sunum Biçimleriyle Düşünmek”. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İlhan Tekeli Toplu Eserler 13, İstanbul: Yenigüven Matbaacılık, 2009.
• [2] E. Madran, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkin Tutumlar ve Düzenlemeler: 1850-1950”. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği, 2002.
• [3] E. Madran, Cumhuriyetin İlk Otuz Yılında (1920-1950) Koruma Alanının Örgütlenmesi-II, ODTÜ MFD, (17:1-2) 75-97, s.85, 1997.
• [4] A. Ersen, “Türkiye’de Tarihi Çevre Koruma(ma) Tarihi ve Rekonstrüksiyon Üzerine Düşünceler”. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, 12 (3-25), 2014.
• [5] Z. Ahunbay, Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, İstanbul: Yem Yayınları, 1996.
• [6] C. Erder, Tarihi Çevre Bilinci. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği, 2007.
• [7] D. Kuban, Tarihi Çevre Korumanın Mimarlık Boyutu. İstanbul: Yem Yayınları. 2000.
• [8] D. Kuban, Türkiye’de Kentsel Koruma Kent Tarihleri ve Koruma Yöntemleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2001.
• [9] N. G. Asatekin, “Ankara Kalesi Koruma Geliştirme Çalışmaları Hakkında”. Mimarlık Dergisi, sayı:201, yıl:22, sayı:3-4, s. 27, 1984.
• [10] Z. Çelik; D. Favro, ve R. Ingersoll, Şehirler ve Sokaklar, Bir Tema Parkı Olarak Kentsel Koruma Soğukçeşme Sokağı. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2011.
• [11] Ç. Gülersoy, Beşiktaş Daha Dün. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını, 1994.
• [12] İ. Tekeli, Kent Planlaması Konuşmaları. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları, 1999.
• [13] B. Ö. Ünsal ve A. Türkün, “Neoliberal Kentsel Dönüşüm Kentsel Alanlarda Sınıfsal Tahliye, Yoksullaşma ve Mülksüzleşme”. Mülk, Mahal, İnsan İstanbul’da Kentsel Dönüşüm (der. A. Türkün). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 17-42, 2014.
• [14] III. Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1973-1977. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/%C3%9C%C3%A7%C3%BCnc%C3%BC-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1973-1977%E2%80%8B.pdf. [Erişim Tarihi: 10.04.2021].
• [15] IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1979-1983. https://sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/10/Dorduncu_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1979-1983.pdf. [Erişim Tarihi: 10.04.2021].
• [16] A. Türkün; Ş. Aslan; B. Şen, “1923-1980 Döneminde Kentsel Politikalar ve İstanbul’da Konut Alanlarının Gelişimi Mevzuat, Aktörler ve Hâkim Söylem”. Mülk, Mahal, İnsan İstanbul’da Kentsel Dönüşüm (der. A. Türkün). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 45-78, 2014.
• [17] XII. Beş Yıllık Kalkınma Planı, 2019-2023. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/07/OnbirinciKalkinmaPlani.pdf. [Erişim Tarihi: 10.04.2021].
• [18] A. Çiftçi, Elbistan Ovasının Geç Hitit Şehir Devletleri Dönemindeki Önemi Üzerine Bir Değerlendirme. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi. 9, 9-18, 2009.
• [19] Elbistan Kaymakamlığı, 2021. http://www.elbistan.gov.tr/cografi-yapi [Erişim Tarihi: 15.06.2021].
• [20] G. A. Bowen, Document Analysis As A Qualitative Research Method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40, 2009.
• [21] A. Yıldırım, H. Şimşek, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları, 2016.
• [22] Z. O’Leary, The Essential Guide To Doing Your Research Project. SAGE Publications Inc, 2017.
• [23] L. B. Bruce. & H. Lune, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. H. Aydın (Çev. Edt). Konya: Eğitim Kitabevi, 2015.
• [24] B. Merriam, Sharan. Qualitative Research A Guide To Design and İmplementation. San Francisco: John Wiley-Sons, 2009.
• [25] Q. P. Michael, Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri (M. Bütün & S. B. Demir, Çev. Ed.) Ankara: Pegem Akademi, 2014.
• [26] M. B. Miles, & A. Huberman, A., Michael, Qualitative Data Analysis. Sage, Thousand Oaks, 1994.
• [27] E. Wach, Learning About Qualitative Document Analysis. (https://opendocs.ids.ac.uk/opendocs/bitstream/handle/20.500.12413/2989/PP%20InBrief%2013%20QDA%20FINAL2.pdf?sequence=4), 2013.
• [28] P. Michael. Quinn, Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (M. Bütün & S. B. Demir, Çev. Ed.) Ankara: Pegem Akademi, 2014.
• [29] Cumhuriyetin 50. Yılında Elbistan. İstanbul: Gençlik Basımevi, 1973.
• [30] L. Ş. Merey, “Elbistan Evleri”. Arkitekt, Şehircilik ve Süsleme Sanatları Dergisi, IV (197-198), 102-106, 1948.
• [31] Arif Bilgin Arşivi, Elbistan. [32] Elbistan 1980 Tarihli İmar Planı Revizyonu ve İlavesi İzah Raporu, İller Bankası Arşivi, 1980.
• [33] İller Bankası Arşivi, 2021. [34] Gaziantep Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Arşivi, 2021.
• [35] Elbistan Belediyesi Arşivi, 2021. [36] Elbistan Tapu Müdürlüğü Tapu Kayıt Kütük Defterleri, 2021.