Türkiye ve Libya Arasında Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası: Anlaşmanın Türkiye-İsrail İlişkilerinin Geleceğine Muhtemel Etkileri

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 22, 25 - 52, 01.11.2021

Mevlüt Bulut Seher Bulut

Öz

27 Kasım 2019’da Türkiye ile Feyyaz El Serrac başkanlığındaki Trablus merkezli Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) arasında im- zalanan mutabakat muhtırası ile iki ülkenin Akdeniz’de karşılıklı kıyıları arasında deniz yetki alanları belirlenmiştir. Muhtıra, Türk hükümeti tarafından Doğu Akdeniz’de uluslararası hukuktan kay- naklı hakların korunmasının ve bu haklardan doğan doğal kaynak arama ve işletme faaliyetlerinin meşruiyetinin sağlanması açısından önemli bir gelişme olarak değerlendirilmiştir. Fakat muhtıranın ger- çekleştirilme süreci gerek Libya gerek bölgedeki bazı gelişmeler ve anlaşmaya gelen bazı reaksiyonlar nedeniyle bir takım meydan oku- ma ile karşı karşıyadır. Libya’da bulunan siyasi yönetimin maruz kaldığı baskılar nedeniyle gücünü koruyamama ihtimali ilerleyen süreçte muhtıranın karar alma süreçleri içerisinde uygulanırlığının sağlanmasına dair soru işaretleri oluşturmaktadır. Ayrıca anlaşmanın bölgede bulunan Yunanistan, Mısır, İtalya, Güney Kıbrıs ve İsrail gibi aktörlerin tepkisini çekmesi bu aktörler tarafından muhtıranın uygulanma sürecinde bazı zorluklar ortaya konulması ihtimalini taşımaktadır. Çalışma öncelikli olarak, muhtıranın Türk yönetimi açısından sahip olduğu önemi ve muhtıranın imzalanmasına neden gerek duyulduğu sorularına cevap aramaktadır. Sonrasında ise an- laşmanın kendileri tarafından ‘endişe ile takip’ edildiğini ifade eden Türkiye ve Libya Arasında Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası: Anlaşmanın Türkiye-İsrail İlişkilerinin Geleceğine Muhtemel Etkileri İsrail’e odaklanmakta ve İsrail yönetimi tarafından anlaşmanın nasıl algılandığı incelenmektedir. Çalışma son olarak Mavi Marmara ola- yı sonrası gerileyen Türkiye-İsrail ilişkilerinin 2016 yılında imzala- nan anlaşma ile normalleşme sürecine girmesinde önemli bir faktör olarak değerlendirilen Doğu Akdeniz’deki enerji kaynakları mesele- sinin evrildiği boyutu ortaya koymakta ve muhtıranın mevcut ilişki- ler açısından hangi sonuçlar ortaya koyacağını değerlendirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye – Libya Mutabakat Muhtırası, East Med Anlaşması, Deniz Yetki Alanları Sınırlandırması, İsrail, Türkiye-İsrail İlişkileri

Kaynakça

• Acer, Yücel (2019). Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanları ve Tür- kiye – Libya Mutabakatı, SETA Analiz, Aralık 2019, Sayı: 301, https://setav.org/assets/uploads/2019/12/A301.pdf (Erişim Tarihi: 24.02.2020).
• Acer, Yücel, “Doğu Akdeniz’de Yunanistan-Mısır Deniz Sınırı Ant- laşması ve Türkiye”, Adalet Dergisi Sayı 65, (2020), s. 13-26.
• Allison, Roy, “Russia and Syria: Explaining Alignment with a Regi- me in Crisis”. International Affairs, 2013, 89(4): 795-823.
• Anadolu Ajansı, “KKTC’de ilk sondaj”, https://www.aa.com.tr/tr/ arsiv/kktcde-ilk-sondaj/371535
• Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/info/infografik/14305
• Avrupa Komisyonu, “EU as observer in the East Mediterranean Gas Forum”, https://ec.europa.eu/info/news/eu-as-observer-in-the-east- mediterranean-gas-forum-2021-jul-08_en
• Başeren, Sertaç Hami, “Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Uyuş- mazlığı”, Stratejik Araştırma ve Etüt Merkezi Stratejik Araştırmalar Dergisi, 2010, 8(14), s. 133-155.
• Birleşmiş Milletler (1982). Deniz Hukuku Sözleşmesi, United Nati- ons Convention on the Law of the Sea (UNCLOS) of 10 December 1982, https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/ unclos/unclos_e.pdf
• BMGK, “Letter dated 18 March 2020 from the Permanent Represen- tative of Turkey to the United Nations addressed to the Secretary- General”. https://undocs.org/en/a/74/757
• Bulut, Mevlüt, “Türkiye-İsrail İlişkilerinin Analizi: Konstrüktivist (İnşacı) Bir Yaklaşım” Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2018.
• Bulut, Seher, “2000 Sonrası Türkiye Ve İsrail Dış Politikaları: Rol Teorik Bir Karşılaştırma”, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2018.
• Cohen, Ariel, “Turkey-Libya Maritime Deal Upsets Mediterrane- an Energy Plan”, Forbes. https://www.forbes.com/sites/arielco- Türkiye ve Libya Arasında Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası: Anlaşmanın Türkiye-İsrail İlişkilerinin Geleceğine Muhtemel Etkileri hen/2020/01/08/turkey-libya-maritime-deal-upsets-mediterranean- energy-plan/#6209c3ff6bee
• Demir, İsmail, “Türk Deniz Yetki Alanlarının Belirlenmesinin Hu- kuki Dayanakları Ve İç Hukuk Üzerine Bazı Düşünceler”, Adalet Dergisi, 65, (2020), s. 27-50.
• Deutsche Welle, “EastMed Gas Forum fuels energy diplomacy in troubled region”, https://www.dw.com/en/eastmed-gas-forum-fuels- energy-diplomacy-in-troubled-region/a-55206641
• Edip F. Çelik, Milletlerarası Hukuk, Birinci Kitap, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1987.
• Ekonostrom, “France joins the Eastern Mediterranean Gas Forum”, https://en.econostrum.info/France-joins-the-Eastern-Mediterranean- Gas-Forum_a921.html
• Ertürk, Muzaffer, “Doğu Akdeniz’de Türk-Yunan Enerji Uyuşmaz- lığı”, Journal of Current Researches on Social Sciences, 2017, 7(2), s. 15-26.
• Harel, Amos, “Israels India Missile Deal Will Be Partially Imple- mented After Netanyahu’s Attempts at Persuasion, 21 Ocak 2018, Haaretz. https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-india- missile-deal-reflects-brave-new-world-of-arms-sales-1.5749777
• Harunoğulları, Muazzez, “Enerji Dağıtım Merkezi Perspektifinden Türkiye’nin Enerji Jeopolitiği”, Mukaddime Dergisi 11(1), (2020), s. 177-211.
• Hohler, Gerd. “ Israel, Zypern und Griechenland planen Gaspipeli- ne durchs Mittelmeer” , 24.12.2019 Handelsblatt. https://www.han- delsblatt.com/politik/international/erdgasfoerderung-israel-zypern- und-griechenland-planen-gaspipeline-durchs-mittelmeer/25363452. html?ticket=ST-1093540-OIaQFve2QogLcpMN5El6-cas01.examp- le.org
• Kökyay, Ferhat, “Enerji Güvenliği Ekseninde Doğu Akdeniz Gaz Forumu”, Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi, 2021, 6(1): 216-239.
• Kurumahmut, Ali, Ege’de Temel Sorun Egemenliği Tartışmalı Adalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
• Nasi, Selin “Turkey-Israel deal: A key to long -term reconc iliaon?” Israel - Turkey Policy Dialogue Publication Series, Ocak 2017. https://mitvim.org.il/wp-content/uploads/Selin_Nasi_-_The_Tur- kish-Israeli_Deal_-_Key_to_long-term_reconciliation_-_Janu- ary_2017-1.pdf
• Navon, Emmanuel, The new emerging energy hub in the Eastern Mediterranean. 18.01.2019 JISS, https://jiss.org.il/en/navon-the- new-emerging-energy-hub-in-the-eastern-mediterranean.
• Resmi Gazete (07 Aralık 2019), https://www.resmigazete.gov.tr/es- kiler/2019/12/20191207-3.pdf
• Resmi Gazete (26 Aralık 2019), https://www.resmigazete.gov.tr/es- kiler/2019/12/20191226-3.pdf
• Robertson, Jessica, “Natural Gas Potential Assessed in Eastern Me- diterranean”, USGS Newsroom, 04.08.2010, https://archive.usgs. gov/archive/sites/www.usgs.gov/newsroom/article.asp-ID=2435. html
• Sarıaslan, Fatma, “Türkiye-İsrail İlişkilerinde Değişmeyen Dina- mik: Ekonomi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi Sayı Cilt 74, No. 4, (2019), s. 1065 – 1102.
• Sevin Toluner,, Milletlerarası Hukuk Dersleri, Beta Yayınevi, İstan- bul, 1996.
• Shaw N. Malcolm, Uluslararası Hukuk, çev., Yücel Acer, İbrahim Kaya, M. Turgut Demirtepe, G. Engin Şimşek. Ankara: TÜBA, 2019.
• Simone, Tagliapietra “Is the EastMed gas pipeline just another EU pipe dream?” 10 Mayıs 2017. https://www.bruegel.org/2017/05/is- the-eastmed-gas-pipeline-just-another-eu-pipe-dream/
• T.C. Dışişleri Bakanlığı “GKRY’nin Açtığı İkinci Uluslararası Hidrokarbon Arama İhalesi” , https://www.mfa.gov.tr/no_-43_- 15-subat-2012_-gkry_nin-actigi-ikinci-uluslararasi-hidrokarbon- arama-ihalesi.tr.mfa
• T.C. Dışişleri Bakanlığı “Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ́nin Doğu Türkiye ve Libya Arasında Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası: Anlaşmanın Türkiye-İsrail İlişkilerinin Geleceğine Muhtemel Etkileri Akdeniz ́deki Ülkelerle Deniz Yetki Alanlarını İlgilendiren İkili Anlaşmalar Yapma Gayretlerini hk.” https://www.mfa.gov.tr/no_18- --30-ocak-2007_-guney-kibris-rum-yonetimi_nin-dogu-akdeniz_ deki-ulkelerle-deniz-yetki-alanlarini-ilgilendiren-ikili-anlasmalar- yapma-gayretlerini-hk_-.tr.mfa
• T.C. Dışişleri Bakanlığı “Türkiye - İsrail Siyasi İlişkileri” https:// www.mfa.gov.tr/turkiye-israil-siyasi-iliskileri.tr.mfa .
• USGS, “Undiscovered Oil and Gas of the Nile Delta Basin, Eastern Mediterranean, USGS Fact Sheet 2010-3027, May 2010, https:// pubs.usgs.gov/fs/2010/3027/pdf/FS10-3027.pdf
• Yaycı, Cihat, “Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanlarının Paylaşıl- ması Sorunu Ve Türkiye”, Bilge Strateji Cilt 4, Sayı 6, (2012), s. 1-70.
• Yaycı, Cihat, Sorular ve Cevaplar ile Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) Kavramı, Deniz Basımevi Müdürlüğü, İstanbul, 2019
• Yıldız, Dursun ve Doğan Yaşar, “Doğu Akdeniz’de Küresel Sat- ranç”, İstanbul, Truva Yayınları, 2012.
• Yılmaz, Eren Alper, “Doğu Akdeniz’deki Gelişmeler Doğrultusunda Türk Dış Politikası’nın Dünü ve Bugünü”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 48, (2020), 27-48.
• Yüksel Cüneyt, Deniz Baran, “Uluslararası Hukukta Doğu Akdeniz Krizi ve Türkiye ile Libya Arasındaki Deniz Yetki Alanlarını Sınır- landırma Mutabakatının Değerlendirilmesi”, Public and Private In- ternational Law Bulletin. 40(1): 519–556.