II. Dünya Savaşı Öncesi Trakya, Boğazlar ve Batı Anadolu’nun Güvenliği Meselesi ve Askeri Tedbirler

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 23, 49 - 74, 25.04.2022

Ceyda Tuna Kocaoğlu

Öz

İnsanlık 20. Yüzyılda iki büyük savaşa ve onun yıkıcı sonuçlarına şahitlik etti. 19. Yüzyılda büyük güçlerin emperyalist politikalarının ortaya çıkardığı rekabet ve buna dayalı hızlı silahlanma 1914’te sıcak savaşa neden oldu. 1918 yılında sona eren I. Dünya Savaşı uluslararası ilişkilerde Viyana Kongresi ile kurulmuş olan güç dağılımı üzerinde derin etkiler yarattı. Savaş sonrasının uluslararası politikası ve aktörleri artık savaş öncesiyle aynı değildi. Uluslararası ortam savaş sonrası imzalanan barış antlaşmalarına rağmen birçok sorunla karşı karşıya kalmıştı. 1930’lara kadar yoğun çabalarla sağlanmaya çalışılan barış, istikrar ve ortak güvenlik ortamı Almanya ve İtalya’nın yayılmacı faaliyetleri nedeniyle ciddi tehditlere maruz kaldı. Bu tehlikeli gelişmeler savaşın başladığı yıl olan 1939 başlarından itibaren sadece Avrupa için değil Türkiye gibi yakın ülkeler için de belirgin bir güvenlik sorunu ortaya çıkardı. Almanya ve İtalya’nın saldırgan tutumlarının ortaya çıkardığı tehlikeli durum karşısında başta Trakya olmak üzere boğazlar ve Batı Anadolu’nun güvenliği konusu Türkiye’den başka müttefik devletlerden özellikle İngiltere’nin kaygıları önemli ölçüde arttı. Hatta İngiltere ve Fransa ayrı ayrı olarak Türkiye ile iş birliği deklarasyonları imzaladılar. İngiltere Mayıs 1939’da imzalanan Türkiye-İngiltere Deklarasyonundan hemen sonra Türkiye’ye yönelik hava, kara ve denizden gelebilecek bir saldırı karşısında Türkiye’nin askeri durumunun ne olduğu ve böyle bir saldırıya nasıl cevap vereceği konularına dikkat çekerek gönderdiği askeri heyetler aracılığıyla bu çerçevede bilgiler edinmeye çalıştı. Bu çalışmada Millî Savunma Bakanlığı Arşiv ve Askeri Tarih Daire Başkanlığı bünyesinde İkinci Dünya Harbi Kataloğunda tespit edilen belgeler ışığında Savaş öncesi ortaya çıkan Türkiye’ye yönelik güvenlik tehdidi ve bunun karşısında özellikle İngilizler tarafından ortaya konulan yoğun çabalar ve Türk Genelkurmayın aldığı askeri tedbirler ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

II.Dünya Savaşı, Güvenlik, Türkiye, İngiltere, Trakya, Boğazlar

Kaynakça

• Milli Savunma Bakanlığı (MSB), Arşiv ve Askeri Tarih Daire Başkanlığı (AATB), İkinci Dünya Harbi Kataloğu (İDHK), Belge no: 3.038.1.
• AATB, İDHK, Belge no: 3.038.2., AATB, İDHK, Belge no: 3.038.5., AATB, İDHK, Belge no: 3.038.4., AATB, İDHK, Belge no: 3.039.2., AATB, İDHK, Belge no: 3.026.19., AATB, İDHK, Belge no: 3.026.23.
• AATB, İDHK, Belge no: 3.026.21., AATB, İDHK, Belge no: 3.026.30., AATB, İDHK, Belge no: 3.026.28., AATB, İDHK, Belge no: 3.026.14.,AATB, İDHK, Belge no: 3.026.33., AATB, İDHK, Belge no: 3.013.1., AATB, İDHK, Belge no: 3.019.2., AATB, İDHK, Belge no: 3.019.3., AATB, İDHK, Belge no: 3.020.2., AATB, İDHK, Belge no: 1.06.2.
• Gazeteler ; Son Telgraf, 13 Mayıs 1939., Son Telgraf, 14 Mayıs 1939. , Son Telgraf, 10 Temmuz 1939., Son Telgraf, 23 Mayıs 1939.
• 20. Yüzyılın Uluslararası Tarihi, Hazırlayanlar: Antony Best, Jussi M. Hanhimaki, Joseph A. Maıolo, Kırsten E. Schulze, (Çev.Taciser Ulaş Belge), Siyasal Kitabevi yayınları, Ankara 2021.
• Armaoğlu, Fahir 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2016.
• Aydın, İmren, Hikmet Zeki Kapcı, “II. Dünya Savaşı’na Giriş Sürecinde Türkiye’nin Aldığı İç Politika Tedbirleri”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: XLV, Sayı: 2018/2, s. 114.
• Bozyel, Fuat, “Türkiye’nin kinci Dünya Savaşındaki Dış Güvenlik Politikasında İngiltere, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 50, Summer 2021, s. 142.Dilek Mehmet Sait, “Büyük Güçlerin Politikaları ve Briand-Kellogg Paktı”, Uluslararası İlişkiler Dergisi, Cilt:10, Sayı:37, Bahar 2013, s.147.
• Kanya, A.S. -Forstner, “Savaş, Emperyalizm ve Sömürgeciliğin Sona Erişi”, I. Dünya Savaşı ve 20. Yüzyıl, Hazırlayanlar: Jay Winter, Geoffey Parker, (Çev: Tansel Demirel), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2012.
• Kissinger, Henry, Diplomasi, (Çev: İbrahim H. Kurt), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2000.
• Niye, Joseph S., Jr. , David A. Welch, Küresel Çatışmayı ve İşbirliğini Anlamak, (Çeviren: Renan Akman), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2015.
• Olaylarla Türk Dış Politikası, (Ahmet Şükrü Esmer, Oral Sander), Cilt: I, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1987, s. 138.
• Özçelik, Mücahit, “İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 29, Yıl:2010/2, s. 254.
• Sarıçoban, Gülay, “İkinci Dünya Savaşı Döneminde (1939-1945) Türk Dış Politikası”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 24/4, s. 1759.
• Tekeli, İlhan, Selim İlkin, Dış Siyaseti ve Askeri Stratejileriyle İkinci Dünya Savaşı Türkiyesi, Birinci Cilt, İletişim Yayınları, İstanbul 2014, s. 67.
• Uçarol, Rifat, Siyasi Tarih (1789-1994), İstanbul 1995.