NEHCÜ’L‐FERĀDĪS’TE SIFAT‐FİİLLERİN KULLANIMI VE TARİHSEL GELİŞİMİ

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 1, 53 - 70, 30.06.2018

Ebru Alagöz Boyraz

Öz

Nehcü’l‐Ferādīs (Uştmaḫlarnıñ Açuq Yolı‐Cennetlerin Açık Yolu)=NF Harezm Türkçesi döneminde Kerderli
Mahmud tarafından yazılmış, Karahanlı, Kıpçak, Oğuz lehçelerinin dil unsurlarını ve söz varlığını içeren önemli
dil yadigarlarından biridir.

Sıfat‐fiil ise fiilin zamana bağlı olarak kavramını sıfatlaştıran bir şeklidir. Çalışmamızda Nehcü’l‐ Ferādīs’ten
yola çıkılarak, hem Harezm dönemi hem de tarihî Türk dillerindeki sıfat‐fiilerin kullanım sıklığı ve farklı dil
hususiyetleri ortaya çıkarılmaya çalışıldı. Dilin yapısı gereği dile ait her unsur tarih boyunca değişime uğramış
ve hatta kullanımdan kalkmıştır. Günümüz Türkiye 1Türkçesinde “‐AcAk, ‐An, ‐Ar, ‐AsI, dIk, ‐mAz, ‐mIş” sıfat‐fiil
eki olarak kullanılırken Nehcül‐Ferādīs’te “‐Ar/‐Ur, ‐dUk, ‐GAn, ‐gU, ‐gUçI, ‐gUnçI, ‐mAz, ‐mIş” eklerinin
kullanıldığı tespit edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Nehcü’l‐Ferādīs, sıfat‐fiil, Harezm Türkçesi

Kaynakça

• AĞLANMAZ, Serap. Türk Lehçelerinde Fiilimsiler ve Fiilimsi Yapılar. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Manisa. 2006. AKAR, Ali. “‐GAn Sıfat‐Fiil Eki”. TÜBAR. XIV. Güz. 2003. ARGUNŞAH, Mustafa. Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları, 2003. ARGUNŞAH, Mustafa ‐ SAĞOL YÜKSEKKAYA, Gülten. Karahanlıca Harezmce Kıpçakça Dersleri.İstanbul: Kesit Yayınları, 2013. ATA, Aysu. Harezm‐Altın Ordu Türkçesi. İstanbul: Türk Diileri Araştırmaları Dizisi: 36. 2002. AYDIN, Hülya. 13. Yüzyıl Anadolu Türkçesinde Sıfat Fiil Ekleri. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya. 2002. BANGUOĞLU, Tahsin. Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yay. 2007. BAYRAKTAR, Nesrin. Orta Türkçede Fiilimsiler. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara. 2000. BİRAY, Himmet. Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde İsim. Ankara: TDK Yay. 1999. CLAUSON, Sir Gerard. “Türkçede Sekizinci Yüzyıldan Önce Kullanılan Ekler”. (Çev. Uluhan Özalan), Dil Araştırmaları Dergisi, c. 1. Sayı: 1, Güz, 185‐196 ss. 2007. ECKMANN, Janos. “Çağataycada Yardımcı Cümleler”. TDAY‐Belleten‐1959 (2.baskı). s.27‐58, Ankara: TDK Yayınları. 1988. ECKMANN, Janos. “Çağataycada İsim‐Fiiler”, Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi ÜzerineAraştırmalar (Haz. Osman Fikri Sertkaya). Ankara: TDK Yay., 1996. ECKMANN, Janos. “Harezm Türkçesi”, Tarihî Türk Şiveleri. (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: TKAE Yay., 1998. ECKMANN, Janos. Çağatayca El Kitabı. (Çev. Günay Karaağaç). Ankara: Akçağ Yay., 2005. ECKMANN, Janos. Nehcü’l‐Ferādįs Uştmaḥlarnıng Açuk Yolı – Cennetlerin Açık Yolı.(Yayınlayanlar: Semih Tezcan – Hamza Zülfikar). Ankara: TDK Yay.: 518, 2014.ERASLAN, Kemal. Eski Türkçede İsim Fiiller. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası. 1980. ERASLAN, Kemal. Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yay., 2012. ERCİLASUN, Ahmet Bican. Kutadgu Bilig Grameri ‐Fiil‐. Ankara: Gazi Üniversitesi Yay., 1984. ERCİLASUN, Ahmet Bican [Editör]. Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yay., 2012. ERDAL, Marcel. A Grammar of Old Turkic. Leiden Boston: Brill, 1991. ERGİN, Muharrem. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yay., 1998. GABAİN, A. von. Eski Türkçenin Grameri. (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yay., 2007. GÜLSEVİN, Gürer. Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: TDK Yay., 2011. GÜNER, Galip. Kıpçak Türkçesi Grameri. İstanbul: Kesit Yay., 2013. HACIEMİNOĞLU, Necmettin. Harezm Türkçesi ve Grameri. Ankara: İstanbul Üni. Edebiyat Fakültesi Yay.: 3405, 1997. Ankara. HACIEMİNOĞLU, Necmettin. Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri. Ankara: TDK Yay.: 573, 2000. HACIEMİNOĞLU, Necmettin. Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yay., 2008. HAMILTON, James Russell. İyi ve Kötü Prens Öyküsü (Çev. Vedat KÖKEN). Ankara: TDK Yay., 2011. İLHAN, Nadir. “Türkçede Ek+Kök/Kök+Ek Kalıplaşmasıyla Ortaya Çıkan Ekler”. TurkishStudies. S 4/8, s. 1550, 2009. KARAAĞAÇ, Günay. Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yay., 2012. KARAHAN, Akartürk. Dīvānu Luġati’t Türk’e Göre XI. Yüzyıl Türk Lehçe Bilgisi. Ankara: TDK Yay., 2013. KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi. Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yay., 1994. KORKMAZ, Zeynep. Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yay., 2009. KARAŞAH, Zarife Şişman. Dede Korkut Hikayelerinde Sıfat‐Fiiller ve Zarf Fiiller. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Kars, 2006. MANSUROĞLU, Mecdut. “Türkçede –GU Ekinin Fonksiyonları”. Türkiyat Mecmuası. Cilt 10. İstanbul, 1953.MANSUROĞLU, Mecdut. “Karahanlıca”, Tarihî Türk Şiveleri. (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: TKAE Yay., 1998. ÖZER, Filiz. “Oğuz Grubu Türk Dillerinde Fiilimsiler”. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamıs Doktora Tezi). 2000. SCHİNKEWITZ, Jakob. Rabguzi Sentaksı. (Çev. Sabit S. Paylı). İstanbul: TDK Yay., 1947. ŞAHİN, Hatice. Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yay., 2011. TEKİN, Talat. Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 9, 2003. TEKİN, Talat “On the Old Turkic Verbal Noun Suffix {‐dOK}”, Makaleler II‐Tarihi Türk Yazı Dilleri, (Yay. Haz. Emine Yılmaz, Nurettin Demir). Ankara: Öncü Kitap. s. 534., 2004. TEKİN, Feridun. Özbek Türkçesinde Sıfat‐Fiil Ekleri Şekil‐Anlam‐İşlev. Erzurum: Salkımsöğüt Yay., 2009. TOPRAK, Funda. Harezm Türkçesinde Fiil. Ankara, 2005. TURGUNBAYEV, Caştegin. Kırgız Türkçesindeki Sıfat‐Fiil Ekleri. Ankara: TDK Yay., 2004. ÜSTÜNER, Ahad. Anadolu Ağızlarında Sıfat‐Fiil Ekleri. Ankara: TDK Yay. : 735, 2000.