An Evaluation on the Sources of Türk History of the Medieval East Black Sea

Yıl 2023, , 33 - 39, 01.01.2023

Bekir Sarıyıldız

https://doi.org/10.52704/bssocialscience.1201971

Öz

In the light of historical sources, it is possible to take the historical foundations of the Türk presence in the Eastern Black Sea Region much deeper. In the middle Ages, the information about the Türk presence in the eastern Black Sea comes to light with the Seljuks reaching Anatolia. With the contact of the Seljuks to the Caucasus and Eastern Anatolia, Georgian and Armenian sources in the region begin to talk about the Seljuks. Likewise, the Byzantines, who ruled Anatolia, and the Arabs and Assyrians, who were closely interested in the region, kept important records about the Türk activities in the region. When the sources of Medieval History are examined, there are important records about the activities of the Seljuks in the Çoruh tribes of the Eastern Black Sea Region and around Kelkit. However, the information about the Türks who reached the eastern Black Sea coasts was initially in the dark. In the following period, important information can be obtained about the Türks in the Eastern Black Sea valleys and coasts with the help of historical sources. These sources, on the other hand, are mostly about the struggles of the Türk political organizations in the Kelkit Basin and the Türk beys, who made the north of the Eastern Black Sea Mountains their home, with the Empire of Trabzon.

Anahtar Kelimeler

Eastern Black Sea, Türks, Kelkit, Çoruh

Orta Çağ Doğu Karadeniz Türk Tarihinin Kaynakları Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Tarihi kaynaklar ışığında Doğu Karadeniz’deki Türk varlığının tarihi temellerini çok derinlere götürmek mümkündür. Orta Çağ’da ise Doğu Karadeniz’deki Türk varlığı hakkındaki bilgiler Selçukluların Anadolu’ya temasıyla önem kazanmaktadır. Selçukluların Kafkaslara ve Doğu Anadolu’ya gelmesiyle birlikte bölgedeki Gürcü ve Ermeni kaynakları Selçuklulardan bahsetmeye başlamaktadır. Aynı şekilde Anadolu’yu yöneten Bizanslılar ile bölgeyle yakından ilgilenen Araplar ve Süryanilerde bölgede gerçekleşen Türk faaliyetleri hakkında mühim kayıtlar tutmuşlardır. Orta Çağ tarihi kaynakları incelendiğinde, Selçukluların Doğu Karadeniz’in Çoruh boylarında ve Kelkit havalisinde faaliyetleri hakkında önemli kayıtlar bulunmaktadır. Ancak Doğu Karadeniz kıyılarına ulaşan Türkler hakkında bilgiler başlangıçta karanlıkta kalmaktadır. İlerleyen dönemde ise Doğu Karadeniz vadi ve sahillerindeki Türkler hakkında tarihi kaynakların yardımıyla önemli bilgiler edinilebilmektedir. Kaynaklardaki kayıtlar çoğunlukla Kelkit Havzası’ndaki Türk siyasi teşekkülleri ve Doğu Karadeniz dağlarının kuzeyini kendilerine yurt edinen Türk beylerinin, Trabzon Rum Devleti ile olan mücadelelerini konu almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelkit, Doğu Karadeniz, Türkler, Çoruh

Kaynakça

• Ağırakca A, Özaydın A. 1987. İbnü’l Esir: El Kamil Fi’t-Tarih tercümesi. Bahar Yayınları, İstanbul, Türkiye, pp: 6200.
• Andreasyan HD. 2000. Urfalı Mateos Vekayi-Namesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). TTK Yayınları, Ankara, Türkiye, pp: 411.
• Andreasyan HD. 2012. Aknerli Grigor: Moğol Tarihi. Yeditepe Yayınevi, İstanbul., Türkiye, pp: 57.
• Aslan İ. 2019. Ermeni Bir Rahibin Gözünden Selçuklular ve Anadolu’nun Fethi: Lastivertli Aristakes. Post Yayınları, İstanbul, Türkiye, pp: 128.
• Attaleiates M. 2008. Tarih. Çeviren: Bilge Umar. Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, Türkiye, pp: 326.
• Aykut AS. 2004. İbn-i Batûtâ Ebû Abdullah Muhammed Tanci: İbn-i Batûtâ Seyahatnâmesi. Yapı Kredi Yayınları. İstanbul, Türkiye, pp:1112.
• Bedrosian R. 1985. Aristakes Lastivertc’i’s History. Sophene Pty Ltd, New York, US.
• Bury JB. 1912. A History of the Eastern Roman Empire. Macmillan and Co. Londra, UK.
• Cahen C. 1988. Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi. TTK Yayınları, Ankara, Türkiye.
• de Claviyo RG. 2008. Timur’un Hayatı, Kadiz’den Semerkand’a Seyahatler. Çeviren: Zeynep Ertan. Pozitif Yayınları. İstanbul, Türkiye, pp: 276.
• Demir N. 2004. Dânişmend-nâme. Akçağ Yayınları, Ankara, Türkiye, pp: 583.
• Demirkent I. 1992. Mihail Psellos’un Khronographia’sı. TTK Yayınları, Ankara, Türkiye, pp: 322.
• Demirkent I. 2004. Niketas Khoniates’ın Historiası (1195-1206)- İstanbul'un Haçlılar Tarafından zaptı ve yağmalanması. Dünya Yayıncılık, İstanbul, Türkiye.
• Doğrul ÖR. 1999. Gregory Abu’l-Farac (Bar Hebraeus): Abu’l-Farac Tarihi. II. TTK Yayınları, Ankara, Türkiye, pp: 337.
• Erdeşir EAB. 2014. Bezm u Rezm. Çeviren: Mürsel Öztürk. TTK Yayınları, Ankara, Türkiye, pp: 530.
• Keçiş M. 2013. Trabzon Rum İmparatorluğu ve Türkler 1204-1404. TTK Yayınları, Ankara, Türkiye, pp: 426.
• Komnena A. 2021. Alexiad. Çeviren: Bilge Umar. İnkılap Kitapevi, İstanbul, Türkiye, pp: 496.
• Köprülü MF. 1943. Anadolu Selçukluları Tarihi’nin Yerli Kaynakları. Belleten. VII/27. TTK Yayınları, Ankara, Türkiye, pp: 379-521.
• Merçil E. 2003. Gürcistan Tarihi. TTK Yayınları, Ankara, Türkiye, pp: 472.
• Orbelian S. 1864. Histoıre de la Sıounıe. nşr. Marie-Félicité Brosset. Imprimerie de I’Acadêmie Impêriale de Sciences. Saint-Petersburg, Russia.
• Ökmen M. 2007. Herodotos. Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, Türkiye.
• Öztürk M. 2000. Kerimüddin Mahmud Aksarayî: Müsâmeret ül-Ahbâr. TTK Yayınları, Ankara, Türkiye, pp: 282.
• Öztürk M. 2014. Ebu Bekr-i Tihranî: Kitab-ı Diyarbekriyye. TTK. Yayınları, Ankara, Türkiye, pp: 418.
• Sevim A. 1988. Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi. TTK Basımevi. Ankara, Türkiye, pp: 286.
• Sevim A. 2006. Azîmî Tarihi. TTK Yayınları, Ankara, Türkiye, pp: 318.
• Tellioğlu İ. 2007. Osmanlı hâkimiyetine kadar Doğu Karadeniz Bölgesinde Türkler. Serander Yayınları, Trabzon, Türkiye, pp: 232.
• Tellioğlu İ. 2020. Fethedilenlerin Gözüyle Anadolu’nun Fethi. Bilge Kültür Sanat, İstanbul, Türkiye, pp: 136.
• Temelli M. 2013. İbnü’l Esir: El Kamil Fi’t-Tarih Büyük Selçuklu Devleti Tarihi. Ark Kitapları, İstanbul, Türkiye, pp: 512.
• Turan O. 2008. Selçuklular tarihi ve Türk İslam medeniyeti. Ötüken Neşriyat, İstanbul, Türkiye, pp: 544.
• Vardan M. 1937. Türk Fütuhatı Tarihi. Çeviren: H. D. Andreasyan. Tarih Semineri Dergisi, I-II: 154-244.
• Vardan M. 2017. Türk Fetihleri Tarihi. Çeviren: Hrant D. Andreasyan. Post Yayınevi, İstanbul, Türkiye, pp: 128.
• Vasil’ev AA. 1923. Struggle with the Saracens (867-1057). The Cambridge Medieval History. Cambridge University Press, Cambridge, UK.
• Yarlıgaş O. 2011. Ksenophon: Anabasis onbinlerin dönüşü. Kabalcı Yayınevi, İstanbul, Türkiye, pp: 407.
• Yınanç MH. 2007. İbn Bîbî - Selçuknâme. Kitapevi Yayınları, İstanbul, Türkiye, pp: 275.
• Yinanç MH. 2018. Türkiye tarihi Selçuklular Devri. TTK Yayınları, Ankara, Türkiye, pp: 428.