Motifs and Ornamentations of Erzurum Seljuk Madrasas in the Context of Intercultural Interaction

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 4, 1087 - 1095, 15.07.2025

Serkan Sipahi , Bernanur Yazıcı , Selim Kartal

Öz

Throughout history, cultural and artistic activities in various civilizations have been shaped by the unique lifestyles of societies and transmitted across generations. The data transferred through trade routes and economic relations, migration and population movements, empires, wars and alliances, the spread of religions, as well as scientific and artistic interactions, have both influenced and been influenced by other civilizations. One of the states where these interactions were intensely experienced due to its vast territories hosting diverse ethnic, religious, and cultural groups was the Seljuk Empire. The Seljuks synthesized the art, architecture, and culture of various civilizations, including Byzantine, Persian, Arab, Central Asian, and Armenian traditions. By adapting the motifs, ornamentations, and construction techniques of these cultures to their own aesthetic principles, they created a unique architectural language. Situated in a strategic location, Erzurum was an important part of the Seljuks' dominance in Anatolia. The historical caravanserais, madrasas, and tombs in Erzurum reflect the Seljuk architectural techniques, ornamentation styles, and motifs, showcasing their interactions with both local cultures and other Islamic and non-Islamic civilizations. One of the most renowned Seljuk-era structures in Erzurum, Çifte Minareli Madrasah, is regarded as a symbol of the city. Although Yakutiye Madrasah was constructed during the Ilkhanid period, it still exhibits the influence and architectural style of Seljuk art. This study aims to examine these influences in terms of motifs and ornamentations through an analysis of these two madrasas in Erzurum. By comparing and analyzing the motifs and ornamentations found in Seljuk architecture with those of different cultures, the study seeks to highlight the cultural interactions embedded within these structures. Ultimately, the study aims to identify the influences of various cultures through the motifs and ornamentations of Çifte Minareli and Yakutiye Madrasas. It further seeks to explore how these interactions contribute to the identity of the structures and to cultural sustainability.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Madrasah, Motif and decoration, Art, Cultural interaction

Kaynakça

• Akçay İ. 1965. Yakutiye medresesi. Vakıflar, Ankara, Türkiye, pp: 152.
• Akkaya İ, Urfalıoğlu N. 2022. Anadolu Selçuklu dönemi Sivas medreselerinde giriş cephesi bezemeleri. Star Sanat ve Tasarım Araştırmaları Derg, 3(4): 241-264.
• Arslan S. 2014. Türk kültüründe ağaç kültü ve hayat ağacı. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Derg, 1(1): 59-71. https://doi.org/10.20860/ijoses.27650
• Aydın T. 2008. Erzurum Çifte Minareli Medrese taş süsleme örnekleri. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye, pp: 97.
• Aytaç N. 2017. Anadolu'da İlhanlı mimari eserleri. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, pp: 134.
• Çakmakoğlu Kuru A. 2008. İkonografik açıdan Orta Çağ Türk mimarisinde yer alan istiridye motifi. Erdem, (52): 111-124.
• Çevik G. 2014. Rüstem Paşa Camii çinilerinde lale ve karanfil motifleri. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, pp: 122.
• Çilek Ü. 2021. Beyşehir Eşrefoğlu Camii taçkapısının özgün bezemeleri. Lale, (4): 34-50.
• Çorbacı ÖL, Oğuztürk T, Oğuztürk GE, Üçok M, Aydin F. 2022. Diyarbakır Hz. Süleyman Camii’nin inanç turizmi açısından değerlendirilerek rekreasyonel olanaklarının belirlenmesi. J Academic Tourism Stud, 2(2): 106-115. https://doi.org/10.29228/jatos.52899
• Çoruhlu Y. 2019. Türk sanatında hayvan sembolizmi. Ötüken Neşriyat, İstanbul, Türkiye, pp: 304. Değerbilir N. 2012. Erken Osmanlı dönemi çini ve taş malzeme üzerinde hatayi motifi. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, pp: 87.
• Garagaşov V. 2006. Tezhib sanatında saz yolu 16. yüzyıl. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, pp: 88.
• Haas HD. 2008. Migration and development: A theoretical perspective. International Migration Institute, University of Oxford, Oxford, UK, pp: 34.
• İnan A. 1987. Makaleler ve incelemeler. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, Türkiye, pp: 412.
• Karaca N. 2021. Türk çini sanatında ‘hatayi’ ve ‘şakayık’ motifi örneğinde çizim özellikleri. OPUS Int J Society Res, 18(43): 7082-7105. https://doi.org/10.26466/opus.943325
• Karadaş Ş. 2011. Anadolu Selçuklu dönemi mimarisinde bitkisel bezeme unsurları. Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, Türkiye, pp: 242.
• Kocaman İ, Kazaz İ, Okuyucu D. 2018. Tarihi Erzurum Yakutiye Medresesi’nin yapısal davranışının incelenmesi. DEÜ Müh Fak Fen ve Müh Derg, 20(58): 36-51.
• Konak I. 2022. Erzurum Çifte Minareli Medrese ve Yakutiye Medresesi çinili minarelerinin mevcut durumu ve tamamlama uygulamaları. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Derg, 15(1): 44-59.
• Korkutan E. 2011. Erzurum Çifte Minareli Medrese ve Yakutiye Medresesi taş bezemelerinin takı sanatına uygulanırlığı. Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, Türkiye, pp: 95.
• Kurt Kırtay K. 2023. Türk Kültüründe Hayat Ağacı, Bir Motif Olarak Çini ve Seramiklerde Kullanımı. Uluslararası İnsan Ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 8(2): 129-143.
• Kutlu Ö, Göksel Z. 2014. Kent kültürü oluşturma aracı olarak kültürel belediyecilik: Selçuklu örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Derg, (31.1): 75-91.
• Mülayim S. 1976. Selçuklu palmet motiflerinin tipolojisi. Anatolia, 20: 141-152. https://doi.org/10.1501/andl_0000000194
• Mutlu HS, Özdemir S. 2022. Selçuklu yapılarını süsleyen mitolojik varlıklar. Int J Social Humanit Admin Sci, 8(57): 1394-1396.
• Odabaşıoğlu A. 2022. İslamiyet öncesi Türk kültüründe hayvansal motifler ve Türkiye Selçuklu mimarisine yansıması. Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, Türkiye, pp: 108.
• Öten A. 2023. Osmanlı yapı kültüründe arslan ve arslanhaneler. Belleten, 87(308): 115-116. https://doi.org/10.37879/belleten.2023.113
• Özen F. 2016. İlhanlılar devrinde Erzurum. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Derg, 56(2): 256-286.
• Özkul K. 2020a. Anadolu Selçuklu dönemi mimari yapılarında turkuaz. Int J Humanit Educ, 6(13): 291-318.
• Özkul K. 2020b. Sivas Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası bezemeleri. Int J Idil-Ural Turkestan Res, 2(3): 56-81.
• Özler F. 2018. Delhi ve Agra'daki Babürlü türbelerinde mimari süsleme (1557-1658). Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, Türkiye, pp: 202.
• Özler F. 2021. Tac Mahal’de ağlayan gelin (ters lale motifi). Sanat Tarihi Yıllığı, (30): 145-168.
• Öztürk E. 2018. Etnik ve dinsel dönüşüm çağında Anadolu: Halklar, inanışlar ve kültürel etkileşim (XII.-XIII. yüzyıllar). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, Türkiye, pp: 143.
• Peterson RA, Anand N. 2004. The production of culture perspective. Annu Rev Sociol, 30: 311-334. https://doi.org/10.1146/annurev.soc.30.012703.110557
• Polat S. 2020. Kültürün dinamik öğeleri olarak sanat ve müzik. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Derg, 9(2): 1757-1771. https://doi.org/10.15869/itobiad.703142
• Sipahi S, Yalçin İC. 2021. Tarihi medreselerin yeniden işlevlendirilmesi: Erzurum Çifte Minareli Medrese. Social Mentality and Researcher Thinkers J, 7(46): 1195-1210. https://doi.org/10.31576/smryj.903
• Taflan H. 2008. Erzurum Yakutiye Medresesi taç kapısı üzerindeki taş kabartmalar üzerine bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye, pp: 25-30.
• Tavaslı H. 2014. Penç motifinin tarihsel gelişimi ve karakterleri. Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, pp: 26-42.
• Tecir ET. 2024. Çift başlı kartal motifinin sembolik anlamları ve tekstillerde kullanımı. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 17(46): 951-969. https://doi.org/10.12981/mahder.1465432
• Turan B. 2013. Osmanlı öncesi Anadolu Türk mimarisinde kullanılan istiridye motifi. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, pp:15-26.
• Türkoğlu MT. 2019. Yükseköğretim öğrencilerinde Selçuklu sanatı farkındalığı. Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, Türkiye, pp:23-31.
• Tütüncüoğlu M. 2016. Gönüllülük ve sivil toplum etkileşiminde sanatın rolü. Ankara, Türkiye pp:15-19.
• Ünal S. 2021. Türkistan’dan günümüze pişmiş toprak kültüründe lale. Türk Dünyası Araştırmaları, 128: 323-344.
• Yavuz Ş. 2008. Süsleme sanatlarında rumi motifi ve tarihsel gelişimi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye, pp: 29-30.
• Yıldız H. 2019. Anadolu Selçuklu Devri Kayseri yapılarında palmet, rumi ve lotus motifi. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, Türkiye, pp: 47-48.