PEYAMİ SAFA’NIN CÂNÂN ADLI ROMANINDA EDEBİYAT- MEKÂN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2024, , 151 - 172, 30.12.2024

Gülbahar Kurttekin

https://doi.org/10.70916/buefd.1568524

Öz

Edebi metinlerde yer alan mekân unsuru eserin kurgusunda ve karakterleri okuyucuya tanıtmada rol oynayan en önemli unsurlardan biridir. Bir eser mekândan bağımsız olarak düşünülemez. Mekânın eserdeki olaylar ve kişiler ile doğrudan bir ilişkisi vardır. Mekân ile kişilik arasında önemli bir bağ kurulur. Bireyin yaşadığı yer o birey hakkında ipuçları da verir. Bireyin ideolojisini, psikolojisini, tercihlerini ve eğilimlerini yansıtır. Aynı zamanda bu yer anıları saklayan bir hafıza konumundadır. Yaşanan güzel ya da kötü olaylar mekân ile hatırlanır. Mekân unsuru yaşanan olaylara göre değerli ya da değersiz olur. Mekân ile zaman arasında da bir ilişki vardır. Mekânın hangi zaman diliminde anlatıldığı, olayların hangi zamanda yaşandığı, yaşanılan dönemin sosyal ve siyasi şartları mekâna yansır. Psikolojik ögelerin ağırlıklı olduğu ve bireyin iç dünyasını ele alan eserlerde bu unsur özellikle önem kazanır. Mekâna ait olan nesnelerin kullanımıyla karakterlerin okuyucuya tanıtılması ve ruh hallerinin ortaya çıkarılmasında mekân etkili bir rol almaktadır. Peyami Safa Türk edebiyatında psikolojik roman türünün en önde gelen isimlerinden biri olarak mekân unsuruna ayrı bir önem vermiş ve onun eserlerinde mekân vazgeçilmez bir unsur olarak yer almıştır. Bu çalışmada Peyami Safa’nın Cânân adlı romanı mekân bağlamında incelenerek mekânın bireyler üzerindeki etkisi, bireyin psikolojisini yansıtmadaki işlevi üzerinde durulacaktır. Peyami Safa’nın Cânân adlı romanında mekan unsurunu nasıl kullandığı ve içerik ile bağlantısı tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Peyami Safa, Canan, roman, mekan, tasvir

Kaynakça

• Bachelard, G. (2021). Mekânın Poetikası. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Balık, M. (2016). Edebiyat ve Mekân Bağlamında Safiye Erol’un Ülker Fırtınası Romanı Üzerine Bir İnceleme. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD), 119-128.
• Dağ, N. (2022). Peyami Safa’nın “Cânân” Romanında Kötülük Problemi. Erciyes Akademi, (36),1549-1561.
• Develioğlu, F. (1992). Osmanlıca‐Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Evren, C. (1997). Narsisizm. İstanbul: BDS Yayınları .
• Göze, E. (1987). Peyami Safa Hayatı, Şahsiyeti, Te'siri. Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı.
• İnan, A. (2000). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Altınordu Yayınları.
• İstillozlu, N. (2016). Emine Işınsu’nun romanlarında mekân‐insan ilişkisi.Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Kıbrıs.
• Kernberg, O. (2006). Sınır Durumlar ve Patolojik Narsisizm. (M. Atakay, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Moran, B. (2004). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış‐1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Narlı, M. (2002). Romanda Zaman Ve Mekan Kavramları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(7), 91-106.
• Öner, H. (2015). Bir Dünya Cenneti Kadıköy ve Edebiyatımız.Ankara:Serüven Yayınları.
• Öner, H. (2020). Edebiyat Mekan İlişkisinin Psikolojik ve Sosyolojik Boyutları Prof.Dr.Ramazan Kaplan'a Armağan. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özer, E. (2018). Peyami Safa’nın düşüncelerinin romanlarına yansıması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Kastamonu Üniversitesi, Kastamonu.
• Pala, E. (2010). Peyami Safa’nın romanlarında mekân‐insan ilişkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Polat, M. S. (2021). Edebiyat ve Mekân : Edebi Mekâna Yolculuk. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Safa, P. (2018). Cânân, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Sazyek, H. (1988 ). Cânân'da Batılılışma Açısından Aile. Türk Dili.37-41.
• sozluk.gov.tr. (2023) madde başlığı. 25.10.2023 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Şen, C. (2013). Peyami Safa'nın "Cânân" ve Samiha Ayverdi'nin "İnsan ve Şeytan" Romanları Üzerine Bir Mukayese. Kubbealtı Akademi Mecmuası, 80-86.
• Şengül, M. B. (2010). Romanda Mekân Kavramı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 528-538.
• Tekin, M. (1999). Romancı Yönüyle Peyami Safa. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Tekin, M. (2016). Roman Sanatı Romanın Unsurları 1. İstanbul: Ötüken Yayınları.