SOĞUK SAVAŞ’IN SONLANMASINDA REYKJAVİK ZİRVESİ VE LİDERLERİN ETKİLERİ

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 23, 75 - 102, 25.04.2022

Hakan Kurt

Öz

Soğuk Savaş döneminde ABD ile Sovyetler Birliği arasında sırasıyla Cenevre, Reykjavik, Washington ve Moskova gibi zirveler yapıldı. Ülkelerin ortaya koyduğu dış politikalar da bu zirveler aracılığıyla belirlendi. Sonuçları açısından sadece bu iki ülke değil dünyanın diğer tüm devletleri de bu zirvelerden etkilendi. Örneğin İngiltere, 1986 yılında Gorbaçov ve Reagan arasında gerçekleştirilen Reykjavik Zirvesi’nin ardından nükleer silahlar konusunda Amerika ile gerçekleştirdiği ittifak hususunda bir çekince içine girdi. Avrupa ülkeleri de nükleer güç anlaşmalarının etkileri üzerinde ve NATO çevrelerinin dünya politikalarında etkisizleşmesi hususunda güvensizlik yaşadılar. Soğuk Savaş’ın bitmesine neden olan sebepler arasında ABD-Sovyetler Birliği arasında yapılan bu zirveler de bulunmaktadır. Bu nedenle Soğuk Savaş’ın bitişine giden süreci anlamak amacıyla Reykjavik Zirvesi’nin etkilerinin incelenmesi gerekmektedir. Bu çalışmada Reykjavik Zirvesi’nin ve liderlerin Soğuk Savaş’ın bitişindeki etkileri değerlendirildi. Kaynak olarak genel literatürdeki araştırma eserlerin yanı sıra Thatcher Vakfı, The National Security Archive Reykjavik Dosyası ve çeşitli diğer web sitelerinden ulaşılan belgeler kullanıldı. Reykjavik Zirvesi ile Amerika, İngiltere ve Sovyetler Birliği arasında bir yakınlaşmanın ve Soğuk Savaş’ın bitişini hızlandıran gelişmelerin yaşandığı ortaya koyuldu.

Anahtar Kelimeler

Thatcher, Gorbaçov, Reagan, Reykjavik Zirvesi, Soğuk Savaş’ın Sonlanması

Kaynakça

• Anwer, R., “Gorbachev's Peace Initiatives”, Pakistan Horizon, Vol. 40, No. 3, 1987, ss. 62-93.
• Batır, K., “Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Amerikan Müdahaleciliği ve Uluslararası Hukuk”, Yönetim Bilimleri Dergisi, 9/1, 2011, ss. 115-134.
• Breslauer, G. W., Gorbachev and Yeltsin as Leaders, Cambridge University Press, New York, 2002.
• Brown, A., “The Change to Engagement in Britain’s Cold War Policy: The Origins of The Thatcher-Gorbachev Relationship, Journal of Cold War Studies, Vol. 10, No. 3, Summer 2008, ss. 3-47.
• Brown, A., The Human Factor, Oxford University Press, USA, 2020.
• Busch, A. E., “Ronald Reagan and The Defeat of The Soviet Empire”, Presidential Studies Quarterly, Vol. 27, No. 3, Summer 1997, ss. 451-466.
• Caşın, M. H., Novgorod Knezliği’nden XXI. Yüzyıla Rus İmparatorluk Stratejisi, Atlas Yayınları, Ankara, 2015.
• Cooper, J., “From Reykjavik to Fulton: Reagan, Thatcher, and The Ending of The Cold War”, Journal of Transatlantic Studies, Vol. 14, No. 4, 2016, ss. 383-400. Doi: 10.1080/14794012.2016.1230259
• Dilman, H., “Uluslararası İlişkilerde Eğretileme Kullanımı”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, C. 5, S. 9, 2009, ss. 147-166.
• Drell, S. D. , George P. Shultz, Implications of The Reykjavik Summit on Its Twentieth Anniversary, Hoover Press, California, 2007.
• Embel, E., “Yatıştırma Politikası”, Güvenlik Yazıları Serisi, No. 14, Eylül 2019, ss. 1-9. Doi: 10.13140/RG.2.2.21605.35040
• Evanson, P., “Winston Churchill and The Sinews of Peace, 1946-1955”, The Georgia Review, 17/3, FALL-1963, ss. 231-243.
• Fischer, B. A., “US Foreign Policy Under Reagan and Bush”, The Cambridge History of The Cold War, (Ed. Melvyn P. Leffler, Odd Arne Westad), Cambridge University Press, UK, 2010, ss. 267-288.
• Freeman, S., “The Highest Stakes Poker Game Ever Played”: Ronald Reagan, Mikhail Gorbachev, and The Reykjavik Summit of 1986, Bitirme Tezi, Vanderbilt University, ABD, 2010.
• Gaddis, J. L., Russia, The Soviet Union and The United States, McGraw-Hill, New York, 1990.
• Gaddis, J. L., The Cold War: A New History, The Penguen Press, New York, 2005.
• Gözaydın, A. S., Soğuk Savaş Sonrası Uluslararası Alanda Tehdit Algılamaları, Yüksek Lisans Tezi, Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2007.
• Güleç, C., "Dış Politika Analizinde Karar Verme Süreci ve Karar Verme Modelleri". Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (2018), ss. 79-102. Doi: 10.31454/usb.419840
• Gürkaynak, M., “Soğuk Savaş Sonrasında NATO ve Avrupa Güvenliği”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 1, Sayı 1, Ocak-Temmuz 2005, ss. 7-27.
• Gwertzman, B., “Washington Talk; Keeping Track of What is Said at The Summit”, The New York Times, (30 Ekim 1986).
• Howe, G., “Soviet Foreign Policy Under Gorbachev”, The World Today, Vol. 45, No. 3, Mart 1989, ss. 40-45.
• Howell, B. W., The Rhetoric of Presidential Summit Diplomacy: Ronald Reagan and The U.S.-Soviet Summits, 1985-1988, Doktora Tezi, Texas A&M University, ABD, 2006.
• Howell, B. W., “Reagan and Reykjavík: Arms Control, SDI, and The Argument from Human Rights”, Rhetoric and Public Affairs , Vol. 11, No. 3, Fall 2008, ss. 389-415.
• Hunt, J., David Reynolds, “Geneva, Reykjavik, Washington, and Moscow, 1985-1988”, Transcending The Cold War: Summits, Statecraft, and The Dissolution of Bipolarity in Europe, 1970–1990, (Ed. Kristina Spohr, David Reynolds), Oxford University Press, Oxford, 2016, ss. 151-179. Doi:10.1093/acprof:oso/9780198727507.003.0007
• Hyland, W. G., The Cold War is Over, Time Books, New York, 1990.
• İşçi, O., “Cold War Triumphalism and The Reagan Factor”, PERCEPTIONS: Journal of International Affairs, C. 20, S. 3, 2015, ss. 97-116.
• Kavuncu, S., “Nükleer Silahsızlanma Yolunda Start Süreci”, Bilge Strateji, Cilt 5, Sayı 8, Bahar 2013, ss. 119-148.
• Kolasi, K., “Soğuk Savaş’ın Barışçıl Olarak Sona Ermesi ve Uluslararası İlişkiler Teorileri”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 68/2, 2013, ss. 149-179.
• Kurtbağ, Ö., Eleştirel Uluslararası İlişkiler Yaklaşımları Çerçevesinde Amerikan Dış Politikasının Analizi -Hegemonya Söylemi ve Amerikan Muhafazakâr Sağı, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2007.
• Larrabee, F. S., Allen Lynch, "Gorbachev: The Road to Reykjavik", Foreign Policy, No. 65, Winter 1986- 87, ss. 3-28. Doi: 10.2307/1148834
• Lazzari, L. L., The Strategic Defense Initiative and The End of The Cold War, Yüksek Lisans Tezi, Naval Postgraduate School, California, 2008.
• Matlock, J. F., Reagan and Gorbachev: How the Cold War Ended, Random House, New York, 2004.
• Nelson, A. J., Improving The Efficacy of Arms Control: From Risk Reduction to Uncertainty Management, Doktora Tezi, Graduate Division of The University of California, Berkeley, 2013.
• Özkan Borsa, M., “İki Dünya Savaşı Arası Dönemde İngiliz Dış Politikasının Analizi”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No. 54, Mart 2016, ss. 81-102.
• Pick, O., “How Serious is Gorbachev About Arms Control”, The World Today, Vol. 43, No. 4, April 1987, sS. 66-69.
• Reshetnikova, V., 1960’lardan Bu Yana Nükleer Silahsızlanma Alanında Yaşanan Gelişmeler, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2008.
• Ryavec, K. W., United States-Soviet Relations, Longman Inc., London, 1989.
• Sabirzyanova, J., Soğuk Savaş Sonrası ABD-Rusya Nükleer İlişkileri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2016.
• Salman, M., Nükleer Silahlanmanın ABD Dış Politikasına Etkileri: Ronald Reagan Dönemi (1981-1989), Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne, 2012.
• Savranskaya, S., Thomas Blanton, The Last Superpower Summits Gorbachev, Reagan and Bush. Conversations that Ended The Cold War, Central European University Press, Budapest, 2016.
• Simons Jr., T. W., The End of The Cold War?, St. Martin’s Press, New York, 1990.
• Svec, M., “Removing Gorbachev's Edge”, Foreign Policy, No. 69, Winter 1987-88, ss. 148-165. Doi: 10.2307/1148593
• Thatcher, M., Demir Lady’nin Anıları Başbakanlık Yılları, (Çev.: Gülden Şen), Sabah Kitapları, Medya Holding, İstanbul, 1994.
• Toye, R., The Roar of The Lion: The Untold Story of Churchill’s World War II Speeches, Oxford University Press, Oxford, 2013. Tudda, C., Cold War Summits A History From Potsdam to Malta, Bloomsburry, UK, 2015.
• Ünay, S., “Transatlantik Ortaklık ve Avrupa Arasında İngiltere’nin Ortadoğu Politikası”, Ortadoğu Yıllığı 2006, (Ed. Kemal İnat Muhitin Ataman), Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara, 2008, ss. 433-461.
• Walker, P. F., Jonathan R. Hunt, “The Legacy of Reykjavik and The Future of Nuclear Disarmament”, Bulletin of The Atomic Scientists, 67 (6), 2011, ss. 63-72. Doi: 10.1177/0096340211426507
• Wayda, M., A Journey of A Thousand Miles: Gorbachev’s First Tentative Steps Toward The New World Order, Doktora Tezi, The Ohio State University, Ohio, 1997.
• Yost, D. S., “The Reykjavík Summit and European Security”, SAIS Review, Vol. 7, No. 2, Summer-Fall 1987, ss. 1-22. Doi: 10.1353/sais.1987.0026
• İnternet Kaynakları: “Critique of PM Thatcher's 11 Feb Letter”, 11 Şubat 1986, https://nsarchive.gwu.edu/dc.html?doc=3131908-Document-12-Critique-of-PM-Thatcher-s-11-Feb Erişim Tarihi: 05.02.2021
• “Gorbachev and New Thinking in Soviet Foreign Policy, 1987-88”, https://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/time/rd/108225.htm Erişim Tarihi: 05.02.2021.
• “Meeting Minutes of The Politburo of The CC CPSU, Regarding The Aftermath of The Reykjavik US-Soviet Summit”, 22 Ekim 1986, https://digitalarchive.wilsoncenter.org/document/115984 Erişim Tarihi 05.02.2021
• “OWL 23: Summarizing the INF options and OWL 22: INF Options after Consultations”, 19 Şubat 1986, https://nsarchive.gwu.edu/dc.html?doc=3131910-Document-14-OWL-23-Summarizing-the-INF-options Erişim Tarihi: 05.02.2021
• “Soviet-American High-Level Meeting, Reykjavik, 11-12 October 1986, Record of Conversations in The Working Group on Military Issues”, 20 Ekim 1986, https://digitalarchive.wilsoncenter.org/document/119205 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• “Text of The Press Conference Given by the General Secretary of The Central Committee of The Communist Party of The USSR”, 14 Ekim 1986, https://undocs.org/en/A/41/709 Erişim Tarihi: 25.05.2021
• “The Reykjavik File”, https://nsarchive2.gwu.edu//NSAEBB/NSAEBB203/index.htm Erişim Tarihi: 03.01.2021
• “Zirvede Sonuç Yok”, Milliyet, (13.10.1986), http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/GununYayinlari/Dm2sg1aqQ5l_x2F_eJCw31akmQ_x3D__x3D_ Erişim Tarihi: 09.05.2021
• Churchill, W., “Sinews of Peace”, 5 Mart 1946, https://winstonchurchill.org/resources/speeches/1946-1963-elder-statesman/the-sinews-of-peace/ Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: Charles Powell minute (“Reykjavik meeting”), 12 Ekim 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/143832 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: Charles Powell minute (“US-Soviet meeting in Reykjavik”), 12 Ekim 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/143837 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: Charles Powell minute for MT (“US Soviet summit”), 13 Ekim 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/143838 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: Cobb memo for Poindexter ("Presidential phone call to PM Thatcher"), 13 Ekim 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/143817 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: Gorbachev message to MT (proposed US-USSR summit), 30 Eylül 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/143845 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: MT message to Gorbachev (proposed US-USSR summit), 3 Ekim 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/143846 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: MT message to Reagan (eve of Reykjavik summit), 6 Ekim 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/143852 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: No.10 record of conversation (MT-Reagan phone call), 13 Ekim 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/143839 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: Reagan message to MT (eve of Reykjavik summit), 8 Ekim 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/143851 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: Reagan message to MT (US-USSR to hold summit in Reykjavik), 30 Eylül 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/143847 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: Shultz message to Howe (announcement of US-USSR summit in Reykjavik), 30 Eylül 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/143849 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: UKDEL NATO telegram to FCO (“Reykjavik summit: NAC briefing by Shultz”), 12 Ekim 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/143862 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: UKE Moscow telegram to FCO (“US/Soviet relations: prepatory summit”), 1 Ekim 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/143925 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: UKE Paris telegram to FCO (“Reykjavik summit: French reactions”), 3 Ekim 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/143886 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: UKE Washington telegram to FCO (“President Reagan’s television address”), 14 Ekim 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/144036 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: UKE Washington telegram to FCO (“Prospects for Reykjavik”), 4 Ekim 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/144033 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: UKE Washington telegram to FCO (“US/Soviet relations”), 30 Eylül 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/143850 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: USE London to State Department (“Thatcher desire to see the President before any summit with Gorbachev”), 23 Temmuz 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/143811 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Cold War: White House record of conversation (Reagan-MT), 13 Ekim 1986, https://www.margaretthatcher.org/document/143809 Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Goodby, J. E., “LOOKING BACK: The 1986 Reykjavik Summit”, https://www.armscontrol.org/act/2006-09/looking-back-1986-reykjavik-summit Erişim Tarihi: 09.02.2021
• Gorbachev, M., “The River of Time and the Imperative of Action”, 6 Mayıs 1992, https://winstonchurchill.org/publications/finest-hour/finest-hour-186/the-cold-wars-ground-zero-john-findley-green-foundation-lectureship/ Erişim Tarihi: 25.05.2021
• https://history.blog.gov.uk/2021/03/05/whats-the-context-winston-churchills-sinews-of-peace-speech-fulton-5-march-1946/ Erişim Tarihi: 05.03.2021
• https://nsarchive2.gwu.edu//NSAEBB/NSAEBB544-The-Gorbachev-File-85th-Birthday/1987-04-01%20Thatcher%27s%20View%20of%20Gorbachev.pdf Erişim Tarihi: 05.02.2021
• https://nsarchive2.gwu.edu/NSAEBB/NSAEBB203/Document04.pdf Erişim Tarihi: 05.02.2021
• https://nsarchive2.gwu.edu/NSAEBB/NSAEBB203/Document05.pdf Erişim Tarihi: 05.02.2021
• https://nsarchive2.gwu.edu/NSAEBB/NSAEBB203/Document08.pdf Erişim Tarihi: 05.02.2021
• https://nsarchive2.gwu.edu/NSAEBB/NSAEBB203/Document17.pdf Erişim Tarihi: 05.02.2021
• https://nsarchive2.gwu.edu//NSAEBB/NSAEBB203/Document19.pdf Erişim Tarihi: 05.02.2021
• https://nsarchive2.gwu.edu/NSAEBB/NSAEBB203/Document20.pdf Erişim Tarihi: 03.01.2021
• https://nsarchive2.gwu.edu//NSAEBB/NSAEBB203/Document21.pdf Erişim Tarihi: 05.02.2021
• https://nsarchive2.gwu.edu/NSAEBB/NSAEBB203/Document27.pdf Erişim Tarihi: 05.02.2021
• https://nsarchive2.gwu.edu//NSAEBB/NSAEBB203/photo02.htm Erişim Tarihi: 25.05.2021
• https://www.c-span.org/video/?25943-1/river-time-imperative-action Erişim Tarihi: 05.02.2021
• https://www.johndclare.net/cold_war7.htm Erişim Tarihi: 05.02.2021
• https://www.margaretthatcher.org/archive/us-reagan Erişim Tarihi: 25.05.2021
• https://www.reaganfoundation.org/media/51324/reykjavik.pdf Erişim Tarihi: 25.05.2021
• https://www.reaganlibrary.gov/public/2021-01/40-351-189389793-057-019-2018.pdf Erişim Tarihi: 03.01.2021
• https://www.reaganlibrary.gov/public/digitallibrary/smof/nsc-europeanandsovietaffairs/matlock/box-018/40-351-7452064-018-005-2018.pdf Erişim Tarihi: 05.02.2021
• Reagan, R., “Radio Address to The Nation on The Meeting With Soviet General Secretary Gorbachev in Reykjavik, Iceland”, 4 Ekim 1986, https://www.presidency.ucsb.edu/documents/radio-address-the-nation-the-meeting-with-soviet-general-secretary-gorbachev-reykjavik Erişim Tarihi: 25.05.2021
• Reagan, R., “The Evil Empire”, 8 Haziran 1982, https://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/evilemp.htm Erişim Tarihi: 05.02.2021