Öz
İhtida genel anlamda mensubu olduğu dini cemaatten ayrılarak başka bir cemaate dahil olmak anlamı taşımakla beraber, Osmanlı ülkesinde ihtida kavramı sadece İslam düşüncesini belli şartlara haiz olarak, şahitler huzurunda ve kayıt altına alınarak kabul etmeyi tanımlar. Mühtedi ise ihtida eden yani evrakların diliyle “İslam’la şereflenen” erkek Osmanlı tebaası için kullanılan bir ifadedir. Sonradan İslam dinini benimseyen kadın için ise muhtediyye tanımlaması söz konusu olmuştur.
Osmanlı Devleti’nin son 100 yıllık zaman sürecinde din değiştirme davranışı bireylerin kendi iradeleri ile yapmış olduğu ve sadece kendileri ile ailelerini alakadar eden bir olay olarak görülmemiştir.1810 tarihinde A.B.D’de kurulan American Board Of Missionaries For Foreign Missions (Amerikan Yabancı Misyonlar Masası) adlı Protestan evanjelik misyoner kurum tarafından Osmanlı Devleti’ne gönderilen misyonerlerin şahsi ve bağlı oldukları kurumla resmi yazışmalarında yer bulunca ihtida olayları adeta batı Hıristiyan dünyası ile İslam halifesinin mülkünde yaşayanlarla bir çatışma gibi aksettirilmiştir. Onlara göre Osmanlı idarecileri İslam’ı, Müslüman olmayanlara temel yaşamsal kaygılarla dayatan bir idaredir. Hayatta kalabilmek için Hıristiyanlar Müslüman olmaktadır düşüncesini savunan söz konusu misyonerler iddialarını kanıtlanamayacak ifadelerle, hem kendi ülkelerinde hem de Avrupa’da sözlü ve yazılı olarak beyan etmişlerdir. Oysa ki ihtida süreçleri Osmanlı makamları tarafından var olan kanun ve nizama göre oldukça dikkatli bir şekilde takip edilmiş ve itiraz söz konusu olduğunda ise gereken tüm tahkikatların yapılması emredilmiştir.
Bu çalışmada ABCFM adlı kuruma bağlı olarak Osmanlı mülkünde yaşayan ve çalışan misyonerlerin yazınlarından (seyahatnameler, anılar ve kuruma yazılan raporlar ile bilgi notları) ve Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan evraktan yola çıkılarak misyonerlerin Osmanlı ülkesinde ihtida gerçekliğine bakışı ile Osmanlı Devleti arşiv kayıtları kıyaslanacaktır.
Kaynakça
- II-ABCFM ARŞİVİ
- Bilkent Üniversitesi Mikrofilm Arşivi 717/529
- III-KİTAPLAR VE MAKALELER
- ABBOTT- SCHNEIDER Eliza Chaney, Bursa Mektupları, çev. Neşe Akın, Dergah Yayınları, İstanbul, 2009.
- AÇIKEL Ali, “Şeriye Sicillerine Göre Tokat’ta İhtida Hareketleri 1772-1892”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, s.23, Erzurum, 2004, ss.171-193.
- AÇIKSES Erdal, Amerikalıların Harput’taki Misyonerlik Faaliyetleri, TT.K., Ankara,2003.
- ALAN Gülbadi, Amerikan BOARD’ın Merzifon’daki Faaliyetleri ve Anadolu Koleji, TTK., Ankara, 2008.
- BARTON James L., Türkiye’de Gündoğumu, çev. Zekeriya Başkal, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2010.
- DİNÇ Güven, “Kıbrıs’ta İhtida Hareketleri 1800-1878)”, Bilig, Kış 2018, s. 84., ss.243- 271.
- İNCE İrfan, “Ridde”, İslam Ansiklopedisi, c.22., Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2000, ss. 88-91.
- KOCABAŞOĞLU Uygur, Anadolu’daki Amerika, İmge Yay., 3. Baskı, Ankara, 2000.
- MUTLU Şamil, Osmanlı Devleti’nde Misyoner Okulları, Gökkubbe Yay., İstanbul, 2005.
- SELÇUK Hava, “Şeriye Sicillerine Göre Kayseri’de İhtida Hareketleri 1645-1665”, Dini Araştırmalar, Mayıs Ağustos 2002, c. 5 s. 13., ss. 165-176.
- STONE Frank Andrews, Sömürgeciliğin Hasat Mevsimi Anadolu’da Amerikan Misyoner Okulları, haz. Ayşe Aksu, Dergah Yayınları, İstanbul, 2011.
- USSHER C.D., Savaş ve Barış Hatlarında Bir Amerikalı Doktorun Türkiye Anıları, çev. Ömer Öztürk, Yaba Yayınları.
- YILDIZ Özgür, Anadolu’da Amerikan Okulları, IQ. Kültür Sanat Yay., İstanbul, 2011.
- YILDIZ Özgür, Anadolu’da Amerikan Misyonerleri, Yeditepe Yay., İstanbul, 2016.
- YÜCEL İdris, Anadolu’da Amerikan Misyonerliği ve Misyon Hastaneleri (1880-1934), TTK, Ankara, 2017.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 21 Haziran 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 8 Sayı: 1 |
