OBO KÜLTÜ ve MUĞLA MEKE KÖYÜ OBOLARI

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 46 - 73, 27.12.2020

Eren Fehmi Eroğlu

https://doi.org/10.48174/buaad.815844

Cited By: 1

Öz

Taşların dikey bir şekilde dizilmesinden oluşan obolar, haklarında en az inceleme yapılmış Türk kültür eserleri içerisinde yer almaktadır. Türkistan coğrafyasında ve Türkiye’de çeşitli örnekleri görülen bu kültür varlıkları hakkında, yeterince incelemeler gerçekleştirilmemiştir. Tarihi kaynaklarda nadiren zikredilmeleri, oluşturulma sebeplerine dair farklı yorumlamalar yapılması ve tören alanları içerisinde yer almaları, halk tarafından kutsal mekan sayılmaları, obolar hakkında yeterince inceleme yapılmayışlarının nedenlerini oluşturabilir. Bulundukları coğrafyaya göre tören düzenlemek, mezar yapısını işaret etmek, sınır belirlemek yol göstermek gibi amaçlar yapılan obolar, kullanım amaçlarına ve bulundukları yere ve coğrafyaya göre farklı isimler almışlardır. Bulundukları coğrafyalardan geçmişte meydana gelmiş dini değişimlere rağmen obolar, Kök Tengri dini, dağ, atalar ve taş inançları ekseninde meydana gelmişler ve eski dini yapının izlerini yoğun bir şekilde taşımaktadırlar. Çalışmanın konusunu oluşturan ve kültün en belirgin örneklerinden sayılabilecek olan Muğla’nın Menteşe ilçesi sınırlarındaki Meke Köyü’nde bulunan yapılar, obo kültünün tüm öğelerini içermekle birlikte bu yapıların yapım sebeplerinin, kültürdeki yerinin ve halk tarafından kendilerine atfedilen kutsallığın nedenlerinin anlaşılması açısından önemli Türk kültür varlıklarındandır.

Anahtar Kelimeler

Obo, Kült, Meke, Hörü Kızlar, Muğla

Obo Culture and Obos of Mugla Meke Village

Öz

Obos, which consist of the vertical arrangement of stones, are among the least examined Turkish cultural works. in the Turkestan's geography and in Turkey examples cultural assets seen several of obos not studied in detail. The fact that they are rarely mentioned in historical sources, different interpretations about the reasons for their creation and taking place in the ceremonial grounds, being considered a sacred place by the public may constitute the reasons for the lack of sufficient investigation about obos. The obos, which are used for purposes such as organizing ceremonies according to the geography they are located in, pointing out the structure of the tomb, and guiding the boundaries, have different names according to their purpose of use, location and geography. Despite the religious changes that took place in the past from their geographies, the obos came to be on the axis of the Kök Tengri religion, mountain, ancestors and stone beliefs, and they carry the traces of the old religious structure intensely. The buildings in Meke Village within the borders of Menteşe district of Muğla, which constitute the subject of the study and which can be considered as one of the most prominent examples of the cult, include all the elements of the obo cult . They are important Turkish cultural assets in terms of understanding the reasons for the construction of these structures, their place in the culture and the reasons of the sacredness attributed to them by the public. This article examines their purpose for construction.

Anahtar Kelimeler

Obo, Ovo, Cult, Meke, Hörü Girls, Muğla

Kaynakça

• Altayca-Türkçe Sözlük, Hazırlayanlar: Emine Gürsoy, Naskali Muvaffak Duranlı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• ALYILMAZ, Cengiz, “Moğolistan'daki Oboo'lar-Ovoo'lar”, Orkun Dergisi, Sayı:11, İstanbul 1999, s.25-28.
• ALYILMAZ, Cengiz, “2010 Yılı İtibarıyla Höşöö Tsaidam Bölgesi ve Orhun Vadisi”, Dil Araştırmaları, Sayı:7, Güz 2010, s.9-59.
• ANOHİN, A.V., Altay Şamanlığına Ait Materyaller, Kömen Yayınları, Konya 2006.
• ARIKOĞLU, Ekrem; ALİMOVA, Cıldız; ASAKAROVA, Rahat; SELÇUK, Bilge Kağan, Kırgızca-Türkçe Sözlük, C:II, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları, Bişkek 2017.
• ARPACI, Günnur Yücekal, Gök-Tanrı İnancının Bilinmeyenleri Din ve Millet Kavramları Akay Kine'nin Bilgileri Işığında, Çatı Kitapları, İstanbul 2012.
• BANZAROV, Dorji, “The Black Faith or Shamanism Among The Mongols”, Translated from the Russian by Jan Nattier and John R. Krueger, Mongolian Studies, Vol. 7 (1981-82), pp.53-91.
• BARTHOLD, W., “Türklerde ve Moğollarda Defin Meselesine Dair”, Çev. Abdülkadir İnan, Belleten, C:11, S:43, Temmuz 1947, s.511-539.
• BAYAT, Fuzuli, “Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Kadın Şamanlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:3 Sayı:13, Yıl:2010, s.44-51.
• BAYAT, Fuzuli, “Türk Mitolojisinde Dağ Kültü”, Folklor/Edebiyat Dergisi, Sayı:46, Cilt:12, Ankara 2006, s.47-60.
• ÇOCUKLU, Buse, “H. 1332 - M. 1913 Tarihli Haritaya Göre Muğla’da Yer Adları”, Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, C:4, S:8, Yıl: 2018, s.350-372.
• ÇORUHLU, Yaşar, Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016.
• DİLEK, Figen Güner, “Altay Türklerinde Yolculuk İle İlgili İnanışlar ve Ritüeller”, Folklor/Edebiyat, Sayı:84, Ankara 2015, s.45-56.
• DİLEK, İbrahim, Resimli Türk Mitolojisi Sözlüğü (Altay/Yakut), Türk Dünyası Vakfı Yayınları, Ankara 2014.
• DENİZ, Bekir, “Ak Kesene: Çu Havzasında Bir Yapı”, Bilig, Bahar 2015/Sayı 73, s.141-156.
• ENKHBAT, Galbadrakh, “The Creation of a Registration and Information Database for Cultural Heritage in Mongolia”, New Horizons for Asian Museums and Museology, Editor:Naoko –Sonoda, s.71-88.
• EROĞLU, Eren Fehmi, Beşkaza Yöresi Yörük-Türkmen Mezar Taşları ve Damgaları, Muğla 2017, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• GÖKALP, Ziya, Türk Medeniyeti Tarihi, Ankara 1976.
• GÖKÇE, Mustafa, “Menteşe Bölgesi Yörüklerinde İslam Öncesi İnançların İzleri”, Yörükler: Orta Asya’dan Anadolu’ya, Editör: İlhan Şahin, İstanbul 2019, s.59-74.
• GÖMEÇ, Saadettin, “Şamanizm ve Eski Türk Dini”, PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl:1998, Sayı:4, s.38-50.
• GÖMEÇ, Saadettin, Türk Destanlarına Giriş, Akçağ Yayınları Ankara 2009.
• GÜNGÖR, Harun; KÜÇÜK, Abdurrahman Bütünlüğümüzün Kaynakları: Asya’dan Anadolu’ya Taşınanlar, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1997.
• İNAN, Abdülkadir, “Oba, Obo Sözleri Hakkında”, Makaleleler ve İncelemeler, C:I, Ankara 1998.
• İNAN, Abdülkadir, Eski Türk Dini Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1976.
• İNAN, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
• KALAFAT, Yaşar, Türk Kültürlü Halklarda Mitler, Berikan Kitabevi, Ankara 2012.
• KAŞGARLI MAHMUT, Divan’u Lugat’it Türk, Cilt:I, Çev: Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• KAŞGARLI MAHMUT, Divan’u Lugat’it Türk, Cilt:III, Çev: Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• MELEKHOVA, Kseniya Aleksandrovna; LİCHMAN, Yelena Yurievna; ERKİN, Zhanaykhan, RAİMBERGENOV, Abrashid Iskakovich; ITEMGENOVA, Bekzat Upyshovna; “Yurt And Its Role In The Culture Of The People Of Central Asia”, European Journal of Science and Theology, August 2018, Vol.14, No.4, pp. 194, pp. 193-202.
• ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları, İstanbul 1998.
• ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, C:II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2002.
• ÖZKAN, Ali Rafet, “Türk Kültüründe Yönler”, Türkler, Editör: Hasan Celâl Güzel vd, C. 3, Yeni Türkiye Yayınları, İstanbul 2014, s.427-433.
• RADLOFF, W., Sibirya’dan, C:I, Bölüm: I, Çev: Ahmet Temir, MEB yayınları, İstanbul 1976.
• RADLOFF, W., a.g.e., C:II, Bölüm: I, Çev: Ahmet Temir, MEB yayınları, İstanbul 1976.
• RADLOFF, Wilhelm, Türklük ve Şamanlık, Örgün Yayınevi, İstanbul 2012
• ROUX, Jean-Paul, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Çeviri: Aykut Kazancıgil, İşaret Yayınları, İstanbul 1994.
• ROUX, Jean-Paul, Altay Türklerinde Ölüm, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 1999.
• ŞEŞEN, Ramazan, İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2001.
• ŞIRACI, Ümit –YAKARYILMAZ, Nuray, Mitolojilerle Derin Denizli, Kömen Yayınları, Konya 2013.
• TANYU, Hikmet, Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1968.
• TANYU, Hikmet, Türklerin Dini Tarihçesi, Türk Kültür Yayını, İstanbul 1978.
• TEKİN, Talat, Orhon Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2008.
• Türkçe-Moğolca Moğolca-Türkçe Sözlük, Ulaanbaatars 2008.
• WU, Chaolu - STUART, Kevin, “Rethinking the Mongol Oboo”, Anthropos, Bd. 90, H. 4./6. (1995) pp. 544-554.
• YILMAZ, Tuğba, “Şamanizm ve Şaman Ritüelleri Etkisinde Kadın Şamanların Değerlendirilmesi”, Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 36, Nisan 2019, s.597-609.
• YÖRÜKAN, Yusuf Ziya, Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2014.
• ZİKMUNDOVÁ, Veronika, “Rituals and dreams in shaman “study” (Experience of a western disciple of a Mongolian shaman)”, Mongolo-Tibetica Pragensia ’12, Ethnolinguistics, Sociolinguistics, Religion and Culture, Volume 5, No. 2, Prague 2012, pp. 93-116.
• МИЯГАШЕВА, С. Б. “Обряд почитания обоо у старых баргутов как фактор этнической идентификации”, Серия «Геоархеология. Этнология. Антропология», Иркутского государственного университета 2016, Т. 15, С. 35–47.
• ТИХОНОВ, Д.Г., ЗАХАРОВА, А.Е., НЕУСТРОЕВА, Т.С., “Содержит Ли Якутский Фольклор Сведения О Неандертальцах И Денисовцах?”, Historical Ethnology, Vol. 3, No. 1, Kazan 2017, s.14-28.