ATABETÜ’L HAKAYIK’TA AD AKTARIMI

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 1, 145 - 158, 30.06.2018

Handenur Urgancı

Öz

Karahanlı Türkçesi Dönemi eserlerinden biri olan Atabetü’l Hakayık ‘’Hakikatların Eşiği’’ anlamlarına
gelmektedir. Bu çalışmada Atabetü’l Hakayık üzerinde ad aktarması örnekleri incelenmeye çalışılmıştır. Ad
aktarımı konusu hakkında ortaya çıkan görüşler ışığında anlamsal açıdan tasnif yapılmıştır. Ad aktarması, bir
kelimenin gerçek manasından uzaklaşarak, aynı anlamı vermek maksadıyla bir başka kelimenin yerine
kullanılmasına denir. Bu bakış açısıyla metin içerisinde tespit edilen aktarımlar, parça‐bütün ilişkisi, deyimsel
aktarım, genel‐özel ilişkisi, benzetme ilişkisi, soyut‐somut ilişkisi olmak üzere beş başlık altında incelenmiştir.

Çalışma üç ana bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde eser, yazar hakkında çeşitli kaynaklardan
yararlanılarak bilgiler sunulmuştur. Çalışılacak konu hakkında bilgi ve görüşlere yer verilmiştir. İkinci bölümde
metin içerisinden tespit edilen kelime ve kelime gruplarının metin içerisindeki şekliyle tasnifi yapılmış ve
aktarım olarak ele alınan kelimelerin aktarım şekilleri üzerinde durulmuştur. Son olarak sonuç başlığı altında,
metin içerisinde tespit edilen kelime ve kelime grupları tablo haline getirilerek, sayısal veriler sunulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Atabetü’l Hakayık, Ad Aktarması, Mecaz‐ı Mürsel, Metafor, Metonimi, Sinekdoka

Kaynakça

• ARAT, Reşit Rahmeti(2006). Edib Ahmet b.Mahmud Yükneki Atabetü'l‐Hakayık, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. AKSAN,Doğan, (2016) Anlambilim Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Kesit Yayınları. AKSAN, Doğan, (2000), Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını, Ankara, Bilgi. BALABAN, Tuğrul, YAPICI, Mehmet, (2013), ‘’Türkçe Öğretmen Adaylarının Tasavvufa İlişkin Metaforları’’, Turkish Studies, ss.745‐755. BANARLI, Nihat Sami (2001). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi.İstanbul: MEB Yay. ÇETİNKAYA,(2006),Bayram, ‘’Ad Aktarması Yapısındakı Öfke Göstergeleri“Anger Signs Based on Metonymies” Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık, ss.23‐40. CREMONA, Joseph A. ,(1968), ‘’Semantik'in Gelişme Tarihi ve Semantik Değişmelerinin Tasnifi’’, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Batı Dil ve Edebiyatları AraştırmalarıDergisi cilt I.,sayı, ss.130‐134. CONDON, John C.,(1995), Kelimelerin Büyülü Dünyası : Anlam Bilim ve İletişim, İstanbul, İnsan Yayınları. DEMİREL, Şenel,(2006) 17. Yüzyıl Sebk‐i Hindî Şairlerinden Nâilî ve Fehîm’in ŞiirlerindeSomutlaştırma ve Alışılmamış Bağdaştırmalar, İstanbul. ELİAÇIK, Muhittin, (2013), ‘’Bazı Belagat Kitaplarında Mecaz‐ı Mürsel’in Tanımı ve Tasnifi Üzerine Bir Mukayese’’, Turkish Studies, ss.37‐47. ERDEM Melek ,(2003), ‘’Türkmen Türkçesinde Metaforlar.’’ Ankara: KÖKSAV TengrimTürklük Bilgisi Araştırmaları Dizisi: 6. ERDEM, Melek,(2004), ‘’Mağrupi’nin Şiirinde Metonomi’’, Modern Türklük AraştırmalarıDergisi, ss. 55‐63. ERSOY, Asu, (2015) ‘’Necati Beğ Divanı’nda İsim + Yardımcı Fiil Yapısındaki Bazı Birleşik Fiilerde Ad Aktarması İlişkileri,’’ Turkish Studies, ss.1035‐1058. GÜNDÜZ, Mehmet, (2017), ‘Kaşkay Atasözlerinde Ad Aktarmaları.’ İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. KARAAĞAÇ, Günay,(2013), Anlam Bilimi ve İletişim, İstanbul, Kesit Yayınevi. KILIÇ, Yasin, (2013),’’Atabetü’l Hakayık’ta Dil Becerileri Üzerine’’, Turkish Studies, ss.1819‐1831. KOCA, Salim,(2012) ‘’Kutadgu Bilig’de Hükümdar, Vezir ve Sufî Tiplerinin Tanıtılmasında ve Bu Tiplerin Temsil Ettikleri Fikirlerin Açıklanmasında Metaforların Rolü,’’ Gazi Türkiyat, Bahar, ss.63‐79. KOŞANER, Özgün, YOZGAT, Ümit,(2014) ‘’Türkçede Kavramsal Karmaşıklar: Düz‐Eğretilemece’’, ss.195/208. KÖK, Abdullah, (2010) , ‘’I. Yüzyılda Türk Dünyasında Haberleşme Metonimleri,’’ TurkishStudies, ss.1194‐1208. LAKOFF, George, Johnsen, Mark (2003) ‘’Metaphors we live by. London: The university of Chicago press.’’ ÖRDEM, Eser, (2014), ‘’Türkiye Türkçesinde Zaman Metaforları: Bilişsel dil bilimsel bir yaklaşım,’’ Dil Araştırmaları, Bahar, ss.119‐136. ÖZTEKİN, Özge(2009). " Eski Şiire Diyalektik Gönderme: Sebk‐î Hindi'nin Alışılmamış Bağdaştırmalarında Metaforik Bir Yansıma Olarak Karşıtların Birliği ", Turkısh Studies, ss.519‐528. ŞENÖDEYİCİ, Özer, (2005), ‘’Türk Dilinde Mecaz‐ı Mürsel,’’ Tday Belletten /II ss.119‐133. UYSAL, Selçuk, (2007), ‘’Yüknek’in Neresi Olduğu ve Edip Ahmet’ in Mezarı Hakkında’’, Turkish Studies, ss.1197‐1199. YAYLAGÜL, Özen, (2010), ‘’Divânu Lügâti' t Türk' te yer alan atasözlerindeki metaforlar,’’ MillîFolklor, Bahar, ss.111‐121. YILMAZ, Kaan, (2011), ‘’Organ Adlarının Nesnelere Aktarılmasında Dil‐Zihin İlişkisi,’’ TurkishStudies ss. 1083‐1092. YİVLİ, Oktay, (2017 ) ‘’Metaforların Yorumlanması Sorunu,’’ Türk Dili dergisi, TDK, Sayı 783, Mart ss.57‐65. YUNUSOĞLU, Mağfiret Kemal, (2016),Budist Türk Çevresi Eserlerde Metaforlar, Türk DilKurumu Yayınları, Ankara. http://www.nizamettinugur.gen.tr/?px=1.3.1.99 http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com Prof. Dr. Mehmet Dursun Erdem Madde Yazım Tarihi: 17.01.2015.