DARÜLFÜNUN DURING THE NATIONAL STRUGGLE PERIOD

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 12, 30.06.2023

Mert Mahir Göz

Öz

The idea of establishing a new institution of higher education in place of the medrese system, which was gradually losing its influence in the Ottoman Empire, gained prominence during the Tanzimat period. In this context, a university called “Darulfunun” which linguistically means “House of Sciences” was founded. Due to the economic and political challenges of the World War I period, Darulfunun faced difficulties and was closed and reopened several times. Serving as a bridge for the transition from the traditional medrese-centered higher education to a university system, Darulfunun encountered issues such as inadequate infrastructure while also having to contend with the foreign occupations that followed the Armistice of Mudros. During the Turkish War of Independence initiated by Mustafa Kemal Pasha, Darulfunun played a significant role. Its faculty members and students contributed to the struggle against the occupying forces by organizing the public through lectures and actively participating in the frontlines. Through their support for the national liberation movement, Darulfunun developed close ties with the Ankara Government, becoming an integral part of the Turkish War of Independence. This article investigates the development and activities of Darulfunun, which laid the foundation for higher education in Turkey, during the period of the national liberation movement based on the written sources of the era.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, War of Independence, Independence, Turkey, Darulfunun

MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE DARÜLFÜNUN

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nda etkisini gittikçe yitirmeye başlayan medrese sistemi yerine yeni bir yükseköğretim kurumunun kurulması düşüncesi, Tanzimat dönemiyle birlikte ağırlık kazanmıştır. Bu doğrultuda kelime kökeni itibariyle “Fenler Evi” manasına gelen Darülfünun kurulmuştur. 1. Dünya Savaşı dönemi şartlarının da etkisiyle ekonomik ve siyasi sıkıntılar yaşayan Darülfünun, birkaç defa kapatılıp yeniden açılmıştır. Medrese merkezli yükseköğretimden üniversiteye geçişi sağlayan bir köprü niteliğinde olan Darülfünun, bir yandan altyapı yetersizliği gibi sorunlarla karşılaşırken diğer yandan Mondros Mütarekesi’nin ardından Osmanlı topraklarında yaşanan işgallere karşı mücadele etmek durumunda kalmıştır. Mustafa Kemal Paşa tarafından başlatılan milli mücadele döneminde önemli bir rol üstlenen Darülfünun öğretim üyeleri ve talebeleri, bir yandan verdikleri konferanslar ile halkın işgallere karşı örgütlenmesini sağlarken diğer yandan cephelerde mücadele ederek işgal kuvvetlerinin geri çekilmesinde pay sahibi olmuşlardır. Ulusal kurtuluş mücadelesine verdiği bu destek doğrultusunda Ankara Hükümeti ile yakın ilişkiler geliştiren Darülfünun, milli mücadele döneminin mütemmim cüzü unsurlarından biri haline gelmiştir. Bu makalede, Türkiye yükseköğretiminin temelini oluşturan Darülfünun’un, milli mücadele dönemindeki gelişim süreci ve faaliyetleri, dönemin yazılı kaynaklarına dayalı olarak araştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Kurtuluş Savaşı, Bağımsızlık, Türkiye, Darülfünun

Kaynakça

• “İzmir Kalbimizdir.”, Hadisat Gazetesi, No: 139, (19.05.1919).
• “Kan Dökerek Ölmek İsteriz”, İstiklal Savaşı Gazetesi, (19.05.1919).
• Arıburnu, K. (1975). Milli Mücadelede İstanbul Mitingleri, Yeni Desen Matbaası, İstanbul.
• Arslan, İ. & Selçuk, M. (2008). “Üniversite ve Özerklik: Tek Parti Döneminde Yüksek Öğretim (1923-1946)”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6 (12), ss. 349-369.
• Ayni, M. A. (2007). Darülfünun Tarihi, İstanbul Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Berkes, N. (2016). Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Borak, S., & Kocatürk, U. (1972) Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri: Tamim ve Telgrafları V, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Dergisi, 1 (2), ss. 139-155.
• Celasun, Z. (1946). Tarih Boyunca Türk Kadını, 1. Baskı, Ülkü Kitap Yurdu Yayınları, İstanbul.
• Çadırcı, M. (2007). Tanzimat Döneminde Türkiye- Ülke Yönetimi, İmge Yayıncılık, İstanbul.
• Dölen, E. (2008). “II. Meşrutiyet Döneminde Darülfünun”, Osmanlı Bilim Araştırmaları Dergisi, 1 (7), ss. 1-46.
• Gökbilgin, M. T. (1965). Milli Mücadele Başlarken: Mondros Mütarekesi’nden-Sivas Kongresi’nden TBMM’nin Açılmasına (4 Eylül 1919- 23 Nisan 1920), 2. Baskı, Kronik Kitap, Ankara.
• Gürkan, K. (1971). Darülfünun Grevi, 1. Baskı, Harman Yayınları, İstanbul.
• İhsanoğlu, E. (1994), “Darülfünun Tarihçesine Giriş Üçüncü Teşebbüs: Darülfünun-ı Sultani”, Belleten, 57 (218), ss. 699-738.
• İhsanoğlu, E. (2010). Darülfünun, “Osmanlı’da Kültürel Modernleşmenin Odağı”, İslam Konferansı Teşkilatı İslam Tarihi, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA), , 1 (5), ss. 15-45.
• Kahraman, A. (2008). Yahya Kemal Beyatlı, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Kaya, İ. (2020). Geleneksel ile Çağdaş Arasında Kalmış Bir Kurum: Darülfünun, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Batman Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Batman.
• Kayıkçı Yılmaz, M. (2019). “Darülfünun Grevi”, Akademik Bakış Dergisi, 11 (71), ss. 30-43.
• Kazancıgil, A. (1999). “Mondros Mütarekesi’nden Büyük Millet Meclisi Kuruluncaya Kadar Geçen Sürede İstanbul Üniversitesi”, Tıp Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4 (8), ss. 57-76.
• Özüçetin, Y. (2004) “Milli Mücadele İçerisinde 19 Mayıs 1919”, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 5 (2), ss. 65-74.
• Sarıhan, Z. (1996). Kurtuluş Savaşı Günlüğü IV: Sakarya Savaşı’ndan Lozan’ın Açılışına (23 Ağustos 1921-20 Kasım 1922), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Selçuk, M. (2010) İstanbul Darülfünun Edebiyat Fakültesi (1900-1923), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, İstanbul.
• Siler, A. (1995). “Darülfünun’un Kurtuluş Savaşı ve İnkılaplara Bakışı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 11 (31), ss. 177-186.
• Turan, M. (2006). Yunan Mezalimi (İzmir, Aydın, Manisa, Denizli: 1919-1921), 2. Baskı, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Zabıt Ceridesi, (29.10.1923), www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/tutanak_dergisi_pdfler.meclis_donemleri?v_meclisdonem=0, (Erişim: 20.09.2023).
• Unat, F. R. (1964). Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Ünal, M. A. (2013). Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Fakülte Kitabevi, Isparta.
• Widman, H. (2000). Atatürk ve Üniversite Reformu, (Çev. Aykut Kazancıgil, Serpil Bozkurt), Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Yanardağ, A. (2017). Cumhuriyet Dönemi Darülfünun Tartışmaları ve 1933 Darülfünun Reformu, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (56), ss. 112-133.