Eugène Sue’nün Feuilleton Romanları ile Osmanlı Tefrika Roman Geleneğine Karşılaştırmalı Bakış

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 4, 56 - 78

Hasan Morkoç

Öz

Bu çalışma, Fransız yazar Eugène Sue’nün Paris’in Esrarları ve Gezgin Yahudi adlı romanlarını Osmanlı tefrika roman geleneğiyle karşılaştırmalı bir biçimde incelemektedir. On dokuzuncu yüzyılın ortalarında gazete tefrikacılığıyla popülerlik kazanan roman-feuilleton türü, hem Avrupa’da hem de Osmanlı İmparatorluğu’nda modern okuma kültürünün oluşumuna öncülük etmiştir. Çalışmada Sue’nün eserlerinin biçimsel yapısı, anlatım teknikleri, karakter tipolojisi, tematik örgüsü ve ideolojik yönelimi; Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami ve Hüseyin Rahmi Gürpınar gibi Osmanlı yazarlarının tefrika romanlarıyla ayrıntılı olarak karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma, iki edebî geleneğin hem yayın mecraları hem okur kitlesi hem de toplumsal işlevleri bakımından benzer ve farklı yönlerini ortaya koymaktadır. Bulgular, Fransız feuilleton geleneğinin Osmanlı edebiyatında yalnızca biçimsel değil, aynı zamanda kültürel, dilsel ve düşünsel bir aktarım süreci başlattığını göstermektedir. Sue’nün toplumsal adalet, eşitsizlik ve ahlak temaları Osmanlı’da eğitici, ahlaki ve modernleştirici bir işlev kazanmış, böylece gazete tefrikası halkın edebiyatla temas kurduğu, bilgi edindiği ve yeni değerlerle tanıştığı önemli bir mecra haline gelmiştir. Bu yönüyle çalışma, iki farklı kültürde popüler romanın işlevsel dönüşümünü tarihsel bir perspektifle açıklamayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Eugène Sue , Roman-Feuilleton , Osmanlı Tefrika Romanı , Karşılaştırmalı Edebiyat , Popüler Roman Geleneği

Eugène Sue's Serıal Novels And The Ottoman Serıal Novel Tradıtıon: A Comparatıve Study

Öz

This study examines French author Eugène Sue's novels Les Mystères de Paris and Le Juif Errant in a comparative manner with the Ottoman serialized novel tradition. The novel-feuilleton genre, which gained popularity in the mid-nineteenth century through newspaper serialization, pioneered the formation of modern reading culture both in Europe and in the Ottoman Empire. The study compares the formal structure, narrative techniques, character typology, thematic structure, and ideological orientation of Sue's works in detail with the serialized novels of Ottoman writers such as Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami, and Hüseyin Rahmi Gürpınar. This comparison reveals the similarities and differences between the two literary traditions in terms of their publication channels, readership, and social functions. The findings show that the French feuilleton tradition initiated not only a formal but also a cultural, linguistic, and intellectual transfer process in Ottoman literature. Sue's themes of social justice, inequality, and morality took on an educational, moral, and modernizing function in the Ottoman Empire, thus making the newspaper serial an important medium through which the public came into contact with literature, acquired knowledge, and encountered new values. In this respect, the study aims to explain the functional transformation of the popular novel in two different cultures from a historical perspective.

Anahtar Kelimeler

Eugène Sue , Serial-Novel , Ottoman serialized novel , comparative literature , popular novel tradition

Kaynakça

• Ahmet Midhat. Esrar-ı Cinayat. Mehmet Kanar tarafından çevrildi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: 2020.
• Ahmet Midhat. Felâtun Bey ile Râkım Efendi. Gökhan Tunç ve Ebru Özgün tarafından çevrildi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları: 2017.
• Angenot, Marc. “La parole pamphlétaire”. Études littéraires 11/2 (Ağustos 1978): 255-264. https://doi.org/10.7202/500462ar
• Arslan, Devrim Ulaş. “Cumhuriyet Dönemi Tefrika Romanlarında İç İçe Geçmiş Edimler Olarak Tercüme, Telif ve Adaptasyon: Metinler, Eyleyiciler ve Söylemler (1928–1960).” Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2023.
• Brooks, Peter. Reading for the Plot: Design and Intention in Narrative. Harvard University Press: 1984.
• Çıkla, Selçuk. “Tanzimat’tan Günümüze Gazete-Edebiyat İlişkisi.” Türkbilig 18 (2009): 34-63.
• Erol, Salih. “Türk Basın Tarihinde İbrahim Şinasi Efendi ve Tasvir-i Efkâr Gazetesi.” Tarih ve Gelecek Dergisi 5/2 (Ağustos 2019): 273-295. DOI: 10.21551/jhf.581837.
• Göçer, Kenan. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ulaşım ve Servet-i Fünûn Dergisi Ulaşım Bibliyografyası.” Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi 11/2 (2016): 149–170.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi. Şık. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2022.
• Güzel, Ekrem. “Servet-i Fünûn Edebiyatında Yeni İfade veya Kusursuz Dil Arayışları.” Erdem 87 (Aralık 2024): 61-80.
• Lilti, Antoine. “Compte rendu de La lecture et la vie. Les usages du roman au temps de Balzac par Judith Lyon-Caen.” Revue d’histoire moderne & contemporaine 56/2 (2009): 237. https://doi.org/10.3917/rhmc.562.0237
• Mermutlu, Bedri. “Ziyad Ebüzziya’nın Şinasi ile İlgili Görüşleri Üzerine.” Bilig 18 (Yaz 2001): 145–164.
• Moran, Berna. Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1. İstanbul: İletişim Yayınları: 2021.
• Nujis, van Laurence. La Sociologie de la Littérature selon Éscarpit, Structure, Évolution, et Ambiguites d’un Programme de Recherche. Poétique: 2007.
• Parla, Jale. Babalar ve Oğullar: Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları: 2009.
• Salaün, Julie. “Les romans-feuilletons dans la presse catholique (1870–1914).” Yüksek Lisans Tezi, Université de Lyon, 2012.
• Şemsettin Sami. Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat. Halit Biltekin ve Ebru Özgün tarafından çevrildi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Serdar, Ali ve Tulumlu, Reyhan. “Tefrika Romanlarla Osmanlı/Türk Romanına Kanonun Ötesinden Bakmak.” Zemin 3 (2022): 186-212.
• Sue, Eugène. Le Juif errant. Tome II. Québec: La Bibliothèque électronique du Québec, referans alınan basım: 1983)
• Sue, Eugène. Les Mystères de Paris. Tome I. Québec: La Bibliothèque électronique du Québec, 2005.
• Yusuf, Tayyib. “Tercümân-ı Ahvâl Gazetesi Üzerine Bir Değerlendirme.” MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi 58 (2008): 119–140.