Mera Ekosistemlerinde Biyoçeşitliliğin Durumu, Azalma Nedenleri ve Koruma Stratejileri

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 6, 2022 - 2034, 15.11.2025

Halit Aktaş , Sedat Severoğlu

https://doi.org/10.34248/bsengineering.1737439

Öz

Meralar, yalnızca hayvansal üretimin temelini oluşturan doğal yem kaynakları değil, aynı zamanda toprak koruma, karbon sekestrasyonu, su döngüsünün düzenlenmesi ve biyolojik çeşitliliğin sürdürülmesi gibi çok yönlü ekosistem hizmetleri sağlayan karmaşık sistemlerdir. Türkiye'de çayır ve mera alanları hem ekolojik hem de sosyoekonomik değerleri açısından stratejik öneme sahiptir. Ancak bu doğal varlıklar, aşırı ve kontrolsüz otlatma, tarıma açılma, plansız kentleşme, iklim değişikliği ve istilacı türlerin yayılması gibi çeşitli baskılar sonucunda hızla bozulmakta ve biyoçeşitlilik kaybı açısından endişe verici bir seviyeye ulaşmaktadır. Bu derleme çalışmasında, mera biyoçeşitliliğinin yapısı, önemi, karşılaştığı tehditler ve korunmasına yönelik ulusal ve uluslararası düzeyde yürütülen yaklaşımlar detaylı biçimde incelenmiştir. Habitat tahribatı, parçalanma, kuraklık, yangınlar ve kurumsal koordinasyon eksiklikleri gibi faktörlerin, mera ekosistemlerinin biyotik ve abiyotik dengesini nasıl sarstığı ortaya konulmuş, sürdürülebilir yönetim için ekolojik, yönetsel ve teknik düzeyde çözüm önerileri sunulmuştur. Çalışmanın bulguları, biyolojik çeşitliliğin korunmasının yalnızca çevresel değil, aynı zamanda kırsal kalkınma, gıda güvenliği ve iklim değişikliği ile mücadele açısından da yaşamsal bir öneme sahip olduğunu göstermektedir. Bu doğrultuda, bütüncül, katılımcı ve bilim temelli bir mera yönetimi anlayışının benimsenmesi, doğal kaynakların uzun vadeli sürdürülebilirliği için kritik bir gereklilik olarak öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bitki çeşitliliği , İklim değişikliği , Meralar , Otlatma , Sürdürülebilirlik

The Status, Causes of Decline, and Conservation Strategies of Biodiversity in Rangeland Ecosystems

Öz

Rangelands are not only natural forage resources that form the basis of livestock production but also complex systems providing multifaceted ecosystem services such as soil conservation, carbon sequestration, regulation of water cycles, and maintenance of biodiversity. In Türkiye, meadows and rangelands hold strategic importance both ecologically and socio-economically. However, these natural assets are rapidly deteriorating due to various pressures, including overgrazing, conversion to agriculture, unplanned urbanization, climate change, and the spread of invasive species, reaching an alarming level in terms of biodiversity loss. This review study examines in detail the structure and significance of rangeland biodiversity, the threats it faces, and the approaches undertaken at national and international levels for its conservation. The study highlights how factors such as habitat destruction, fragmentation, drought, fires, and lack of institutional coordination disrupt the biotic and abiotic balance of rangeland ecosystems, while proposing ecological, managerial, and technical solutions for sustainable management. The findings demonstrate that conserving biodiversity is not only an environmental concern but also vital for rural development, food security, and combating climate change. In this context, adopting a holistic, participatory, and science-based rangeland management approach emerges as a critical necessity for the long-term sustainability of natural resources.

Anahtar Kelimeler

Climate change , Grazing , Plant diversity , Rangelands , Sustainability

Kaynakça

• AB. 2021. Avrupa yeşil mutabakati. URL: https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024 /european-green-deal_en (erişim tarihi: 18 Nisan 2025).
• Acar Z, Can M, Aşçı ÖÖ, Gülümser E, Kaymak G, Ayan İ. 2018. Sera gazı salınımı ve çevre kirliliğinin azaltılması yönünden yemlik baklagillerin önemi. J Inst Sci Technol, 8(3): 313-317. https://doi.org/10.21597/jist.404543
• Açıkgöz E. 1991. Yem bitkileri. Uludağ Üniv Yayınları, Yayın No: 633–2, Bursa, Türkiye, ss: 456.
• Adeel Z. 2008. Findings of the global desertification assessment by the millennium ecosystem assessment – a perspective for better managing scientific knowledge. In: Lee C, Schaaf T, editors. The Future of Drylands. International Scientific Conference on Desertification and Drylands Research Tunis, Tunisia, Dordrecht: Springer, the Netherlands, 19-21 June 2006 pp: 677-685. https://doi.org/10.1007/978-1-4020-6970-3_57
• Akbaş B, Asav Ü. 2015. Ülkemizde istilacı türlere genel bir bakış. Türkiye Herboloji Derg, 18(13): 3-4.
• Allen VG, Batello C, Berretta EJ, Hodgson J, Kothmann M, Li X, Sanderson M. 2011. An international terminology for grazing lands and grazing animals. Grass Forage Sci, 66: 2-28. https://doi.org/10.1111/j.1365-2494.2010.00780.x
• Altın M, Gökkuş A, Koç A. 2011. Çayır ve mera yönetimi (1. Cilt). Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, Ankara, Türkiye, ss: 1-7.
• Andermann T, Faurby S, Turvey ST, Antonelli A, Silvestro D. 2020. The past and future human impact on mammalian diversity. Sci Adv, 6(36): eabb2313.
• Andiç C, Çomaklı B. 1999. Meralarda otlatmayı düzenleyici yapı ve tesisler, çayır-mera amenajmanı ve ıslahı. Çayır-Mera Yem Bitkileri ve Havza Geliştirme Daire Başkanlığı, Ankara, Türkiye, ss: 274-275.
• Anonim 2025. Türkiye için iklim projeksiyonları. URL: https://www.mgm.gov.tr/iklim/iklim-degisikligi.aspx?s= projeksiyonlar (erişim tarihi: 10 Nisan 2025).
• Armstrong RH, Grant SA, Common TG, Beattie MM. 1997. Controlled grazing studies on nardus grasslands: effect of between tussock sward height and species of grazer on diet selection and intake. Grass Forage Sci, 52: 219-231.
• Atalay İ. 1989. Türkiye’de kır yerleşmelerinin arazi degredasyonu üzerindeki etkileri. Coğrafya Araş Derg, 1(1): 91-101.
• Atesoglu A, Bulut FS, Ozel HB, Zeren Cetin, I. 2025. Large-scale earth observation and monitoring of riparian zone land-cover changes in Türkiye. Int J Environ Sci Technol, 22: 11843-11858. https://doi.org/10.1007/s13762-025-06399-0
• Ayanu Y, Jentsch A, Müller-Mahn D, Rettberg S, Romankiewicz C, Koellner T. 2015. Ecosystem engineer unleashed: Prosopis juliflora threatening ecosystem services. Reg Environ Change, 15(1): 155-167. https://doi.org/10.1007/s10113-014-0616-x
• Azul AM, Ramos V, Sales F. 2010. Early effects of fire on herbaceous vegetation and mycorrhizal symbiosis in high altitude grasslands of Natural Park of Estrela Mountain (PNSE). Symbiosis, 52(2): 113-123. https://doi.org/10.1007/s13199-010-0103-1
• Babahanoğlu V. 2023. Uluslararası ilişkilerde yeşil yolculuk: bir güvenlik sorunu olarak küresel iklim değişikliği ve iklim mülteciliği. Dumlupınar Üniv Sos Bil Derg, 77: 184-200. https://doi.org/10.51290/dpusbe.1290496
• Bakır Ö. 1987. Çayır-Mera Amenajmanı. A.Ü. Ziraat Fak Yay No: 992, Ders Kitabı No: 292, Ankara, Türkiye, ss: 362.
• Bakoğlu A, Koç A. 2002. Otlatılan ve korunan iki farklı mera kesiminin bazı toprak ve bitki örtüsü özelliklerinin karşılaştırılması, I. Bitki örtüsü özelliklerinin karşılaştırılması. Fırat Üniversitesi Fen Müh Bil Derg, 14(1): 37-77.
• Bayar R. 2018. Arazi kullanımı açısından Türkiye’de tarım alanlarının değişimi. Coğrafya Bil Derg, 16(2): 187-200. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000197
• Bennet B. 1997. Water points. Where pastoralism and biodiversity meet. Ecos, 1997: 10-14.
• Çağlar SS 2023. İnsanın biyoçeşitlilik üzerindeki etkisi: milyarlarca yılda oluşanı birkaç yüzyılda yok etmek. Tabiat ve İnsan, 2(193): 56-63.
• CBD. 2021. Birleşmiş Milletler biyolojik çeşitlilik sözleşmesi. URL https://www.cbd.int/ (erişim tarihi: 18 Nisan 2025).
• Cerabolini BEL, Pierce S, Verginella A, Brusa G, Ceriani RM, Armiraglio S. 2016. Why are many anthropogenic agroecosystems particularly species-rich?. Plant Biosystems- Int J Dealing Aspects Plant Biology, 150(3): 550-557.
• Chillo V, Ojeda RA, Anand M, Reynolds JF. 2015. A novel approach to assess livestock management effects on biodiversity of drylands. Ecol indi, 50: 69-78. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2014.10.009
• Çınar S, Alay F, İspirli K, Uzun F, Aydın İ, Çankaya N. 2016. Uzun süreli serbest otlatmanın doğal meralar üzerine etkileri. J Agric Fac Gaziosmanpaşa Univ, 33(1): 116-124.
• Demirbaş M, Aydın R. 2020. 21. Yüzyılın en büyük tehdidi: küresel iklim değişikliği. Ecol Life Sci, 15(4): 163-179. https://doi.org/10.12739/NWSA.2020.15.4.5A0143
• Dengiz O, Turan İD. 2014. Uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistem teknikleri kullanılarak arazi örtüsü / arazi kullanımı zamansal değişimin belirlenmesi: Samsun merkez ilçesi örneği (1984- 2011). Turk Tarim Arast Derg, 1(1): 78-90.
• Derner JD, Schuman GE. 2007. Carbon sequestration and rangelands: a synthesis of land management and precipitation effects. J Soil Water Conserv, 62(2): 77-85. https://doi.org/10.1080/00224561.2007.12435927
• ECPGR. 2021. Bitki genetik kaynakları Avrupa işbirliği programı (ECPGR). URL: https://www.ecpgr.cgiar.org/ (erişim tarihi: 18 Nisan 2025).
• Fairman TA, Bennett LT, Tupper S, Nitschke CR. 2017. Frequent wildfires erode tree persistence and alter stand structure and initial composition of a fire‐tolerant sub‐alpine forest. J Veg Sci, 28(6): 1151-1165. https://doi.org/10.1111/jvs.12575
• FAO. 2022. Land Statistics and İndicators 2000–2021 Global, Regional and Country Trends Faostat Analytical Brief 71. URL: https://www.fao.org/statistics/en (erişim tarihi: 10 Haziran 2025).
• Fatica A, Manzo A, Di Iorio, E, Circelli L, Fantuz F, Todini L, Salimei E. 2025. Apennine natural pasture areas: Soil, Plant, and livestock interactions and ecosystem characterization. Sustainability, 17(12): 5238.
• Filazzola A, Brown C, Dettlaff MA, Batbaatar A, Grenke J, Bao T, Cahill Jr JF. 2020. The effects of livestock grazing on biodiversity are multi‐trophic: a meta‐analysis. Ecol Lett, 23(8): 1298-1309. https://doi.org/10.1111/ele.13527
• Gannon MR, Bovard BN, Butchkoski CM, Reeder DM, Turner GG, Whidden HP. 2016. The value of bats: Keystone species in the Keystone State. Conserv Ecol Pennsylvania’s Bats, pp: 5-31.
• Gemechu T, Dalle G. 2023. Rangeland Biodiversity: Status, Challenges and Opportunities Review. J Rangeland Sci, 13(3): 1-9. https://dx.doi.org/10.57647/j.jrs.2023.1303.1608
• Gilliam FS. 2007. The ecological significance of the herbaceous layer in temperate forest ecosystems. Bio Science, 57(10): 845-858. https://doi.org/10.1641/B571007
• Gökkür S, Uysal T. 2020. İklim değişikliği ve mera ıslahının önemi. Apelasyon. URL: https://www.researchgate.net/profile/Salih-
• Goekkuer/publication/341902951_Iklim_Degisikligi_ve_Mera_Islahinin_Onemi/links/5ed8de9992851c9c5e7bb310/Iklim-Degisikligi-ve-Mera-Islahinin-Oenemi.pdf (erişim tarihi: 18 Nisan 2025).
• Gökkuş A, Coşkun E. 2023. Geleceğin Türkiye'sinde Doğal Çayır ve Meraların Önemi. Acta Natura Sci, 4(1): 58-67. https://doi.org/10.29329/actanatsci.2023.353.06
• Gökkuş A, Koç A. 1996. Sürülen meralarda bitki örtüsü toprak ilişkisi. Mersin Üniv. Mühendislik Fak. Tarım-Çevre İlişkileri Sempozyumu Doğal Kaynakların Sürdürülebilir Kullanımı Bildiri Kitabı, 13-15 Mayıs 1996, Mersin, Türkiye, ss: 336-344.
• Gökkuş A, Koç A. 2001. Mera ve çayır yönetimi. Atatürk Üniv. Zir. Fak. Ders. No: 228, Erzurum, Türkiye, ss: 329.
• Gökkuş A, Parlak AÖ, Baytekin H, Alatürk F. 2013. Gökçeada’nın çalılı mera ekosistemlerinde aptesbozan (Sarcopoterium spinosum (L.) Spach) mücadelesi. ÇOMÜ Zir Fak Derg, 1(1): 67-72.
• Gökkuş A. 2014. Kurak alanlarda yapay mera kurulması ve yönetimi. ÇOMÜ Ziraat Fak Derg, 2(2): 151-158.
• Görgülü Ç, Görgülü L. 2021. İklim değişikliğine eko-morfolojik yaklaşım: Kentsel çeper kuşak alanları. JENAS J Environ Nat Stud, 3(1): 72-99.
• Gülersoy AE. 2014. Seferihisar’da arazi kullanımının zamansal değişimi (1984-2010) ve ideal arazi kullanımı için öneriler. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fak Sos Bil Derg, 2014(31): 155-180.
• Hatipoğlu R, Avcı M, Çınar S. 2019. İklim değişikliğinin çayır-meralar üzerindeki etkileri. TURJAF, 7(12): 2282-2290. https://doi.org/10.24925/turjaf.v7i12.2282-2290.3049
• Hazar D, Velibeyoğlu K. 2018. Kırsal-ekolojik müştereklerimiz mera alanlari. Tarım Ekon Derg, 24(2): 193-201.
• Holechek JL, Pieper RD, Herbel CH. 2004. Range Management: Principles and Practicies. Prentice Hall, New Jersey, US, pp: 607.
• Hood L. 2010. Biodiversity: Facts and figures. SciDev.Net – Agriculture. URL: https://www.proquest.com/newspapers/biodiversity-facts-figures/docview/2705404077/se-2 (erişim tarihi: 18 Nisan, 2025).
• Hoope DU, Adair EC, Cardinale BJ, Byrnes JE, Hungate BA, Matulich KL, O’Connor MI. 2012. A global synthesis reveals biodiversity loss as a major driver of ecosystem change. Nature, 486: 105-108. https://doi.org/10.1038/nature11118
• Huff MH, Smith JK. 2000. Wildland fire in ecosystems. Effects of fire on fauna. USDA Forest Service, Rocky Mountain Research Station, Ogden, Utah, US, pp: 1-3.
• IPCC. 2021. IPCC, Climate Change 2021: The physical science basis. Contribution of working group I to the sixth assessment report of the intergovernmental panel on climate change. Cambridge Univ Press, Cambridge, UK-New York, NY, US, pp: 2392.
• Jipp PH, Nepstad DC, Cassel DK, Reis de Carvalho C. 1998. Deep soil moisture storage and transpiration in forests and pastures of seasonally-dry Amazonia. Climatic Change, 39(2): 395-412.
• Karagöz A, Zencirci N, Tan A, Taşkın T, Köksel H, Sürek M, Toker C, Özbek K. 2010. Bitki Genetik Kaynaklarının Korunması ve Kullanımı. Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi. Bildiriler (I): 11-15 Ocak, Ankara, Türkiye, pp: 155-177.
• Kaval İ. 2011. Geçitli Hakkâri ve çevresinin etnobotanik özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı, Van, Türkiye, ss: 1-7.
• Kaya B, Aladağ C. 2009. Maki ve Garig topluluklarının Türkiye’deki yayılış alanları ve ekolojik özelliklerinin incelenmesi. Selçuk Üniv Sos Bil Ens Derg, 22: 67-80.
• Kemer N. 2022. Orman yangınları ve sonrası: Orman ekosistem restorasyonu. Avrupa Bil Teknol Derg, 33: 373-381. https://doi.org/10.31590/ejosat.1054290
• Kikoti IA, Mligo C. 2015. Impacts of livestock grazing on plant species composition in montane forests on the northern slope of Mount Kilimanjaro, Tanzania. Int J Biodiv Sci Ecosyst Serv Manage, 11(2): 114-127.
• Killham K. 1995. Soil Ecology. Cambridge University Press, Cambridge, UK, pp: 1-7. https://doi.org/10.1017/9780511623363
• Koç A, Erkovan Hİ, Schacht WH. 2013. Meralar için ekolojik alan tanımlama ve mera sağlığı sınıflama esasları. Türkiye 10. Tarla Bitkileri Kongresi, 10-13 Eylül, Konya, Türkiye, ss: 188-195.
• Koç A, Gökkuş A. 1993. Mera idaresinde bitki hayvan ilişkileri. Atatürk Üniv Zir Fak Derg, 24(1): 185-201.
• Koç A, Schacht WH, Erkovan HI. 2015. The history and current direction of rangeland management in Turkey. Rangelands, 37(1): 39-46.
• Krishnan S, Novy A. 2016. The role of botanic gardens in the twenty-first century. CABI Reviews, 2016: 1-10. https://doi.org/10.1079/PAVSNNR201611023
• Laban P, Metternicht G, Davies J. 2018. Soil biodiversity and soil organic carbon: keeping drylands alive. Gland, Switzerland, pp: 10.
• Lal R. 2004. Soil carbon sequestration to mitigate climate change. Geoderma, 123(1-2): 1-22. https://doi.org/10.1016/j.geoderma.2004.01.032
• Lal R. 2011. Sequestering carbon in soils of agro-ecosystems. Food Policy, 36: 33-39. https://doi.org/10.1016/j.foodpol.2010.12.001
• Lee R. 2008. Pasture, rangeland and grazing management. ATTRA-National Sustainable Agric Inf Serv. URL: http://www.attra.ncat.org (erişim tarihi: 18 Nisan 2025).
• Li XR, Jia XH, Dong GR. 2006. Influence of desertification on vegetation pattern variations in the cold semi-arid grasslands of Qinghai-Tibet Plateau, North-west China. J Arid Environ, 64(3): 505-522.
• Liniger HP, Studer RM. 2019. Sustainable rangeland management in Sub-Saharan Africa: Guidelines to good practice. Terr Africa; World Bank. URL: https://documents1.worldbank.org/curated/en/237401561982571988/pdf/Sustainable-Rangeland-Management-in-Sub-Saharan-Africa-Guidelines-to-Good-Practice.pdf (erişim tarihi: 4 Haziran 2025).
• Liu N, Liu Z, Wu Y. 2025. Direct and indirect impacts of urbanization on biodiversity across the world’s cities. Remote Sensing, 17(6): 956. https://doi.org/10.3390/rs17060956
• Losapio G, De Moraes CM, Dirzo R, Tscheulin T, Zouros N, Mescher MC. 2024. Habitat protection and removal of encroaching shrubs support the recovery of biodiversity and ecosystem functioning. Conserv Sci Pract, 6(4): e13111. https://doi.org/10.1111/csp2.13111
• Louhaichi M, Ghassali F, Salkini AK, Petersen SL. 2012. Effect of sheep grazing on rangeland plant communities: case study of landscape depressions within Syrian arid steppes. J Arid Environ, 79: 101-106.
• Marco SD. 2019. Integrating ecology and evolutionary theory: a game changer for biodiversity conservation. Hist Philos Theor Life Sci, pp: 317- 337. https://doi.org/10.1007/978-3-030-10991-2_15
• Mayer J. 1996. Biodiversitätsforschung als Zukunftsdisziplin: Ein Beitrag der Biologiedidaktik. Zeitschrift für Didaktik der Biologie (ZDB)-Biologie Lehren Lernen, 5: 19-41.
• McIntyre PB, Jones L, Flecker AS, Vanni M.J. 2007. Fish extinctions alter nutrient recycling in tropical freshwaters. Proc Natl Acad Sci, 104(11): 4461-4466. https://doi.org/10.1073/pnas.0608 1481 04
• Mera GA. 2018. Drought and its impacts in Ethiopia, Weather Clim Extrem, 22: 24-35. https://doi.org/10.1016/j.wace.2018.10.002
• Moldenhauer L. 1998. Drought, no fear! Rangelands, 20: 30-31.
• Murtoff J, Rafferty JP. 2025. Habitat loss. Encyclopædia Britannica. URL: https://www.britannica.com/science/habitat-loss (erişim tarihi: 25 Haziran 2025).
• Nilsson C, Reidy CA, Dynesius M, Revenga C. 2005. Fragmentation and flow regulation of the world's large river systems. Science, 308(5720): 405-408. https://doi.org/10.1126/science.1107887
• Nohutçu L, Tunçtürk M, Tunçtürk R. 2019. Yabani bitkiler ve sürdürülebilirlik. Yüzüncü Yıl Üniv Fen Bil Enst Derg, 24(2): 142-151.
• Oğuz H, Zengin M. 2011. Peyzaj patern metrikleri ve landsat 5 tm uydu görüntüleri kullanılarak arazi örtüsü/arazi kullanımı değişimi analizi (1984-2010): Kahramanmaraş Örneği I. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu, 26-28 Ekim 2011, Kahramanmaraş, Türkiye, ss: 22-29.
• Ortaş I, Varma A. 2007. Field trials of bioinoculants. in advanced techniques in soil microbiology. Springer, Berlin, Germany, pp: 397-413.
• Ortaş İ. 1997. Determination of the extent of rhizosphere soil. Communication Soil Sci Plant Anal. 28(19-20): 1767-1776. https://doi.org/10.1080/00103629709369914
• Palta Ş, Yücesoy P. 2022. Zonguldak ili Nebioğlu yöresi doğal meralarının toprak ve vejetasyon özelliklerinin belirlenmesi. Turkish J Forestry, 23(3): 218-230. https://doi.org/10.18182/tjf.1097437
• Peñuelas J, Filella I, Comas P. 2002. Changed plant and animal life cycles from 1952 to 2000 in the Mediterranean region. Glob Chang Biol, 8(6): 531-544. https://doi.org/10.1046/j.1365-2486.2002.00489.x
• Pyšek P, Richardson DM, Rejmánek M, Webster GL, Williamson M, Kirschner J. 2004. Alien plants in checklists and floras: towards better communication between taxonomists and ecologists. Taxon, 53(1): 131-143.
• Ram J, Singh JS, Singh SP. 1989. Plant biomass, species diversity and net primary production in a central Himalayan high altitude grassland. J Ecol, 77(2): 456-468. https://doi.org/10.2307/2260762
• Reynolds S, Batello C, Baas S, Mack S. 2005. Grassland and forage to improve livelihoods and reduce poverty. Grassland: A global resource. Wageningen Academic Publishers, Wageningen, the Netherlands, pp: 323-338.
• Sala OE, Stuart Chapin FIII, Armesto JJ, Berlow E, Bloomfield J, Dirzo R, Wall DH. 2000. Global biodiversity scenarios for the year 2100. Science, 287(5459): 1770-1774. https://doi.org/10.1126/science.287.5459.1770
• Sever R. 2010. Yusufeli baraji ve bazi çevresel etkileri geçmişten geleceğe yusufeli sempozyumu bildirileri. İstanbul, Türkiye, ss: 193-206.
• Severoğlu S, Gullap M. 2020. Effects of animal grazing on favorable forage yield and quality of rangelands with different slope. Turkish J Field Crops, 25(2): 168-173. https://doi.org/10.17557/tjfc.735570
• Seydoşoğlu S, Kökten K. 2019. Batman mera vejetasyonlarının bazı özellikleri. Harran Tarım ve Gıda Bil Derg, 23(1): 60-68. https://doi.org/10.29050/harranziraat.424007
• Sırrı M, Sırrı G. 2020. Hakkâri ilinde gıda olarak tüketilen yabani bitki ve yabancı ot türlerinin güncel durumu. Avrupa Bil Teknol Derg, (19): 393-409. https://doi.org/10.31590/ejosat.697536
• Smith SE, Read D. 2008. The symbionts forming arbuscular mycorrhizas. Mycorrhizal Symbiosis. 3rd ed., pp: 13-41. Academic Press. https://doi.org/10.1016/B978-012370526-6.50003-9
• Snyman HA, Fouche HJ. 1993. Estimating seasonal herbage production of a semi arid grassland based on veld condition, rainfall and evapotranspiration. Afr J Range For Sci, 10: 21-24. https://doi.org/10.1080/10220119.1993.9638316
• Srinivasarao C, Kumar GR, Manasa R, Pilli K, Sahoo S, Rakesh S, Malleswari S. 2023. Dryland farming: Technological and management options for sustainable agriculture and food systems. Encycl Soils Environ, 3: 113-124.
• Stoate C, Báldi A, Beja P, Boatman ND, Herzon I, van Doorn A, de Snoo GR, Rakosy L, Ramwell C. 2009. Ecological impacts of early 21st century agricultural change in Europe--a review. J Environ Manage, 91(1): 22-46. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2009.07.005
• Sürmen M, Yavuz T, Sürmen B, İmamoğlu A. 2020. Samsun ili çayır ve meralarında bitki çeşitliliğinin orta dereceli tahribat hipotezine göre otlatma ve erozyon faktörleri ile test edilmesi. Uluslar Tarim Yaban Hayati Bilim Derg, 6(3): 570-581. https://doi.org/10.24180/ijaws.773991
• Suttie JM, Reynolds SG, Batello C. 2005. Grasslands of the World. Plant Prod Prot Ser, No: 34, Food Agric Organ United Nations, Rome, Italy, pp: 515.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. 2021. Biyolojik çeşitlilik. URL: http://www.mfa.gov.tr/biyolojik-cesitlilik.tr.mfa (erişim tarihi: 10 Mayıs 2025).
• Teague R, Kreuter U. 2020. Managing grazing to restore soil health, ecosystem function, and ecosystem services. Front Sustain Food Syst, 4: 534187. https://doi.org/10.3389/fsufs.2020.534187
• Toker E. 2010. Borçka ve deriner barajlarinin çoruh havzasinda neden olduğu arazi kullanim değişiminin ve arazi tahribatinin irdelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Artvin Çoruh Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Artvin, Türkiye, ss: 7-14.
• Topçu GD, Özkan ŞS. 2017. Türkiye ve Ege bölgesi çayır-mera alanları ile yem bitkileri tarımına genel bir bakış. ÇOMÜ Ziraat Fak Derg, 5(1): 21-28.
• Tosun F. 1996. Türkiye’de kaba yem üretiminde çayır-mera ve yembitkileri yetiştiriciliğinin dünü, bugünü ve yarını. Türkiye III. Çayır- Mera ve Yembitkileri Kongresi, 17-19 Haziran, Erzurum, Türkiye, ss: 1-4.
• TÜİK. 2024. Bitkisel üretim istatistikleri 2001-2024. URL: https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=tarim-111 (erişim Tarihi: 16 Haziran 2025).
• Turner MG, Braziunas KH, Hansen WD, Harvey BJ. 2019. Short-interval severe fire erodes the resilience of subalpine lodgepole pine forests. Proc Natl Acad Sci, 116(23): 11319-11328. https://doi.org/10.1073/pnas.1902841116
• Ünal A. 2012. Sürdürülebilir biyolojik çeşitlilik yönetimi. Biyolojik Çeşitlilik Sempozyumu, 22-23 Mayıs 2012, Ankara, Türkiye, ss: 30-34.
• Uzun F, Gürel F, Kumbasar F, Uzun ÖF. 2024. işgal altındaki vakıfbelören köyü merası için tahsis amacı değişikliği isteminin irdelenmesi. Int J Life Sci Biotech, 7(3): 218-225. https://doi.org/10.38001/ijlsb.1537233
• Weltzin JF, Archer S, Heitschmidt RK. 1997. Small‐mammal regulation of vegetation structure in a temperate savanna. Ecology, 78(3): 751-763.
• Yenilmez-Arpa N. 2012. Biyolojik çeşitliliğin korunmasında korunan alanların rolü ve önemi. Biyolojik Çeşitlilik Sempozyumu-2012, 5 Haziran, Ankara, Türkiye, ss: 103-107.
• Yıldız K, Sipahioğlu Ş, Yılmaz M. 2005. Çevre bilimi, genişletilmiş 2. Baskı. Ankara, Türkiye, ss: 229-246.