Kemal Tahir Romanları’nda Sosyolojik Arka Plan: “Bozkırdaki Çekirdek” Romanı Örneği

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 2, 104 - 117, 29.11.2023

Bedirhan Şentürk

Öz

Kemal Tahir'in bağlı olduğu edebiyat geleneği olan "Toplumcu Gerçekçilik", bu gruba dahil olan yazarlarında hem eserlerinde, hem diğer yazıları ve söylemlerinde de olduğu gibi edebiyata sosyal meseleleri dahil eden, dahil etmekle kalmayıp edebi tarzını tamamıyla bu gaye üzerine inşa eden bir gelenektir. Türkiye'nin Cumhuriyet sonrası döneminde başlayan büyük çaplı sosyal dönüşüm, modernite etkilerine karşı başlayan kültürel tepki, kırdan kente göç, yoksulluk, işsizlik, sanayi toplumunun getirisi olan sınıfsal farklılıklar gibi bir çok sosyolojik konu, toplumcu gerçekçi edebiyatçıların ve içlerinde en önemlilerinden olan Kemal Tahir'in eserlerine de ışık tutmuştur. Kemal Tahir romanları, Türk Edebiyatı içerik bakımından toplumsal temaları yoğun bir şekilde yer veren eserler olarak ön plana çıkmaktadır. Eserlerinde Türk toplumsal yapısı dahilindeki ilişkilere kültür, tarih ve siyaset gibi alanlardaki değişimlere ve bunlara bağlı sosyolojik kodlara sıklıkla değinmiş ve ve romanlarını bu nevi bir tavırla oluşturmuştur. Bozkırdaki Çekirdek adlı romanıyla Tahir, Köy Enstitüleri meselesini, dönemin siyasi koşullarını ve toplumsal yapısını, özellikle de bu yapının temelini oluşturan taşra kültürünün dinamiklerini de kullanarak kurgulamıştır. Eserini kurgularken enstitü tartışmalarının bütün muhataplarını, tek parti mebuslarını, taşradaki feodal güçleri, idealist cumhuriyet eğitimcilerini ve tabiî ki çocukları, her biri kendi koşullarına ve düşüncelerine bağlı olmak suretiyle anlatmıştır. Bu yöntem, okuyucuya edebi kurgu ve hikaye akışı içerisinde, söz konusu döneme dair geniş çaplı ve farklı cihetlerden görme imkanı sunan bir sosyolojik malzeme sunmaktadır. Edebiyatın sosyolojik yönü, onu kurgulayan yazarın yaklaşımına ve edebiyata atfettiği değere bağlı olarak değişmektedir, Kemal Tahir'in eserlerinin sosyolojik bir değerlendirmeye açık olmasının en önemli ipuçlarından birisi de, yazarın kendi ifadelerinde belirttiği gibi edebiyata bir gaye ile yaklaşması, hatta bir dava amacıyla kullanması, ona estetik zevk haricinde daha derin anlamlar ve toplumsal bir misyon yüklemesi sonucunda ortaya çıkmakta, yazarın eserleri, kendi ifadelerine bağlı olarak da bir sosyolojik okuma imkanı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sosyoloji, Eğitim, Köy Enstitüleri, Tek Parti Dönemi, Edebiyat Sosyolojisi

Kaynakça

• Akçakaya, Murat. “Weber'in Bürokrasi Kuramının Bugünü ve Geleceği”. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8/3 (2016): 275-295.
• Alangu, T. 13.12.1964. “Kemal Tahir'in Gerçek Anlayışı ve Son Romanı”. Cumhuriyet.
• Altın, Neslihan. Ş. “Edebiyat Sosyolojisinin Sınırları”. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10/2 (2017): 37-57.
• Altun, Öznur Yılmaz. “Toplumcu Gerçekçilik ve Kemal Tahir Romanından Toplumu Okumak”. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi 15/7 (2021): 135-164.
• Aysal, Necdet. “Anadolu’da Aydınlanma Hareketinin Doğuşu: Köy Enstitüleri”. Atatürk Yolu Dergisi 9/35 (2005): 267-282.
• Dalar, Tuba. “Kemal Tahir Romanlarında Yapı ve İzlek”. Doktora Tezi. Ardahan Üniversitesi, 2015.
• Glasneck, Johannes. “Alman Faşizminin Türkiye’deki Propaganda Faaliyetleri”. Murat Çakır tarafından çevrildi. (2018): 1-13.
• Gümüşlü, Bedi. “Aydınlanma ve Türkiye Cumhuriyeti”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (Aralık/2008): 123-144.
• Hesapçıoğlu, Muhsin. “Türkiye'de Cumhuriyet Döneminde Eğitim Politikası ve Felsefesi”. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi 29/29 (2009): 121-138.
• Kacıroğlu, Murat. “Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında (1923–1940) Toplumcu-Gerçekçi Edebiyat Tartışmaları”. Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/2 (2016): 27-71.
• Köksal, Sümeyye Dinler. “Kemal Tahir'in Notlar'ına Yansıyan Roman Poetikası”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 27/1 (2017): 25-42.
• Mardin, Şerif. Türkiye, İslam ve Sekülerizm. İstanbul: İletişim, 2018.
• Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Kronik, 2019.
• Soyak, Murat “Ahmet Haşim'in Bir Mektubu Üzerine Düşünceler”. Hece Taşları 5 (2015): 18.
• Tahir, Kemal. Notlar Sanat-Edebiyat. İstanbul: İthaki, 2016.
• Tahir, Kemal. Bozkırdaki Çekirdek. İstanbul: İthaki, 2019.