BATI BASINI VE OSMANLI DEVLET YÖNETİMİNİN AFGAN EMİRİ ABDURRAHMAN HAN’A BAKIŞI (1880-1901)

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, 33 - 50, 26.06.2019

Abdülkadir Erçin

Öz

Afganistan stratejik olarak bulunduğu konum itibarı ile tarihsel süreçte birçok topluluğun yerleşim

yerlerinden biri olmuştur. Bölgenin bu yapısı ve ticari olarak güçlü bir potansiyele sahip olması içeride zengin

bir kabile yapısının oluşmasına da zemin hazırlamıştır. Dünya siyaseti ve ticaretinin iki önemli aktörü olan

İngiltere ile Rusya gibi devletler de Hindistan ve Orta Asya politikalarına paralel olarak Afganistan siyasetiyle

yakından ilgilenmişlerdir. Bu ilgi 19.yüzyılın ikinci yarısından itibaren daha da artmıştır. İngiliz-Afgan savaşları

ve Afganistan’daki taht mücadeleleri nedeni ile Afganistan, İngiliz ve Amerikan basını başta olmak üzere batı

basının fazlasıyla gündemine girmiştir. Osmanlı Devleti ise Hindistan ve çevresindeki Müslümanların haklarını

gözettiğinden, Afganistan’daki gelişmeleri yakından takip etmiştir. Böyle bir ortamda 1880 yılında tahta geçen

ve modern bir Afganistan meydana getirmeyi amaçlayan Emir Abdurrahman Han ülke içinde ve dışında

uyguladığı politikalarla adından sıkça bahsettiren bir hükümdar olacaktır. Bu çalışmada 1880-1901 yılları

arasında Afganistan’da iktidarda bulunan Afgan Emir’i Abdurrahman Han’ın İngiliz ve Rus baskısı altında siyasi

politikalarının batı basınına yansımaları üzerinde durulacak ve batı basını ile Osmanlı Devlet yönetimi

kademesinde Abdurrahman Han’ın nasıl bir hükümdar algısı oluşturduğu anlatılacaktır.  

Anahtar Kelimeler

Afganistan, Emir Abdurrahman Han, İngiltere, Rusya, Osmanlı Devleti, Batı Basını

THE WESTERN PRESS AND THE OTTOMAN STATE MANAGEMENT’S VIEW OF ABDURRAHMAN KHAN, THE AFGHAN AMEER (1880-1901)

Öz

Afghanistan has been one of the settlements of many communities in the historical process due to its

strategic location. This structure and commercially strong potential of the region has also laid the ground for the

formation of a rich tribal structure. Two important actors of world politics and trade, such as Britain and Russia

were closely interested in the politics of Afghanistan in parallel with their policies of India and Central Asia. This

interest increased further beginning from the second half of the 19th century. Because of the British-Afghan

wars and the struggles for the throne in the country, Afghanistan has been on the agenda of the western press,

especially the British and American press. Ottoman state also closely followed the developments in Afghanistan,

as it protected the rights of Muslims in India and its surroundings. Ameer Abdurrahman Khan, who took the

throne in 1880 and aimed to create a modern Afghanistan, will be a monarch who made his name mentioned

with his policies in and out of the country. This study will focus on the reflections of the political policies of the

Afghan Ameer Abdurrahman Khan, who was in power in Afghanistan between 1880-1901 under the pressure

of British and Russian, to the western press, and elaborate on Abdurrahman Khan formed a perception of the

monarch on the western press and in the Ottoman government.  

Anahtar Kelimeler

Afghanistan, Ameer Abdurrahman Khan, Britain, Russia, Ottoman State, Western Press

Kaynakça

• I. Arşiv BelgeleriBaşbakanlık Osmanlı Arşivi Hariciye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı (BOA.HR. SYS.) 5/4Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Esas Evrak Kamil Paşa Evrakı (BOA Y..EE..KP..) 1/ 96Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Adliye ve Mezahib Nezareti Maruzatı(BOA, Y..PRK.AZN.) 10/ 53Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Adliye ve Mezahib Nezareti Maruzatı(BOA, Y..PRK.AZN.) 11/ 15Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Adliye ve Mezahib Nezareti Maruzatı(BOA, Y..PRK.AZN.) 20/ 2Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Elçilik Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik(BOA, Y..PRK.EŞA.) 37/ 36Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Hariciye Nezareti Maruzatı (BOAY..PRK.HR..) 8/ 16Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Hariciye Nezareti Maruzatı (BOAY..PRK.HR..) 8/ 29Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Mabeyn Başkitabeti (BOA, Y..PRK.BŞK.)18/ 8Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Mabeyn Başkitabeti (BOA, Y..PRK.BŞK.)54/1Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Name-i Hümayun Evrakı (BOA, Y..PRK.NMH.)1/72Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Posta ve Telgraf Nezareti Maruzatı(BOA, Y..PRK.PT..) 4/ 4Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Tahrirat-ı Ecnebiye ve MabeynMütercimliği (BOA, Y..PRK.TKM.) 26/7Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Tahrirat-ı Ecnebiye ve MabeynMütercimliği (BOA, Y..PRK.TKM.) 39/75Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Teşrifat-ı Umumiye Dairesi (BOA,Y..PRK.TŞF.) 6/26Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (BOA, Y..A…HUS.) 202/ 5Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (BOA, Y..A…HUS.) 202/ 76Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (BOA, Y..A…HUS.) 218/ 72Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (BOA, Y..A…HUS.) 393/ 109Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (BOA, Y..A…HUS.) 403/50II. Süreli Yayınlar“Abdurrahman Khan”, The Times, 30 Ağustos 1880, s. 10.“Abdurrahman Khan On Himself”, The Spectator , Vol. 85, 29 Eylül 1900, s. 401.“Affairs in Afghanistan: Defeat Of İshak Khan”, Argus, 8 Ekim 1888, s. 9.“Afghanistan”, The Times, 7 Ağustos 1880, s. 6.“Afghanistan”, The Times, 13 Ağustos 1887, s. 5.“Ameer Of Afghanistan İll: Reported That He İs Not Expected To Live Very Long”,The NewYork Times, 9 Ocak 1899, s. 7.“An Expert on the Uzbegs: Vambery Explains Rısing Against the Afghans”, The New YorkTimes, 26 Eylül 1892, s. 3.“Ayoob Khan’s Surrender”, Geelong Advertiser, 30 Aralık 1897, s. 4.“Britain’s Last Ally”, The Capricornian, 11 Aralık 1886, s. 15.“Disorder in Afghanistan: The Ameer Reported Killed”, Evening News, 19 Mart 1890, s. 4.“Fighting in the Orient: Partisans of Ayoob Khan Raise Their Chief’s Colors”, The New YorkTimes, 4 Temmuz 1886, s. 8.“İshak Khan’s Revolt”,The New York Times, 14 Eylül 1888, s. 4.“Later Telegrams: Murder Of Abdurrahman, Ameer Of Afghanistan”, Daily Telegraph, 8Haziran 1885, s. 2.“Oriental Monarchs”, Ballarat Star, 13 Şubat 1902, s. 4.“Revenge Of The Sultan: Rising İn İndia Attributed To The İntrigue Of The Turk”, The NewYork Times, 15 Ağustos 1897, s. 5.“Rumored Murder Of The Ameer Abdurrahman: Report Not Confirmed”, Geelong Advertiser,8 Haziran 1885, s. 2.“Russia and Afghanistan”, The Times, 28 Şubat 1885, s. 7.“Russia and Afghanistan”, The Times, 2 Şubat 1899, s. 3.“Russia and Afghanistan”, Freeman’s Journal , 26 Ekim 1901, s. 26.“Support From The Ameer”, The Brisbane Courier, 8 Mart 1900, s. 5.“ The Afgham Amir”, Qakleigh Leader ,26 Aralık 1891, s. 2.“The Ameer Abdurrahman”, The Telegraph, 16 Temmuz 1887, s. 9.“The Ameer Abdurrahman’s Visit To The Russian”,The Times, 26 Mayıs 1885, s. 3.“The Ameer Of Afghanistan”, National Advocate, 23 Ekim 1894, s. 2.“The Ameer Of Afghanistan”, Crookwell Gazette , 21 Nisan 1899, s. 4.“The Death Of Abdurrahman Khan, The Ameer”, The Times, 8 Ekim 1901, s. 7.“The New Ameer Unpopular: Reports Of Plots Against His Life Quetta Not To Be Abandoned”,The New York Times, 28 Haziran 1881, s.1.“The News From Afghanistan”, The Spectator , Vol.73, 20 Ekim 1894, s. 515-516.“The Settlement of Afghanistan”, The Times, 5 Temmuz 1880, s. 4.“Topics of The Day.: Abdurrahman Han”, The Spectator, Vol.53, 24 Temmuz 1880, s. 932.“Untitled İtem (Telegrams Continue to Arrive From İndia Stating that AbdurrahmanKhan…)”,Vol.60, The Spectator , 9 Nisan 1887, s. 483.III. Araştırma ve İncelemelerÇelikbilek, Abdul Metin. Afganistan’da Modernleşme Çabaları (1834-1919), Bilecik ŞeyhEdebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bilecik 2016.Hamşioğlu, Oğuz. Afgan Modernleşmesi ve Türkiye (1880-1933), Hacettepe ÜniversitesiAtatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2006.Kundakçı, Sibel Kavaklı – Hamşioğlu, Oğuz. “Demir Emir Abdurrahman Dönemi ve ModernAfgan Devleti’nin Doğuşu (1880-1901)”, Alınteri Sosyal Bilimler Dergisi (ASOBİD), Cilt 2, Sayı 3,2018.Özcan, Azmi. “II. Abdülhamid Döneminde Afganistan ile İlişkiler ve İngiltere”, AfganistanÜzerine Araştırmalar, Tarih ve Tabiat Vakfı Tatav Yayınları, İstanbul 2002.Özmen, Süleyman. “Bir Afgan Aydını Olan Mahmud Tarzi Han’ın Türk-Afgan İlişkilerineEtkileri”, Route Educational and Social Science Journal, Cilt 4 (7) Aralık 2017.Temizyürek, Fahri – Barın, Erol - Ustabulut, Mete Yusuf. “Afganistan’ın Dil Politikası veAfganistan’da Türkçe Eğitimi Tarihi”, Türkbilig, 32, 2016.Yazıcı, Orhan. Modern Afganistan’ın Kuruluşu 1834-1922, Malatya 2011.--------, Orhan. “Gılcayların Menşei”, Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Dergisi, Cilt:IV,Sayı: 1, Elazığ 2006.--------, Orhan. “Afganistan’daki Otorite Boşluğunun Tarihi Temelleri ve Bölge GüvenliğiÜzerindeki Etkileri”, History Studies, Cilt 2/1, 2010.--------, Orhan. “Emir Abdurrahman Han’ın Afganistan’da Merkezi Otoriteyi Tesis EtmeÇabaları”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Cilt: VII, Sayı:1, Elazığ 2010.--------, Orhan. “Hazaraların Menşei ile ilgili Yeni Bir Görüş” Türklük Bilimi Araştırmaları, Cilt16, 2011.